Εγκοίμηση, Placebo και Μυστήρια στην Αρχαία Ελλάδα

Εγκοίμηση ονομάζεται η διαδικασία του να κοιμηθεί κανείς σ' έναν ιερό χώρο, ώστε να δεχτεί ένα αποκαλυπτικό όνειρο είτε για θεραπευτικούς σκοπούς, είτε για να μάθει για το μέλλον του. 

Εγκοιμητικά μαντεία υπήρξαν σε όλα τα μέρη του αρχαίου κόσμου. Το ίδιο αρκετά υπήρξαν τα ιερά όπου ο θεραπευτικός χαρακτήρας προεξείχε. Οπωσδήποτε τέτοιο ρόλο έπαιξαν όλα τα Ασκληπιεία αλλά και άλλα ιερά. 

Η Εγκοίμηση ή Εγκοιμητήριο ήταν ο χώρος όπου ο πιστός ή οι πιστοί έπρεπε να πάνε να

κοιμηθούν. Η πίστη οπωσδήποτε έπαιζε σημαντικό ρόλο. Εδώ ας θυμηθούμε και τα λόγια του ίδιου του Χριστού σε ασθενή που θεράπευσε: «Πήγαινε, η πίστη σου σ' έσωσε» (κατά Λουκάν 17,19). 

Η σύγχρονη ιατρική επιστήμη έχει εντάξει αυτό το μυστήριο κάτω από τον όρο Placebo, αλλά αδυνατεί να εξηγήσει ακριβώς με ποιο τρόπο ο εγκέφαλος επιβάλλεται στο σώμα. (δείτε περισσότερα περί placebo, στο άρθρο μας)

Στην Ελλάδα οι πιο διάσημοι ιεροί χώροι όπου λειτούργησαν εγκοιμητήρια για θεραπευτικούς σκοπούς ήταν το Ασκληπιείο της Επιδαύρου, το Αμφιαράειο του Ωρωπού και το Τροφώνιο Άντρο στη Λιβαδειά. Από όλα τα μέρη της Ελλάδας ασθενείς συνέρεαν στα ιερά αυτά να θεραπευτούν με τη συνδρομή της θεότητας. Έτσι βλέπουμε να υπάρχουν εκεί ερείπια, κυρίως στην Επίδαυρο και στο Αμφιαράειο, τα οποία μαρτυρούν το μεγαλείο που είχαν στην ακμή τους που διάρκεσε αιώνες. Και σήμερα άλλωστε υπάρχουν ναοί όπου κατ' εξοχήν ο κόσμος πηγαίνει για θεραπεία, όπως η Παναγία της Τήνου και η Παναγία της Λούρδης στη Γαλλία.

Αφού έφτανε ο ενδιαφερόμενος στον ιερό χώρο, γινόταν δεκτός από τους ανθρώπους και τους ιερείς του θεραπευτηρίου, στους οποίους ήταν μοιρασμένοι οι ρόλοι των διαφόρων λειτουργημάτων του ιερού. Φαίνεται ότι οι ιερείς ήταν γνώστες των διαφόρων περιπτώσεων ασθενειών, αλλά γενικά, αφού γινόταν μια πρώτη εξέταση του πάσχοντα, οι γενικές κατευθύνσεις ήταν παρόμοιες: 

Αρχικά μια σωστή δίαιτα ή και νηστείες, παραμονή και περίπατοι μέσα στους ιερούς χώρους, οι οποίοι ήταν διαμορφωμένοι κατάλληλα ώστε να ξεκουράζουν το πνεύμα των ασθενών. Επαφή με τους λειτουργούς του ναού-θεραπευτηρίου οι οποίοι οδηγούσαν την ψυχή και το νου σε μια ανάταση και ψυχική θεώρηση των πραγμάτων. Γίνονταν εξαγνιστικά λουτρά με κρύο και θερμό νερό.

Η χρήση του νερού και μάλιστα τρεχούμενου ήταν πολύ βασική. Έτσι βλέπουμε να υπάρχουν σε όλα τα ιερά πηγές, ειδικές εγκαταστάσεις, και ό,τι άλλο ήταν απαραίτητο για τη χρήση του νερού. 

Ακόμη φαίνεται ότι υπήρχε πρόγραμμα με ασκήσεις γυμναστικής και γίνονταν μαλάξεις και επαλείψεις με λάδι του σώματος των ασθενών. 

Επίσης έπιναν τσάι από διάφορα βότανα αλλά και διάφορα θεραπευτικά μείγματα, τα οποία οπωσδήποτε είχαν θεραπευτική και κυρίως κατευναστική δραστηριότητα, γιατί όλα αυτά προηγούνταν της εγκοίμησης. Μάλιστα μερικές φορές ο άρρωστος γινόταν καλά πριν χρειαστεί να ακολουθήσει η υπόλοιπη διαδικασία.

Αυτές οι ουσίες πού έπιναν, δεν ήταν γνωστές παρά μόνο στους μυημένους ιερείς. Ωστόσο μπορούμε να υποθέσουμε ότι κάποιες ήταν δραστικές ψυχότροπες ουσίες. 

Για τα Ελευσίνια Μυστήρια πιθανολογούμε ότι έπιναν τον κυκεώνα, που είχε και βρασμένο σταρόζουμο από τα στάχια του Θριάσιου Πεδίου. 

Αλλά από αναλύσεις πού έχουν γίνει, γνωρίζουμε (1978, The Road to Eleusis, Unveiling the Secret of the Mysteries, R. Gordon Wasson, Albert Hofmann) ότι στα στάχυα παρασιτούσε ένας κοινός μύκητας, η Ερυσιβώδης Ολύρα (Claviceps purpurea). 

Ο βρασμός αυτού του μύκητα εμφανίζει ένα παράγωγο του λυσεργικού οξέως συγγενές με το γνωστό παραισθησιογόνο LSD. Όποιος έπινε λοιπόν τέτοιο χυμό, θα έβλεπε και θα άκουγε σίγουρα « μεταφυσικές εμπειρίες ». Ο Robert Graves πρότεινε για κύριο στοιχείο του κυκεώνα ένα μύκητα της οικογένειας Panaeolus ο οποίος περιέχει ψιλοκυβίνη και άλλα παρόμοια στοιχεία.Σε αυτό συμφωνούν και άλλοι νεώτεροι ερευνητές, όπως ο T. McKenna. 

Η χρήση παραισθησιογόνων σε θρησκευτικές τελετές είναι επίσης γνωστή και σε άλλους πολιτισμούς (Το περίφημο psilocybe Mexicana που βρίσκεται στο Μεξικό και περιέχει ψιλοκυβίνη, ο κάκτος πεγιότε που φυτρώνει στις ερήμους της κεντρικής, κυρίως, Αμερικής και περιέχει μεσκαλίνη, ο μύκητας Amanita muscaria κλπ).

Όπως και να έχει η αλήθεια, η θεραπεία με τη μέθοδο placebo απαιτεί καλό σκηνοθέτη και έντονο σενάριο! Έτσι λοιπόν, το τελετουργικό στην Αρχαία Ελλάδα ήταν καλά σχεδιασμένο.

Αφού λοιπόν είχε προετοιμαστεί κατάλληλα ο άρρωστος και οι ιερείς, εξετάζοντας τα σπλάχνα των ζώων από ορισμένες θυσίες, αποφαίνονταν ότι ο θεός ενέκρινε τη συνέχιση της διαδικασίας, τότε προχωρούσαν παρακάτω. 

Ο ασθενής έπρεπε να θυσιάσει ένα ζώο και να κοιμηθεί το βράδυ πάνω στο δέρμα του. 

Η όλη διαδικασία με νηστείες, διαλογισμούς, καθάρσεις, σωστό προσανατολισμό και ψυχής και πνεύματος και ακόμη με συνοδό την πίστη του ασθενή και τις οδηγίες των ιερέων, οδηγούσε τη νύχτα σε ένα αποκαλυπτικό όνειρο. 

Με διάφορους τρόπους ο θεός, ο οποίος μπορεί και να εμφανιζόταν στο όνειρο του ασθενή, έδειχνε στον ασθενή τον τρόπο και το είδος θεραπείας που έπρεπε να ακολουθήσει. 

Το πρωί ο άρρωστος έλεγε το όνειρο στους ιερείς και αυτοί το αποκρυπτογραφούσαν. Κατόπιν έφευγε, αφού έκανε μια ευχαριστήρια προσφορά στο θεό. 

Η θεραπεία γινόταν δωρεάν όμως οι ασθενείς συνήθιζαν να προσφέρουν αφιερώματα ή αναθήματα από χρυσό ή ασήμι που αναπαριστούσαν το θεραπευμένο μέλος τους. Αυτή η συνήθεια συνεχίζεται μέχρι σήμερα με τα λεγόμενα "τάματα" που αφήνουν οι πιστοί σε "θαυματουργές εικόνες".

Οι περιπτώσεις θεραπείας φαίνεται ήταν πάμπολλες και γι' αυτό επί αιώνες τα ιερά άκμαζαν και χιλιάδες αφιερώματα πιστών υπήρχαν σ' αυτά. Συνήθως ήταν ομοιώματα των μελών του σώματος που θεραπεύτηκαν, κάτι που γίνεται και σήμερα στις εκκλησίες μπροστά στις θαυματουργές εικόνες. 

Στα ιερά αυτά θεραπευτήρια υπήρχαν ναοί του Ασκληπιού ή όποιας άλλης θεότητας ή ήρωα θεραπευτή ήταν αφιερωμένοι - διάφορα κτίσματα με μορφή ξενώνων, κρήνες, άλση, θέατρα, λουτρά και άλλα. 

Το εγκοιμητήριο ήταν ένα συγκεκριμένο κτίσμα μέσα στο οποίο γίνονταν οι εγκοιμήσεις των ασθενών. Σε κάθε ιερό βέβαια υπήρχαν κάποιες ιδιαιτερότητες. 

Έτσι στην Επίδαυρο, σύμφωνα με μία εκδοχή, ο άρρωστος περνούσε μέσα σε ένα σπειροειδή, υπόγειο διάδρομο κάτω από τον περίφημο θόλο. Δεν είναι γνωστά αυτά τα οποία διαδραματίζονταν εκεί. 

Στο Τροφώνιο Άντρο ο ασθενής έπρεπε να περάσει μέσα από μία μικρή οπή στο βάθος του άντρου, κρατώντας προσφορές στα χέρια του. Λέγεται ότι μετά του ήταν πολύ δύσκολο να διηγηθεί την εμπειρία του.

Όμως παρά τις ιδιαιτερότητες, όπου υπήρχαν ιερά θεραπείας με εγκοίμηση, ο άξονας ήταν ο ίδιος: ύπνος με στόχο ένα αποκαλυπτικό όνειρο. Ο ύπνος λοιπόν και το όνειρο ήταν το μέσον για τη θεραπεία. 

Πολλές φορές στα αρχαία μυστήρια ο ύπνος ήταν μέσα στο τυπικό και αποτελούσε ένα είδος συμβολικού προσωρινού θανάτου, κατά τη διάρκεια του οποίου ο μυούμενος περνούσε σημαντικές εμπειρίες και μετά επέστρεφε ανανεωμένος, ξαναγεννημένος. 

Μάλιστα ο μυητικός ύπνος λάβαινε χώρα δίπλα σε πηγές, ποτάμια και γενικά τρεχούμενα νερά, κάτι που το συναντούμε και στα εγκοιμητήρια. 

Οι εγκοιμήσεις λοιπόν δεν ήταν κάτι τυχαίο, αλλά ένα τμήμα της μυστηριακής γνώσης που χρησιμοποιούνταν προς όφελος του λαού, ο οποίος ενδιαφερόταν να γίνει καλά από τις αρρώστιες.

Έτσι καταλαβαίνουμε ότι οι μυστηριακές γνώσεις - και συγκεκριμένα όσες είχαν σχέση με την απόκρυφη τότε επιστήμη της Θεραπευτικής- δεν ήταν τόσο αποκομμένες από τον απλό κόσμο, αλλά ήταν στη διάθεση όσων ζητούσαν θεραπεία. 

Για όσους ήθελαν να προχωρήσουν πιο πέρα, πίσω από τα κατά τόπους ιερά υπήρχαν τα Μυστήρια, τα οποία πρόσφεραν σ' έναν πυρήνα ανθρώπων τη δυνατότητα της Μύησης, δηλαδή του περάσματος σ' ένα ανώτερο επίπεδο συνείδησης, όπως αυτό στο οποίο είχαν φτάσει οι μεγάλοι φιλόσοφοι, τραγικοί ποιητές, πολιτικοί και άλλοι σημαντικοί άνθρωποι της προ-κλασσικής και κλασσικής αρχαιότητας. Η εγκοίμηση λοιπόν ήταν ένας μυητικός τρόπος θεραπείας που εφαρμοζόταν με αρκετή επιτυχία στα αρχαία θεραπευτήρια.

Η σύγχρονη ψυχοθεραπεία βέβαια, μπορεί να αξιολογεί το ονειρικό υλικό σε τελείως διαφορετικά πλαίσια (πχ. ασυνείδητες – υποσυνείδητες ενδοψυχικές συγκρούσεις εγώ – υπερεγώ), δεν παύει ωστόσο να προεκτείνει τους ορίζοντες που άνοιξαν οι Αρχαίοι μας πρόγονοι. Τα όνειρα όμως παραμένουν τα ίδια, κυριαρχώντας στη ζωή μας όπως πάντοτε. 

 

 

psi-gr.tripod.com 

http://astrikiprovoli.blogspot.com