ΣΠΗΛΙΑ ΠΑΝΟΣ ΧΑΙΔΑΡΙΟΥ

ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΟΜΑΔΑ ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ

Φωτογραφική επιμέλεια ΧΡΟΝΟΣ,ANDY

To σπήλαιο εντόπισε ο Δημήτριος Καμπούρογλου στο πλαίσιο των ερευνών του στην Ιερά Οδό στις αρχές της δεκαετίας του 1890 και ανέσκαψε συστηματικά ο Ιωάννης Τραυλός κατά το έτος 1932. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Δημ. Καμπούρογλου ήταν....


λάτρης του τοπίου του Δαφνιού και είναι γνωστοί οι περίπατοί του, προκειμένου να θαυμάσει την ποικιλότητα της χλωρίδας και ιδιαίτερα τα μοναδικά άνθη ανεμώνας. Η απόσταση μεταξύ της νότιας πλευράς του μοναστηριακού περιβόλου και του εν λόγω σπηλαίου είναι γύρω στα δέκα λεπτά κοπιαστικής πεζοπορίας-ανάβασης «δι' ατραπών δυσδιακρίτων και ολισθηρών». To σπήλαιο είναι σχετικά μικρό, με ολικό βάθος 11,55 μέτρα και μέγιστο πλάτος 7,8 μέτρα. To σχήμα του είναι χωνιοειδές με άνοιγμα προς τον Βορρά. To τελευταίο είχε κλειστεί κατά την αρχαιότητα με τοίχο από αργολιθοδομή, στο κέντρο του οποίου ανοιγόταν στενή είσοδος.

To στόμιο του σπηλαίου του Πανός στο Δαφνί {Αρχαιολογική Εφημερίς 1936-37, σελ. 393, εικ. 1).

Μπροστά από το σπήλαιο είχε διαμορφωθεί επίπεδη επιφάνεια -ένα είδος αυλής- που υποστηριζόταν από αναλημματικό τοίχο κατασκευασμένο 2 μέτρα βορείως του ανοίγματος. To εσωτερικό του σπηλαίου ήταν αδιαμόρφωτο, με την εξαίρεση μικρού τοιχαρίου και ορθογώνιων λαξεύσεων στο δάπεδο. Ανάλογες λαξεύσεις παρατηρήθηκαν και στην αυλή. Επίσης, από τα πολλαπλά ίχνη κονιάματος στις παρειές και το δάπεδο του σπηλαίου αλλά και την επιφάνεια της αυλής, προκύπτει ότι όλες αυτές οι επιφάνειες ήταν επιχρισμένες στην αρχαιότητα.

Ιωάννης Τραυλός (1908-1985).

Από τα κινητά ευρήματα που αποκαλύφθηκαν στο εσωτερικό του σπηλαίου αλλά και τη γύρω περιοχή συμπεραίνουμε ότι η λατρεία εδώ περιλάμβανε τελετουργική καύση προσφορών σε πυρές και θυσίες μικρών ζώων: βρέθηκαν οστά μικρών ζώων αλλά και τμήματα αγγείων και πήλινων ειδωλίων με σαφή ίχνη καύσης και, βέβαια, μεγάλη ποσότητα στάχτης. Τα περισσότερα όστρακα και τμήματα αγγείων προέρχονταν από λουτροφόρους, χαρακτηριστικά κλειστά αγγεία με πολύ στενό και υψηλό λαιμό, που χρησιμοποιούνταν κατεξοχήν στην τελετουργία των γάμων και στις κηδείες άγαμων προσώπων.

Ορθογώνιο λάξευμα στο εσωτερικό του σπηλαίου του Πανός στο Δαφνί (Αρχαιλογική Εφημερίς 1936-1937, σελ. 396, εικ. 4).

Κάποια από τα αγγεία φέρουν γραπτή διακόσμηση, μελανόμορφη και ερυθρόμορφη, εξαιρετικής τεχνοτροπίας. Τα πήλινα ειδώλια αναπαριστούν Σιληνούς, τον θεό Πάνα, την Αφροδίτη και διάφορες άλλες γυναικείες μορφές.
Ως προς την ταυτότητα της λατρευόμενης θεότητας τα ευρήματα δεν μας αφήνουν καμία αμφιβολία. Σύμφωνα με τον ανασκαφέα του σπηλαίου:
«Είς τόν θεόν, ο οποίος συνήθως ελατρεύετο είς τά έρημικά βάθη τών δασών και είς τά χάσματα μεμονομένων αποκρήμνων σπηλαίων, είς τόν σύντροφον, τόν οποίον εφοβούντο και του οποίου την εύνοιαν και προστασίαν εζήτουν νά επιτύχουν δι' ευχών και προσφορών οί ποιμένες και οί όδοιπόροι οί ευρισκόμενοι είς τά δάση και ήσαν συχνά υποχρεωμένοι να ζητούν καταφύγιον είς τά σπήλαια, είς τόν Πάνα και είς τάς θεότητας μετά τών οποίων προπάντων ηρέσκετο να διάγη και νά συλλατρεύεται ούτος, τάς Νύμφας, αναφέρονται τά χαρακτηριστικώτερα τών γενομένων έν τω σπηλαίω ευρημάτων, αί σιληνοειδείς πήλιναι μορφαί και αί λουτροφόροι».
Ανάλογα σπήλαια αφιερωμένα στη λατρεία του θεού Πανός έχουν εντοπιστεί σε διάφορα σημεία της Αττικής.
Τα κινητά ευρήματα τοποθετούν τη λατρεία στον χώρο αποκλειστικά στον 5ο αιώνα π.Χ. Καμία απολύτως ένδειξη για μεταγενέστερη χρήση του σπηλαίου δεν έχει εντοπιστεί. Πιθανότατα γι’ αυτόν τον λόγο ο διαβασμένος Παυσανίας δεν γνώριζε την ύπαρξη του σπηλαίου. Κατά τα βυζαντινά χρόνια το σπήλαιο κατοικήθηκε για μικρό χρονικό διάστημα, πιθανότατα από κάποιους ασκητές, ενώ επί Τουρκοκρατίας χρησιμοποιήθηκε ως στάβλος. 

http://act-blogers.blogspot.com

http://paysanias.blogspot.com