Οι άγνωστοι θολωτοί τάφοι του Ελληνισμού, αλλά και των ... Εμιράτων!

 

Μια περιδιάβαση σε γνωστούς, αλλά -κυρίως- σε άγνωστους θολωτούς τάφους του αρχαίου Ελληνισμού, που δεν υπήρχαν μόνο στις Μυκήνες, στο λεγόμενο «βασίλειο του Αγαμέμνονα», αλλά και σε άλλα μέρη!.. Διαβάστε, όμως, και ένα δημοσίευμα περιοδικού, που μιλάει για θολωτούς τάφους στα Εμιράτα!...

Εικόνα από ένα ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ με τίτλο επεισοδίου: «Η Ακρόπολη των Μυκηνών».

ΕΙΝΑΙ αλήθεια ότι όταν μιλάμε για θόλο, εννοούμε την ημισφαιρική κατασκευή που χρησιμοποιείται για την κάλυψη ενός χώρου, η οποία εναλλακτικά (στη θρησκευτική αρχιτεκτονική) ονομάζεται και τρούλος. Κατά την αρχαιότητα στην κατασκευή θόλων είχαν επιδοθεί οι πολιτισμοί της

Μεσοποταμίας και της Αιγύπτου. Παλαιότατα παραδείγματα θόλου στον ελλαδικό χώρο μπορούν να θεωρηθούν οι θολωτοί τάφοι των Μυκηνών, της Τίρυνθας και του Ορχομενού. Το τέλος της μυκηναϊκής εποχής συνδυάζεται με τη διακοπή της αρχιτεκτονικά εξελιγμένης αυτής μορφής. Επανεμφανίζεται στη γεωμετρική εποχή και συνήθως εξυπηρετεί λατρευτικές ή αποθηκευτικές χρήσεις. Κατά την κλασική εποχή χτίζεται στην αγορά της Αθήνας ο θόλος που σύμφωνα με τις γραμματειακές πηγές χρησιμοποιούνταν ως χώρος σίτισης των πρυτάνεων. Από τη μετακλασική εποχή πιο γνωστός είναι ο θόλος της Επιδαύρου, κτίσμα του 4ου αι. π.Χ. στο χώρο του ναού του Ασκληπιού, ενώ αξιομνημόνευτο παράδειγμα αποτελεί και ο θόλος της Ολυμπίας, το γνωστό Φιλίππειον, καθώς και το Αρσινόειον της Σαμοθράκης, έργα του 4ου και 3ου αι. π.Χ.

Ας ξεκινήσουμε με τις Μυκήνες

Είναι πασίγνωστοι οι Τάφοι στο βασίλειο του Αγαμέμνονα, τις Μυκήνες, όπου περιλαμβάνονται τρία είδη τάφων: λακκοειδείς, θολωτοί και θαλαμωτοί.

Οι περισσότεροι τάφοι βρίσκονται στο βασιλικό περίβολο Β. Περιβάλλεται, όπως και ο περίβολος Α που βρίσκεται μέσα στην ακρόπολη, από χτιστό κύκλο διαμέτρου 28 μ. και περιλαμβάνει 24 τάφους. Από αυτούς οι 14 είναι βασιλικοί κάθετοι λακκοειδείς και οι 10 τετράπλευροι λαξεμένοι στο βράχο. Οι ταφές του περιβόλου Β είναι αρχαιότερες από του Α, τα έθιμα όμως και ο τρόπος ταφής είναι ίδια. Όμοια είναι και τα κτερίσματα: χρυσές προσωπίδες, χρυσά περιδέραια, χρυσά και αργυρά αγγεία, σφραγίδες. Ο περίβολος Α με τους βασιλικούς, επίσης, τάφους βρίσκεται δεξιά από την πύλη των Λεόντων. Είναι ένας κυκλικός χώρος διαμέτρου 26,5 μ. που περιλαμβάνει 6 τάφους, οι οποίοι χρονολογούνται από το 16ο αι. π.Χ. Οι τάφοι είναι λακκοειδείς και περιέκλειαν 19 σκελετούς και πλήθος από κτερίσματα.

Σε αυτούς βρέθηκαν το 1876-1877 από το Σλίμαν οι περίφημες χρυσές προσωπίδες και όλα τα αντικείμενα που εκτίθενται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, χρυσά περιδέραια, σκουλαρίκια, βραχιόλια, νομίσματα, δοχεία χρυσά, αργυρά, όπλα χάλκινα με ένθετη διακόσμηση από χρυσό κ.ά.

Οι θολωτοί τάφοι προορίζονταν για τους βασιλείς. Χρονολογούνται μεταξύ 1550 και 1200 π.Χ. Κυριότεροι είναι ο «θησαυρός του Ατρέα», «Ο τάφος του Αίγισθου» και «Ο τάφος της Κλυταιμνήστρας».

Το περισσότερο, όμως, μνημειώδες ταφικό χτίσμα είναι ο «θησαυρός του Ατρέα». Δρόμος μήκους 36 μ. και πλάτους 6 μ. οδηγεί στην είσοδο του τάφου, που έχει ύψος 5,50 μ. Γενική διακόσμηση κάλυπτε το ανακουφιστικό τρίγωνο πάνω από την είσοδο. Ο θάλαμος του τάφου είναι στρογγυλός με διάμετρο 14,60 μ., ενώ η θόλος του, ύψους 13,30 μ., είναι κατασκευασμένη σύμφωνα με το εκφορικό σύστημα, στενεύει δηλαδή συνέχεια προς τα πάνω, για να καταλήξει στην κορυφή σε ένα στενό άνοιγμα. Το εσωτερικό της θόλου είναι καλυμμένο με στρώμα πηλού για να προφυλάσσεται ο τάφος από την υγρασία και τα νερά της βροχής. Στη βόρεια πλευρά του κυκλικού δωματίου υπάρχει και άλλο δωμάτιο λαξεμένο στο βράχο.
Οι τάφοι της «Κλυταιμνήστρας» και του «Αίγισθου» είναι πιο απλοί από αυτόν του Ατρέα.

Ο θαλαμωτός τάφος των παιδιών του Οιδίποδα, κοντά στη Θήβα.(*)

Θήβα, Νεμέα ...

Παρόμοιους θολωτούς τάφους θα βρούμε στη Θήβα, όπου επιδεικνύεται και ο θαλαμωτός τάφος των παιδιών του Οιδίποδα, πλησίον της πόλεως, ενώ ακόμη και στη Νεμέα υπάρχουν τάφοι που μας "προδίδουν" την ίδια αρχιτεκτονική ορισμένων τάφων, όπως και σε άλλα γνωστά μέρη του Ελληνισμού, που θα μας απασχολήσουν σε ένα μελλοντικό αφιέρωμά μας.

Ποιος είναι άραγε ο Κακόβατος;

Υπάρχουν, όμως, και άγνωστα μέρη του αρχαίου Ελληνισμού, που έχουν θολωτούς τάφους αλλά δεν τους γνωρίζουν όλοι οι Έλληνες.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Κακόβατος, ένα παράλιο χωριό του νομού Ηλείας. Αποτελεί έδρα του ομώνυμου δημοτικού διαμερίσματος του δήμου Ζαχάρως. Έχει 444 κατοίκους και βρίσκεται στις ακτές του Κυπαρισσιακού κόλπου, νότια της Ζαχάρως.

Ο χώρος κατοικείται από τα προϊστορικά χρόνια, και όπως μαρτυρούν σχετικά ευρήματα, υπάρχουν θολωτοί τάφοι του 16ου αι. π.Χ. κ.ά., ενώ η περιοχή παρουσιάζει αρκετή τουριστική κίνηση.

Και ο Λέντας;

Ο Λέντας, είναι ένα χωριό του νομού Ηρακλείου, με 119 κατοίκους. Αποτελεί οικισμό του δημοτικού διαμερίσματος Μιαμούς του δήμου Γόρτυνας και βρίσκεται στις νότιες ακτές της Κρήτης, ανατολικά των Καλών Λιμένων.

Στο χώρο του Λένα, λοιπόν, βρισκόταν η αρχαία Λεβήνα με ονομαστό Ασκληπιείο στην ιαματική πηγή της. Σώζονται ερείπια και, ασφαλώς, θολωτοί τάφοι (!) της πρωτομινωικής εποχής με θαυμάσια ευρήματα κ.ά.

Να πάμε, για λίγο στη Μάλθη;

Η Μάλθη, είναι μια προϊστορική ακρόπολη. Βρίσκεται κοντά στο σημερινό χωριό Βασιλικό και θεωρείται ο μεγαλύτερος οικισμός της μεσοελλαδικής εποχής στη Μεσσηνία.

Στη μεσοελλαδική περίοδο η Μάλθη άκμασε σε δύο φάσεις και είχε μεγάλο οχυρωματικό περίβολο, με σπίτια αψιδωτά και ορθογώνια. Οι τάφοι, λακκοειδείς και κιβωτιόσχημοι, δεν είχαν πολλά κτερίσματα. Στη μυκηναϊκή εποχή η οχύρωση παρέμεινε σχεδόν η ίδια, ενώ στο κέντρο του οικισμού υπάρχει ένα μέγαρο σε σχήμα «Π».

Αποκάλυψη: Στην περιοχή βρέθηκαν θολωτοί τάφοι της εποχής αυτής μέσα σε τεχνητούς τύμβους (!)

Θολωτός τάφος κοντά στο ανάκτορο της Πύλου (*)

Υπάρχει, ασφαλώς, και η Πύλος

Είναι αλήθεια, ότι οι ανασκαφές του ανακτόρου της ομηρικής Πύλου έγιναν από αμερικανική αποστολή του πανεπιστημίου του Σινσινάτι με διευθυντή τον C. W. Blegen (1939 και 1952 κ.ε.). Έφεραν στο φως το μεγαλύτερο και το καλύτερα διατηρημένο από όλα τα γνωστά μυκηναϊκά ανάκτορα. Ένα κεντρικό διώροφο κτίριο διαστάσεων 50x32 μ. θεωρείται ότι ήταν η βασιλική κατοικία, με το τυπικό μέγαρό της, το λουτρό της με πήλινο λουτήρα, τις αποθήκες της, με τα πιθάρια του λαδιού κτλ. Δύο άλλα κτίρια, που πλαισιώνουν το κεντρικό από τα ΝΔ και τα ΒΑ, έχουν ερμηνευτεί είτε ως παλιότερα στοιχεία του ανακτόρου είτε ως βοηθητικοί χώροι.

Οι εσωτερικοί χώροι του ανακτόρου ήταν πλούσια διακοσμημένοι με νωπογραφίες που θυμίζουν ανάλογες μινωικές (μόνο στην τεχνοτροπία): ο λυράρης και το πουλί, οι εκτελέσεις αιχμαλώτων, οι μονομαχίες κ.ά. Το ανάκτορο μας έδωσε ακόμη ένα πλήθος από πήλινες πινακίδες με επιγραφές στη γραμμική γραφή Β, οι οποίες μετά την ανάγνωσή της (1952) φώτισαν κάπως τη ζωή του ανακτόρου, που χτίστηκε γύρω στα 1300 και καταστράφηκε το 1200 π.Χ. από τους Δωριείς.

Γύρω από το ανάκτορο επισημάνθηκαν τρεις θολωτοί τάφοι και πολλοί θαλαμοειδείς. Από την κλασική Πύλο αναγνωρίζονται εύκολα οχυρωματικά της λείψανα ενσωματωμένα στο κάστρο του Παλιού Ναβαρίνου (χτισμένο αρχικά το 1278 με πολλές μεταγενέστερες μετατροπές), καθώς και η λεγόμενη (από τον Παυσανία) σπηλιά του Νέστορα.

Μια ματιά στην Αίγυπτο και αλλού

Όπως όλοι γνωρίζουν, ένα από τα σπουδαιότερα αρχαιολογικά μνημεία, που μπορεί να δεις κανείς, είναι το τζαμί του Καΐτ μπέη στο Κάιρο (το αριστούργημα της μουσουλμανικής τέχνης), το τζαμί Αλ Αλχάρ επίσης στο Κάιρο, το τζαμί Ομάρ στην Ιερουσαλήμ, η δερβισερία της Δαμασκού και (τι περίεργο!) οι θολωτοί τάφοι χαλιφών!

Πέραν αυτών,  θα δούμε και άλλα ενδιαφέροντα πράγματα, όπως για παράδειγμα το τζαμί του Ντζαμά Ζιτούνα στην Τύνιδα, το τζαμί της Κόρδοβας και τα ανάκτορα της Αλάμπρα στη Γρανάδα της Ισπανίας, τα τζαμιά του Βαγιαζίτ, του Σουλεϊμάν και του Αχμέτ στην Κωνσταντινούπολη, το μαυσωλείο του Τατζ Μαχάλ στην Άγκρα κτλ.

Θολωτός τάφος στα Εμιράτα.

Τι γίνεται στα Εμιράτα;

Ήρθε η ώρα, λοιπόν, να διαβάσουμε ένα δημοσίευμα του περιοδικού «National», που γράφει μεταξύ άλλων τα εξής:

 Οι θολωτοί τάφοι των Εμιράτων
[23/02/2010]

Η μικρή οπή στο κέντρο του πέτρινου θόλου αφήνει να περάσει μια ακτίνα φωτός στο σκοτεινό χώρο, ο οποίος πριν από αποτέλεσε την τελευταία κατοικία για ορισμένους από τους αρχαιότερους κατοίκους των σημερινών Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων.
Πάνω από 500 τέτοιοι τάφοι έχουν ανασκαφεί εδώ και 40 χρόνια κοντά στο χωριό Mezyad της περιοχής Jebel Hafeet στο al Ain των Εμιράτων, για πάρουν το όνομά τους από τα δύο τοπωνύμια: Mezyad έχουν ονομαστεί οι θόλοι και Hafeet η χρονολογική τους φάση, που καλύπτει την περίοδο μεταξύ του3200 και του 2700 π.Χ. Τέτοιοι τάφοι όμως έχουν εντοπιστεί επίσης και στην περιοχή Khatt, στις κοιλάδες Beeh και Qoor, στο Ras al Khaimah, καθώς και εκτός των Εμιράτων: το Μπαχρέιν είναι μια τέτοια περίπτωση.
Κατασκευασμένοι από τοπικούς λίθους, οι τάφοι φτάνουν κάποτε σε ύψος τα 4 μ. ενώ η εσωτερική τους διάμετρος είναι μέχρι και 2 μ. Οι είσοδοί τους όμως ήταν μικρές, με ύψος 2μ. και πλάτος μόλις 0,50 μ. Το γεγονός ότι οι διαστάσεις αυτές αφορούν κάποτε εισόδους με μορφή μικρής σήραγγας καθιστά την είσοδο στους τάφους ιδιαίτερα δύσκολη. Με την είσοδο στο εσωτερικό όμως, οι εκπλήξεις είναι άφθονες. Παρά τις συλήσεις, η πολύχρωμη κεραμική τύπου Jemdet Nasr που έχει εντοπιστεί εκεί προδίδει τις σχέσεις της περιοχής με τη Μεσοποταμία, μέσα από εμπορικούς δρόμους που χρονολογούνται μέχρι και το 4000 π.Χ. Άλλα αντικείμενα (αγγεία από στεατίτη, μικροαντικείμενα από χαλκό και ψήφοι) που χρονολογούνται στην εποχή του Σιδήρου, μαρτυρούν τη συνήθεια της δεύτερης χρήσης των τάφων. Οι συνεχείς αυτές χρήσεις είναι που δεν επιτρέπουν τη χρονολόγηση των ελάχιστων ανθρωπολογικών καταλοίπων που έχουν βρεθεί σε αυτούς, ενώ η απουσία πολύτιμων ή καθαρά ταφικών αντικειμένων δεν επιτρέπουν παρά εικασίες για τις ταφικές πρακτικές και το ιδεολογικό τους υπόβαθρο. Παρά το γεγονός αυτό, είναι ακόμη δυνατόν να γίνουν κάποιες ασφαλείς υποθέσεις.
«Η περιοχή αυτή ήταν κάποτε μια ακμάζουσα αρόσιμη πεδιάδα, επάνω στο δρόμο των καραβανιών», λέει ο δρ. Hasan al Naboodah, καθηγητής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων. « Οπότε είναι πολύ πιθανό ότι επρόκειτο για μετανάστες και επιρροές από τη Μεσοποταμία και τους αρχαίους Αιγυπτίους, που εισήγαγαν διαφορετικούς θεούς και θεότητες, όπως και θρησκευτικές πρακτικές που εξαπλώθηκαν στην αραβική χερσόνησο».
Είναι πάντως ενδιαφέρον ότι το όνομα του θεού-ήλιου της Μεσοποταμίας, Shamash, παραπέμπει στη σύγχρονη αραβική λέξη για τον ήλιο, shamsh, ενώ στην προϊσλαμική Μέκκα υπήρχε μια θηλυκή θεότητα για τον ήλιο, που ονομαζόταν Latκαι λατρευόταν στην Κάαμπα. Φαίνεται λοιπόν ότι οι Άραβες παγανιστές κρατούσαν μια ιδιαίτερη θέση για τον ήλιο στην ιδεολογία τους, τόσο ισχυρή ώστε να τον θεωρούν προστάτη του ανθρώπου στη ζωή και στο θάνατο.
http://kalyterotera.blogspot.com/