Η ιστορία της Ελληνικής γραφής

Η διάλεξη του Παναγιώτη Μητροπέτρου στις 12 Μαϊου 2008 στην Αίθουσα Διαλεκτικής του 1ου Γενικού Λυκείου Κερατσινίου ενώπιον πολυπληθούς εκλεκτού ακροατηρίου ήταν εκπληκτική.

Ο Παναγιώτης Μητροπέτρος στην Αίθουσα Διαλεκτικής στις 12 Μαϊου 2008.

Συνοδευόταν από εικόνες στο εργαλείο παρουσιάσεως Power Point και από ειδικό ντοκυμαντέρ, που κινηματογράφησε ο μεγάλος σκηνοθέτης μας Θόδωρος Μαραγκός και μοντάρησε ο κινηματογραφιστής Δημήτρης Γιαννικόπουλος. Στο ντοκυμαντέρ αυτό οΠαναγιώτης Μητροπέτρος και η επιγραφολόγος Ειρήνη Χωρέμη ξεναγούν τον επισκέπτη στις αίθουσες του Επιγραφικού Μουσείου Αθηνών με έναν γοητευτικό και δημιουργικό τρόπο.

Παραθέτουμε ελάχιστους νοηματικούς πυρήνες της διαλέξεως.

1. Τα παλαιότερα γραπτά μνημεία του κόσμου είναι τα λεγόμενα VINCA SIGNS (Σήματα της Βίντζας) και είναι της 6ης, της 5ης και της 4ης χιλιετίας π.Χ. Στα σήματα αυτά, μερικά εκ των οποίων θυμίζουν τα μεταγενέστερα κεφαλαία γράμματα της Ελληνικής γλώσσας, ανήκει και η περίφημη Πινακίδα του Δισπηλιού της Καστοριάς του 5250 π.Χ. καθώς και τα«γράμματα», που βρήκε ο Αδαμάντιος Σάμψων στο Σπήλαιο του Κύκλωπα στην Νήσο Γιούρα των Σποράδων.

2. Όλες οι γραφές του κόσμου είναι τριών ειδών: α) Ιδεογραφικές, όταν το γραπτό σύμβολο παριστάνη ένα ολόκληρο πράγμα ή μία ολόκληρη έννοια, β) Συλλαβογραφικές, όταν το γραπτό σύμβολο παριστάνη μία ολόκληρη συλλαβή και γ) Αλφαβητικές, όταν το γραπτό σύμβολο παριστάνη έναν μόνο φθόγγο.

3. Ιδεογραφικές και συλλαβογραφικές γραφές είναι η Σουμεριακή και η Αιγυπτιακή γραφή.

4. Στην Ελλάδα κατά την 3η και την 2η χιλιετία π.Χ. κυρίως στην περιοχή της Κρήτης έχουμε τα πρώτα δύο είδη της γραφής. Η γραφή του περίφημου Δίσκου της Φαιστού του 17ου αιώνος π.Χ. καθώς και η λεγόμενη Γραμμική Α’ είναι μέχρι στιγμής ανερμήνευτες, διότι δεν έχει βρεθή κάποιο δίγλωσσο κείμενο, που θα βοηθούσε στην μετάφραση.

5. Η πρώτη συλλαβογραφική γραφή, που ερμηνεύθηκε επιστημονικά και είναι απολύτως ελληνική, είναι η λεγόμενη Γραμμική Β’. Η γραφή αυτή συναντάται κυρίως στην Κνωσό, την Φαιστό, την Πύλο, τις Μυκήνες και την Θήβα από το έτος 1450 έως και το 1200 π.Χ.

6. Από το 1200 έως το 800 π.Χ. στην Ελλάδα δεν υπάρχουν ίχνη γραφής. Είναι οι λεγόμενοι σκοτεινοί αιώνες. Τα πρώτα ίχνη ελληνικής αλφαβητικής γραφής βρίσκονται χαραγμένα σε αγγεία του 8ου αιώνος π.Χ. Στην Οινοχόη του Διπύλου είναι γραμμένη με κεφαλαία γράμματα – όλες οι ελληνικές επιγραφές είναι κεφαλαιογράμματες- από τα δεξιά προς τα αριστερά, χωρίς να ξεχωρίζη η μία λέξη από την άλλη η επιγραφή:

ΗΟΣΝΥΝΟΡΧΕΣΤΟΝΠΑΝΤΟΝΑΤΑΛΟΤΑΤΑ

ΠΑΙΖΕΙΤΟΥΤΟΔΕΚΑΝΜΙΝ

[Όποιος τώρα από τους μουσικούς παίζει ζωηρότερα από όλους, αυτός θα πάρη αυτό το αγγείο].

Επίσης την ίδια εποχή στην νήσο Πιθηκούσσες, που βρίσκεται στον κόλπο της Νάπολης, βρέθηκε ένα κύπελλο, με την εξής επιγραφή:

ΝΕΣΤΟΡΟΣΕΡΡΟΙΕΥΠΟΤΟΝΠΟΤΕΡΙΟΝΗΟΣΔΕΤΟΔΕ

ΠΟΤΕΡΙΟΠΙΕΣΙΑΥΤΙΚΑΚΕΝΟΝΗΑΙΡΕΣΕΙΗΙΜΕΡΟΣ

ΚΑΛΛΙΣΤΕΦΑΝΟΑΦΡΟΔΙΤΕΣ

[Άς πάη στην ευχή το καλόπιοτο ποτήρι του Νέστορος. Όποιος πιη από αυτό το ποτήρι, αμέσως τον κυριεύει ο πόθος της καλλιστέφανης Αφροδίτης]

7. Η παλαιότερη επιγραφή επί λίθου, που φυλάσσεται στο Επιγραφικό Μουσείο Αθηνών(οδός Τοσίτσα 1, Αθήναι) βρέθηκε στην Ακρόπολη και ανήκει στον 8ο αιώνα π.Χ. Περιέχει δύο μόνον λέξεις: ΕΝΚΕΚΑΛΥΠΤΑΙ…. ΑΜΦΟΤΕΡΟΙΣΙ… Είναι θραυσμένη και έτσι δεν μπορούμε να καταλάβουμε ποιο ακριβώς ήταν το περιεχόμενό της.

8. Τα ελληνικά αλφάβητα είχαν ορισμένες ιδιομορφίες από περιοχή σε περιοχή και από πόλη σε πόλη.

9. Σχεδόν όλα όμως, προ του έτους 403 π.Χ., όταν καθιερώθηκε στην Αθήνα επί άρχοντος Ευκλείδου το Ιωνικό Αλφάβητο, δεν περιείχαν τα φωνήεντα Η και Ω. Επίσης δεν υπήρχαν τα λεγόμενα διπλά σύμφωνα Ζ, Ξ και Ψ. Αντιθέτως υπήρχαν σύμφωνα, που τα μεταγενέστερα χρόνια καταργήθηκαν. Ένα τέτοιο σύμφωνο ήταν το Κόππα: Q. Παραδείγματος χάρη η λέξη Κόρινθος στις επιγραφές της παλαιάς εποχής γράφεται QΟΡΙΝΘΟΣ.

10. Αλλά και τα σχήματα των περισσότερων γραμμάτων δεν ήταν τα ίδια με τα σημερινά. Το σίγμα ήταν τρισκελές και όχι τετρασκελές. Το ζ έμοιαζε περισσότερο με ιώτα. Το Λ γραφότανL. To ρω γραφόταν R και ούτω καθ’εξής.

11. Ο τρόπος γραφής των αριθμών από τους αρχαίους έλληνες ήταν ακροφωνικός. Δηλαδή έγραφαν τους αριθμούς χρησιμοποιώντας το πρώτο γράμμα κάθε αριθμού. Η κάθετη γραμμήΙ σήμαινε την μονάδα. Το Π σήμαινε το Πέντε. Το Δ σήμαινε το Δέκα. Το Η σήμαινε το Εκατό, διότι τότε το εκατό γραφόταν ΗΕΚΑΤΟΝ, δηλαδή έπαιρνε δασεία. Το Χ σήμαινε το Χίλια και τέλος το Μ σήμαινε το Μύρια, δηλαδή 10.000. Εάν ήθελαν να γράψουν τον αριθμό 3.211, έγραφαν ΧΧΧΗΗΔΙ.

12. Η χρήση του αλφαβήτου για την απόδοση των αριθμών είναι πολύ μεταγενέστερη και γενικεύθηκε κυρίως τον 1ο αιώνα μ.Χ.

13. Μία γοητευτική επιγραφή είναι γραμμένη επάνω σε έναν αρύβαλλο, μικρό κορινθιακό αγγείο του έτους 580 π.Χ. Κάποιος ονομαζόμενος ΠΟΛΥΤΕΡΠΟΣ παίζει δίαυλο, αριστερά στην παράσταση και κάποιοι χορεύουν. Ο πρώτος χορευτής λέγεται ΠΥΡFΙΑΣ ΠΡΟΧΟΡΕΥΟΜΕΝΟΣ {Πυρίας, που σέρνει τον χορό) και κάνει μία χορευτική φιγούρα με μεγάλο άλμα. Αυτοί οι Έλληνες δεν αλλάζουν ποτέ!

Κάτω αριστερά, ο Κορινθιακός αρύβαλλος. Κάτω δεξιά η παράσταση του αρυβάλλου: Ο Πολύτερπος παίζει δίαυλο και ο Πυρίας σέρνει τον χορό, κάνοντας χορευτική φιγούρα με άλμα.

14. Τέλος υπάρχει ένα αττικό αγγείο του 4ου αιώνος π.Χ., επάνω στο οποίο είναι γραμμένο το αλφάβητο της εποχής αυτής.