ΟΙ «ΑΓΝΩΣΤΟΙ» ΘΗΣΑΥΡΟΙ: Σκύλοι, πουλιά, φίδια και η θεά του Πραξιτέλη

O κόσμος συνωστίζεται καθημερινά γύρω από τις Καρυάτιδες. Για αυτές δεν έχει ταξιδέψει χιλιόμετρα ολόκληρα; Τα βλέμματα αιχμαλωτίζονται από τις Κόρες με τις περίτεχνες πλεξούδες και τα αέρινα πέπλα. Κάποιοι θέλουν ν΄ αγγίξουν το λεπτό σαν επιδερμίδα μάρμαρο κι άλλοι μαγεύονται από τα χρώματα στα χείλη και στα μάτια των ωραίων γυναικών που αφιερώθηκαν στην πολιούχο Αθηνά. Και στην κορυφαία αίθουσα του Παρθενώνα οι μορφές των θεών και των ανθρώπων, που έπλασε το χέρι του Φειδία, η άμεση οπτική με τον Ιερό Βράχο και τον ίδιο τον ναό δικαιώνουν τη φήμη του. Ολα τα μεγάλα και τα σπουδαία βρίσκονται εδώ. Στο Μουσείο της Ακρόπολης όμως, με τα 4.000 και πλέον εκθέματα, η Ιστορία μπορεί να γραφτεί με πολλούς τρόπους και η επίσκεψη να χαραχθεί κάθε φορά διαφορετικά, ακολουθώντας διαδρομές που αποκαλύπτουν «άγνωστες» ή τουλάχιστον λιγότερο προβεβλημένες πτυχές των μνημείων του Ιερού Βράχου, οι οποίες έχουν να αφηγηθούν ιστορίες που συνδέονται με πρόσωπα και πράγματα ή ακόμη κρύβουν μυστικά που ο επισκέπτης καλείται να ανακαλύψει. 

Μεσημέρι στο Μουσείο, ίσως η ώρα με την περισσότερη κίνηση, και ο πρόεδρός του καθηγητής κ. Δημήτρης Παντερμαλής μας συνοδεύει σ΄ αυτήν τη διαφορετική περιήγηση.

Στη διάρκειά της θα συναντήσουμε τον περίφημο «Θησαυρό του χαλκουργού», ο οποίος έρχεται να καταθέσει τη μυκηναϊκή ιστορία της Ακρόπολης μέσα από μια συλλογή από υνία, εγχειρίδια, ξίφη, διπλούς πέλεκεις, σφυριά και σμίλες. Θα δούμε το τατουάζ - ένα αλογάκι για την ακρίβειαστο μπράτσο της θρακιώτισσας Μαινάδας που σκότωσε τον Ορφέα.

Απόδειξη της βαρβαρικής καταγωγής της, όπως εξηγεί ο κ. Παντερμαλής. Θα παρατηρήσουμε τους κωπηλάτες του μαρμάρινου ανάγλυφου της τριήρους «Πάραλος», ένα από τα έξι ιερά πλοία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Θα μετρήσουμε τον θησαυρό από 234 χρυσά νομίσματα του Βυζαντίου. Και η επίσκεψη συνεχίζεται... Το «άλλο» Μουσείο Ακρόπολης είναι εδώ.

Αρχαία τάματα, αιώνιες αγωνίες

Στήλη του Σίλωνος. Σε πονάει το πόδι; Κάνε ένα τάμα στον θεό να στο γιάνει. Το αφτί; Επίσης! 

Τα τάματα στην αρχαιότητα λειτουργούσαν όπως ακριβώς και τα δικά μας σήμερα. Τι ακριβώς όμως ήθελε να ζητήσει ο Αθηναίος Σίλων του 4ου αι. 

π.Χ. από τον θεό όταν του αφιέρωνε μια ανάγλυφη στήλη πάνω στην οποία βρίσκεται όρθιο ένα φίδι και στην κορυφή ένα... σανδάλι; Μέσα στο οποίο μάλιστα εικονίζεται και ο ίδιος ο αναθέτης! Μυστήριο. Η στήλη σχετίζεται με τη λατρεία του «Ηρωος επί βλαύτη» (σανδάλι πολυτελείας), ένα μικρό ιερό που βρισκόταν στην πλαγιά της Ακρόπολης κοντά στο διονυσιακό θέατρο. 

Ανάθημα του Πραξία. Αυτά τα μάτια που κοιτούν τον επισκέπτη μόλις μπαίνει στο Μουσείο μοιάζει να έρχονται από έναν άλλο κόσμο... Στην πραγματικότητα είναι ένα κομμάτι από μαρμάρινο άγαλμα- μόνον το άνω μέρος του προσώπου - το οποίο ο Πραξίας το έβαλε ένθετο σε μια πέτρινη κολόνα και το ανέθεσε στον θεό. Και με τόσο «ζωντανό» ανάθημα ίσως η παράκλησή του να έγινε δεκτή. 

Ανατομικά ανάγλυφα. Πόδια, οφθαλμοί, αφτιά, μαστοί, όλα μαρμάρινα αναθηματικά ανάγλυφα που εικονίζουν μέλη των ασθενών οι οποίοι ζητούσαν γιατρειά προέρχονται κυρίως από το μεγάλο ιερό του Ασκληπιού που ιδρύθηκε στην Αθήνα το 420-419 π.Χ. με πρωτοβουλία του αθηναίου πολίτη Τηλέμαχου. Τα χειρουργικά. Την κασετίνα του με τα χειρουργικά εργαλεία και «σικύες» (βεντούζες) είχε ζητήσει να απεικονίσουν αυτός ο αναθέτης, γιατρός πιθανώς, στην ανάγλυφη στήλη, από την οποία έχει διασωθεί μόνον η βάση. 

Το βλέφαρο. Είναι χάλκινο, είναι τεράστιο, είναι μοναδικό το βλέφαρο με τις μακριές βλεφαρίδες που ανατέθηκε στη θεά κάπου στα τέλη του 6ου με αρχές του 5ου αι. π.Χ. 

(Ολα τα τάματα εκτίθενται στο ισόγειο του Μουσείου, πλην του βλεφάρου που βρίσκεται στο πρώτο επίπεδο.) 

Οι άλλοι Παρθενώνες

Δεν ήταν ένας, δεν ήταν δύο, αλλά ήταν πολλοί οι ναοί οι αφιερωμένοι στη θεά Αθηνά πάνω στην Ακρόπολη. Αλλους τους κατεδάφιζαν οι ίδιοι οι Αθηναίοι για να φτιάξουν λαμπρότερους, άλλους οι εχθροί. Και από τους παλαιότερους ελάχιστα στοιχεία έχουν διασωθεί, γι΄ αυτό και είναι μοναδικά από κάθε άποψη. Ιδού: 

- Η Αθηνά η οποία παριστάνεται σε διπλό επιχρυσωμένο έλασμαό,τι έχει διασωθεί από τον πρώτο ναό ο οποίος ήταν αφιερωμένος στη θεά. 

- Χάλκινος δίσκος με την παράσταση Γοργούς στο κέντρο του από το αέτωμα ναΐσκου της Αθηνάς Πολιάδος (να φανταστεί κανείς ότι μόνον τα θεμέλιά του έχουν εντοπιστεί ανάμεσα στο Ερέχθειο και στον μεταγενέστερο Παρθενώνα). 

- Λεοντοκεφαλή από παριανό μάρμαρο με τα χρώματα ακόμη επάνω της, που σώζεται από τον αρχαίο ναό (525-500 π.Χ.). Ηταν μια υδρορροή δηλαδή που ήταν τοποθετημένη σε γωνία της στέγης για να τρέχει το νερό της βροχής.

Μαγική σφαίρα

Ηθελε να νικήσει οπωσδήποτε σε αυτόν τον αγώνα,αλλά ο αντίπαλός του ήταν πιο δυνατός.Τι έπρεπε να κάνει λοιπόν; 

Αυτή η λίθινη σφαίρα- μοναδική από κάθε άποψη- που εντοπίστηκε θαμμένη στην περιοχή του θεάτρου του Διονύσου κάτω από την Ακρόπολη,μπορούσε να δώσει την απάντηση.Πώς ακριβώς, είναι δύσκολο να το πούμε σήμερα.Αλλά τα μαγικά σύμβολα που βρίσκονται ανάγλυφα πάνω της,μαζί με τον θεό Ηλιο,ένα λιοντάρι κι έναν δράκο δείχνουν ότι αυτή η σφαίρα μπορεί να χρησίμευε σε μαγικές τελετές προκειμένου να έρθει νίκη στον κάτοχό της.Στην εποχή της άλλωστε (2ος- 3ος αι.μ.Χ.- οι δεισιδαιμονίες βρίσκονταν στο απόγειό τους.Οσο για το θέατρο του Διονύσου, όπου είχαν διδάξει τις τραγωδίες τους οι μεγάλοι ποιητές της αρχαιότητας,είχε ξεπέσει ακολουθώντας τη ρωμαϊκή έκπτωση του πολιτισμού.Ετσι στον χώρο του διεξάγονταν πλέον μονομαχίες και άλλοι βάρβαροι αγώνες.Να θυμίσουμε όμως ότι μια σφαίρα κρυστάλλινη είχε χαρίσει και η Ιδη στον μικρό Δία για να παίζει,γιατί όταν την πετούσε ψηλά άφηνε λαμπερές πολύχρωμες γραμμές στον αέρα όπως τα άστρα του ουρανού. 

Με την υπογραφή του Πραξιτέλη

Δεν είναι ένα απλό γλυπτό. Δεν το σμίλεψε ένας οποιοσδήποτε καλλιτέχνης. Γιατί αυτό το κεφάλι της θεάς Αρτέμιδος, που εκτίθεται στο πρώτο επίπεδο του Μουσείου της Ακρόπολης, φέρει μια σπουδαία υπογραφή: Πραξιτέλης. Πρόκειται μάλιστα για ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα έργα του μεγάλου γλύπτη της αρχαιότητας, αν δεν είναι και το μοναδικό, αφού όσα αποδίδονται σήμερα σε αυτόν είτε είναι έργα τού εργαστηρίου του είτε είναι ρωμαϊκά αντίγραφα. Και το συγκεκριμένο άλλωστε μόλις πρόσφατα ταυτίσθηκε ως έργο του Πραξιτέλους από τον καθηγητή κ. Γιώργο Δεσπίνη, ειδικό στην αρχαία πλαστική και αρχιτεκτονική, ο οποίος είδε στο πρόσωπο της θεάς τη Βραυρωνία Αρτεμις, της οποίας το ιερό είχε ιδρυθεί στη νοτιοδυτική γωνιά του Βράχου της Ακρόπολης. Με τα μαλλιά σε σφικτές πλεξούδες γύρω από το κεφάλι, ένα νεανικό χτένισμα που ταίριαζε σε μια παρθένο θεά, όπως ήταν η Αρτεμις, αυτό το γλυπτό, που χρονολογείται στο 330 π.Χ., έχει ύψος 56 εκατοστά. Ολόκληρο δηλαδή θα πρέπει να ήταν 3,60 μέτρα, περίπου όπως όλα τα λατρευτικά αγάλματα. Αρχικά στο εσωτερικό του ιερού της Βραυρωνίας Αρτέμιδος φυλασσόταν το ξύλινο άγαλμα (το ξόανο) της θεάς, αλλά σύμφωνα με τον Παυσανία τον 4ο αι. π.Χ. προστέθηκε ένα δεύτερο, έργο του γλύπτη Πραξιτέλους. «Πραξιτέλους τέχνητο άγαλμα, τη θεώ δε έστιν από Βραυρώνος δήμου το άγαλμα» αναφέρει συγκεκριμένα. Η κεφαλή πάντως βρέθηκε κατά τις ανασκαφές του 1839 κοντά στον βωμό του ιερού της Αθηνάς Υγείας- ήταν και κοντά στο Βραυρώνιο - γι΄ αυτό και είχε θεωρηθεί αρχικά ότι ανήκε σε αυτήν. 

Η Αρτεμις όμως δεν έφθασε ως εμάς αλώβητη. Κάποιοι την είχαν κτυπήσει με ιδιαίτερη βιαιότητα, κυρίως στα μάτια και στο στόμα, όπως φαίνεται από τις «πληγές» που έχουν μείνει επάνω στο μάρμαρο. Πιθανώς να ήταν οι πιστοί της νέας θρησκείας, οι οποίοι κατέστρεφαν τα λατρευτικά αγάλματα των ειδωλολατρικών ιερών, όπως πιστεύουν οι αρχαιολόγοι. 

Η ΠΑΡΕΛΑΣΗ ΤΩΝ ΖΩΩΝ

Κυνηγετικός σκύλος. Ετοιμος να ορμήσει στο θήραμά του! Με λυγισμένα τα πόδια, τη μουσούδα του προτεταμένη και τα μάτια προσηλωμένα σε έναν αόρατο για εμάς στόχο,αυ- τός ο μαρμάρινος κυνηγετικός σκύλος του Μουσείου της Ακρόπολης κρύβει ένα μυστικό: βρισκόταν,λένε,στην είσοδο του ιερού της Βραυρωνίας Αρτέμιδος στην Ακρόπολη μαζί με έναν ακόμη όμοιό του (έχουν σωθεί ελάχιστα θραύσματά του) προστατεύο- ντας τον χώρο αφ΄ ενός και δηλώνοντας αφ΄ ετέρου την ετοιμότητά του στο κυνήγι.Η Αρτεμις άλλωστε,μην ξεχνάμε, ήταν η θεά της φύσης και του ζωικού βασιλείου,ενώ τα άγρια κυνηγόσκυλα τη συνόδευαν πάντα στις εξορμήσεις της για κυνήγι (περί το 520 π.Χ.). 

Αρκτος. Ιερό ζώο της Αρτέμιδος ήταν η αρκουδίτσα του Μουσείου,γιατί κατά την παράδοση ήταν και αυτή κάποτε άρκτος.Για αυτό «άρκτοι» ονομάζονταν και τα εννιάχρονα κορίτσια από αριστοκρατικές οικογένειες της Αθήνας,που υπηρετούσαν τη θεά ως ακόλουθοί της, ώσπου να φθάσουν σε ηλικία γάμου (4ος αι.π.Χ.). 

Γλαύκα. Ψηλά τοποθετημένη πάνω σε ένα μεταλλικό στύλο, όπως όλες οι κουκουβάγιες που κοιτούν τους ανθρώπους αφ΄ υψηλού,η μαρμάρινη γλαύκα του Μουσείου της Ακρόπολης υποδέχεται τους επισκέπτες του στην είσοδο.Για να θυμίζει ότι αυτό,πάνω απ΄ όλα,είναι το σπίτι της θεάς Αθηνάς. 

Τα άλογα. Μόνα ή με τους ιππείς τους,είναι από τα πιο εντυπωσιακά γλυπτά του μουσείου.Τέτοια αναθήματα στο ιερό της παρθένου όμως μπορούσαν να κάνουν στην Αρχαϊκή εποχή μόνον όσοι προέρχονταν από την τάξη των πεντακοσιομεδίμνων. 

Λιοντάρια,αγριόχοιροι, ταύροι,πετεινοί,πουλιά, αλλά και φίδια,είναι ζώα που επίσης παρελαύνουν στο Μουσείο,κυρίως με τη μορφή μικρών χάλκινων ειδωλίων που ανέθεταν οι προσκυνητές στη θεά Αθηνά.Γιατί τα ζώα,μικρά ή μεγάλα,υπήρξαν σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας είδος προσφοράς στους θεούς,ένδειξη ευσέβειας προς αυτούς και παράκληση για την εκπλήρωση μιας ευχής (τα εκθέματα βρίσκονται στο ισόγειο και κυρίως στο πρώτο επίπεδο). 




Πηγή: Μαρία Θερμού, Εφημερίδα "Το Βήμα"

http://erroso.blogspot.com