ΒΟΥΝΤΟΥ ΚΑΙ ΖΟΜΠΙ!

το ψάρι 'fugu', ο φρύνος 'bufo marinus' και το φυτό 'datura stramonium'

Η λέξη ‘ζόμπι’ συνήθως φέρνει στο μυαλό...πλάσματα που μπορεί να συναντήσει κανείς σε πολυάριθμες ταινίες τρόμου - χωρίς νόηση, σαπισμένα νεκροζώντανα πλάσματα, που κινούνται σερνάμενα τεντώνοντας τα χέρια τους απειλητικά μπροστά να κατασπαράζουν τη σάρκα των θυμάτων τους. Τα ζόμπι τα συναντάμε συχνά στη λαϊκή κουλτούρα διάφορων πολιτισμών, αλλά η προέλευσή τους εντοπίζεται στη θρησκεία ‘βουντού’ (ή βοντούν).Γνωστή στον περισσότερο κόσμο ως βουντού, η θρησκεία αυτή έχει παρεξηγηθεί και διαστρεβλωθεί, ιδιαίτερα σε ταινίες του Χόλυγουντ και προβάλλεται η εικόνα ότι οι πιστοί αυτής της θρησκείας κάνουν εκκεντρικές τελετές με κούκλες βουντού και κανιβαλισμό. 
Στην πραγματικότητα το Βοντούν είναι ένα περίπλοκο δόγμα που ακολουθείται από περίπου 60 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλον τον κόσμο. Το 1996 αναγνωρίστηκε ως η επίσημη θρησκεία του Μπενίν (τέως Βασίλειο της Δαχομέης, που βρίσκεται στη δυτική Αφρική) και είναι επίσης η επίσημη θρησκεία στην Αϊτή. Εξασκείται επίσης στην Δομινικανική Δημοκρατία, στην Γκάνα και στις μεγάλες πόλεις του καθεαυτού αμερικανικού Νότου, όπως στη Νέα Ορλεάνη.
Στην Αϊτή τα ζόμπι είναι ένα αποδεκτό τμήμα της τοπικής κουλτούρας και κάθε χρόνο αναφέρονται πάνω από χίλιες νέες περιπτώσεις μετάβασης στην κατάσταση ζόμπι. Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο οι μάγοι μετατρέπουν τα θύματά τους σε ζόμπι παραμένει μία ανοιχτή συζήτηση. Ασκώντας ένα γόητρο μυστηρίου, η μετατροπή σε ζόμπι αποτελεί ένα ιδιαίτερα αινιγματικό φαινόμενο.
Η προέλευση της θρησκείας Βοντούν ανιχνεύεται στον λαό των Γιορούμπα, που ζουν σε τμήματα των χωρών που σήμερα είναι γνωστές ως Μπενίν, Νιγηρία και Καμερούν. Κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα, οι κάτοικοι των περιοχών Γιορούμπα καταλήφθηκαν από Γάλλους αποικιοκράτες και στάλθηκαν ως σκλάβοι στις φυτείες του νησιού Ισπανιόλα της Καραϊβικής. Οι Γάλλοι προσπάθησαν να τους προσηλυτίσουν στον ρωμαιοκαθολικισμό, αλλά οι σκλάβοι εξακολούθησαν να εξασκούν με μυστικότητα την πατρώα θρησκεία τους. Η σύγχρονη Βοντούν ωστόσο, εμπεριέχει στοιχεία καθολικισμού.
Στην Αϊτή η μετατροπή σε ζόμπι θεωρείται ως φόνος, αν και το θύμα παραμένει ζωντανό. Το άρθρο 246 του ποινικού κώδικα της Αϊτής δηλώνει:
"Θα πρέπει επίσης να αξιολογηθεί ως απόπειρα για δολοφονία η διαδικασία που μπορεί να έχει γίνει εναντίον οποιουδήποτε ατόμου, με τη χρήση ουσιών που χωρίς να επιφέρουν στην πραγματικότητα τον θάνατο, προκαλούν ληθαργικό κόμμα λίγο ή περισσότερο παρατεταμένο. Εάν εντωμεταξύ το άτομο θαφτεί, η πράξη θεωρείται ως ανθρωποκτονία."
Οι κληρικοί της Αϊτής αποδίδουν την δημιουργία των ζόμπι σε μάγους. Η θρησκεία Βοντούν κάνει μία διάκριση μεταξύ του 'corps cadavre' (το φυσικό σώμα ή πτώμα), του 'gwo-bon anj' (η ζωογόνα αρχή) και του 'ti-bon anj' (ενέργεια, συνειδητότητα και μνήμη). Όταν γίνεται η μετατροπή σε ζόμπι, ο μάγος Βοντούν (επονομαζόμενος 'bokur') αποσπά το ti-bon anj από το θύμα και το διατηρεί σε ένα δοχείο φτιαγμένο από χώμα (το οποίο αναφέρεται ως το αστρικό του ζόμπι).
Οι γιατροί της Αϊτής από την άλλη μεριά, θεωρούν την μετατροπή σε ζόμπι ως αποτέλεσμα δηλητηρίασης και υπάρχουν αναφορές για μάγους που χρησιμοποίησαν μία λευκή σκόνη που λέγεται 'coupe poudre' η οποία χρησιμεύει στο να μετατρέψουν σε ζόμπι τα θύματά τους.
Στις αρχές του 1980 ο Wade Davis, ανθρωπολόγος και εθνοβοτανολόγος που τότε εργαζόταν στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, ταξίδεψε στην Αϊτή για να προσδιορίσει τα συστατικά της coupe poudre. Πήρε συνεντεύξεις από έναν αριθμό μάγων και συνέλεξε 8 δείγματα της πούδρας για ζόμπι από 4 διαφορετικές περιοχές της χώρας. Αναλύοντας τις σκόνες ο Davis διαπίστωσε ότι 7 από αυτές μοιραζόντουσαν έναν αριθμό συστατικών, στα οποία συμπεριλαμβανόταν τοξίνες που παράγονται από ένα είδος φρύνου (Bufo marinus) και ένα διεγερτικό που παράγεται από βάτραχο του γένους 'Ύλα' (Osteopilus dominicensis). Ένα από τα δείγματα περιείχε επίσης ίχνη από τετροδοτοξίνη, μία ισχυρή νευροτοξίνη που παράγεται από διάφορους θαλάσσιους οργανισμούς, και ιδιαίτερα από το ψάρι Fugu rubripes.
Ο Davis δημοσίευσε τα ευρήματά του και την υπόθεσή του σχετικά με τη διαδικασία της μετατροπής σε ζόμπι, σε δύο βιβλία με τίτλούς 'The Serpent and the Rainbow' και 'Passage of Darkness: The Ethnobiology of Haitian Zombie' (το ένα από αυτά έγινε ταινία από τον Wes Craven).
Ο Davis υπέθεσε ότι το κυριότερο συστατικό της coupe poudre ήταν η τετροδοτοξίνη, η απορρόφηση της οποίας συνήθως προκαλεί θάνατο από παράλυση. Ωστόσο, σε μικρότερες δόσεις από τη θανατηφόρο, προκαλεί σημαντική επιβράδυνση του καρδιακού ρυθμού και της μεταβολικής δραστηριότητας και φέρνει κάποιον σε κατάσταση πλήρους παράλυσης, αλλά χωρίς απώλεια της συνείδησης.
(Στην Ιαπωνία το ψάρι αυτό θεωρείται πολύ εκλεκτός μεζές. Η τετροδοτοξίνη παράγεται στο συκώτι και στις ωοθήκες και οι σεφ θα πρέπει να έχουν εξασκηθεί πολύ καλά ώστε να προετοιμάσουν το ψάρι για να καταναλωθεί από τον άνθρωπο. Κάθε χρόνο υπάρχει ένας μικρός αριθμός από θανάτους που συνδέονται με το Fugu, ακόμα λιγότερο συχνές είναι επίσης οι αναφορές για ανθρώπους που θάβονται ζωντανοί, μετά από βαθύ κώμα λόγω δηλητηρίασης από τετροδοτοξίνη).
Σύμφωνα με τον Davis, το διεγερτικό που αποτελούσε συστατικό της πούδρας, προκαλεί μικρές εκδορές στην επιφάνεια του δέρματος, μέσα από τις οποίες η τετροδοτοξίνη μπαίνει στην κυκλοφορία του αίματος.
Το θύμα θεωρείται ότι είναι νεκρό και θάβεται ζωντανό. Μετά από μερικές ημέρες, ο μάγος επιστρέφει στην περιοχή της ταφής και ξεθάβει το σώμα.
Στη συνέχεια του παρέχει ένα δεύτερο μείγμα ουσιών που οδηγούν το θύμα σε μία μόνιμη κατάσταση παραληρήματος και αποπροσανατολισμού. Αυτή η δεύτερη σκόνη θεωρείται ότι περιέχει ατροπίνη και σκοπολαμίνη, τοξικές και παραισθησιογόνες ουσίες που προέρχονται από τα φυτά 'Datura stramonium' και 'Datura metel' (και τα δύο είναι γνωστά στην Αϊτή με την ονομασία 'αγγούρι των ζόμπι').
Ο Davis προτείνει επίσης μία απάντηση, στο γιατί οι μάγοι της Αϊτής εξασκούν την τέχνη της μετατροπής ατόμων σε ζόμπι: ήταν ένα είδος τιμωρίας για εκείνους που καταπάτησαν τους νόμους των μυστικών κοινωνιών που αποτελούνταν από σκλάβους που είχαν αποδράσει.
Κάποιοι αντιμετωπίζουν την υπόθεση του Davis ως την μόνη εύλογη ερμηνεία για τη μετατροπή σε ζόμπι. Άλλοι ωστόσο, κρατούν μια κριτική στάση απέναντι στις μεθόδους του Davis και είναι δύσπιστοι ως προς τα ευρήματά του. Για παράδειγμα έχει διατυπωθεί η αντίρρηση, ότι τα δείγματα της coupe poudre που συνέλεξε ο Davis, δεν περιείχαν επαρκείς ποσότητες τετροδοτοξίνης για να έχουν οποιαδήποτε επίδραση σε ανθρώπους.
Ο Davis απαντάει ότι οι σκόνες παρασκευάστηκαν μέσα από διαδικασία δοκιμής και λάθους και δεν αντιπροσωπεύουν μία ακριβή φόρμουλα, έτσι κάποιες από τις σκόνες περιέχουν πολύ μικρή ποσότητα τετροδοτοξίνης και δεν έχουν καμία επίδραση, κάποιες άλλες έχουν περισσότερη και μπορούν να σκοτώσουν το θύμα, ενώ τέλος υπάρχουν και αυτές που έχουν την σωστή ποσότητα που θα οδηγήσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα.
Επισημαίνει επίσης ότι η σκόνη για ζόμπι είναι μόνο το ένα από τα στοιχεία που απαιτούνται για τη μετατροπή σε ζόμπι. Εξίσου σημαντικές είναι όπως λέει, οι προσδοκίες του θύματος σχετικά με την επίδραση της σκόνης, που αποτελούν ένα παραδοσιακό κοινωνικό βίωμα (ίσως γι' αυτόν τον λόγο δεν έχει αναφερθεί ποτέ στην Ιαπωνία, η μετατροπή ανθρώπων που έφαγαν το ψάρι fugu σε ζόμπι).
Άλλοι ερευνητές έχουν προτείνει εναλλακτικές ερμηνείες για το φαινόμενο. Ο καθηγητής Roland Littlewood των τμημάτων Ανθρωπολογίας και Ψυχιατρικής του UCL και ο Chavennes Douyon, γιατρός στην πολυκλινική Medica της πρωτεύουσας της Αϊτής, εξέτασαν τις κλινικές περιπτώσεις που αφορούσαν τρεις ανθρώπους που αναφέρθηκε ότι είχαν μετατραπεί σε ζόμπι και δημοσίευσαν τα ευρήματά τους στο περιοδικό The Lancet το 1997.
Παρακάτω ο Littlewood και ο Douyon περιγράφουν τη συμπεριφορά ενός από τους ανθρώπους που εξέτασαν:
"Ο WD είναι ένας αδύνατος άντρας σε μία κατάσταση διαρκούς κατήφειας& περνά τον περισσότερο χρόνο καθισμένος ή ξαπλωμένος σε μία χαρακτηριστική θέση, τα κάτω άκρα του γερμένα προς τα αριστερά, τα άνω άκρα προς τα δεξιά, μιλάει μετά δυσκολίας και μονολεκτικά. Δεν μπορούσε να περιγράψει την ταφή και την υποδούλωσή του, αλλά δήλωσε ότι ένιωθε ασθενής. Μπορούσε να πεισθεί να περπατήσει με κανονική στάση και βήμα, σταθερά αλλά πολύ σιγά. Τα μάτια του περιεργαζόντουσαν τον χώρο με καθαρή πρόθεση, τα χέρια του κρεμόντουσαν δίπλα στο κορμί του και απέφευγε να κοιτάξει κάποιον στα μάτια."
Για την περίπτωση αυτή είχε δοθεί η πιθανή διάγνωση της κατατονικής σχιζοφρένειας, για τη δεύτερη περίπτωση η διάγνωση ήταν 'οργανικό εγκεφαλικό σύνδρομο και επιληψία στη βάση περιόδου ανοξίας' και η τρίτη θεωρήθηκε απλά ως μία περίπτωση απώλειας ταυτότητας.
Οι Littlewood και Douyon πήραν επίσης συνεντεύξεις από δύο μάγους. Και οι δύο αναγνώρισαν το ψάρι fugu και ένα κλαδί από συγκεκριμένο φυτό που τους παρουσίασαν οι ερευνητές, ως συστατικά της coupe poudre και οι δύο επίσης έδωσαν τα ονόματα από άλλα φυτά και ζωικά συστατικά, παρόμοια με εκείνα που είχε περιγράψει ο Davis. (Το φυτό που παρουσιάστηκε από τους ερευνητές ήταν το Hippomane mancinella, γνωστό και ως μήλο-ζόμπι και χρησιμοποιείται από τους μάγους για τοπική εφαρμογή της coupe poudre).
Είναι εντούτοις πιθανό, πως δεν υπάρχει μία και μόνη εξήγηση για την μετατροπή σε ζόμπι. Ψυχική ασθένεια, εγκεφαλική βλάβη, δυσκολίες μάθησης, αλκοολικό σύνδρομο και ναρκωτικά, ή και συνδυασμοί των παραπάνω, μοιάζουν να είναι πιθανές ερμηνείες του φαινομένου.
Και επίσης υπάρχει η θυελλώδης πολιτική ιστορία της Αϊτής. Ο Francois 'Papa Doc' Duvalier για παράδειγμα, εκμεταλλεύτηκε τις δεισιδαιμονίες των κατοίκων και ο τεράστιος αριθμός απαγωγών και δολοφονιών (κάποιοι εκτιμούν ότι σκοτώθηκαν περίπου 30.000 άνθρωποι) καλύφθηκαν με ένα μυστήριο που υπονοούσε την μετατροπή σε ζόμπι και άλλες πρακτικές βουντού. Ο ιδιωτικός στρατός φρούρησης του Duvalier, οι tonton macoutes, λέγεται ότι αποτελούταν από ζόμπι που εκτελούσαν κάθε του διαταγή. Μία καλύτερη κατανόηση για τα ζόμπι, χρειάζεται να συμπεριλάβει όλους αυτούς τους παράγοντες. 






http://hellenic-music-videos.blogspot.com