Η ΘΑΜΜΕΝΗ ΘΗΒΑ

Οι καταστροφές των αρχαίων μνημείων από τούς χριστιανούς στη Θήβα 

Έγραψε ο: Λάζαρης Γιάννης

Η ιστορία της Θήβας χάνεται στα βάθη του χρόνου. Η μυθολογία είναι γεμάτη με αναφορές στην πόλη. Ένας από τους...
τρεις μυθικούς κύκλους της τραγωδίας είναι ο «Θηβαϊκός». Η ιστορία της Θήβας συνεχίστηκε με ανεπάλληλους εποικισμούς κατά τους κλασικούς, ελληνιστικούς, ρωμαϊκούς και χριστιανικούς χρόνους. Ελάχιστες είναι οι αρχαιότητες, που διασώθηκαν. Το άρθρο αυτό είναι ένα σύντομο φωτογραφικό οδοιπορικό στους κυριότερους κι ιστορικότερους χριστιανικούς ναούς της πόλης, οι οποίοι έχουν κτιστεί επί αρχαίων ερειπίων με χρήση των υλικών τους.

Ο ναός των Αγίου Δημητρίου – Μεγάλης Παναγιάς Θηβών.

Ναός Αγίου Δημητρίου - Μεγάλης Παναγίας Θηβών

Βρίσκεται στη δυτική πλευρά του ιστορικού κέντρου των Θηβών. Αφού κατεδάφισαν οι χριστιανοί τον προϋπάρχοντα αρχαίο ναό, ξεχώρισαν τα εύχρηστα υλικά (κιονόκρανα, θωράκια, επιγραφές, γλυπτά) και τα εντοίχισαν στο χριστιανικό ναό, που οικοδόμησαν, με αποτέλεσμα να χαρακτηριστεί ο ναός ως «εντοιχισμένο μουσείο όλων των εποχών»! Δεξιά από την κεντρική είσοδο υπάρχει ένας βοιωτικός αμφορέας, ενώ στη νότια πλευρά τέθριππος ηνίοχος, αμφότερα του δ΄ αι. π.Χ. (φωτογραφίες επάνω δεξιά). Επίσης υπάρχουν εντοιχισμένα μία αρχαία αναθηματική επιγραφή, ένα γλυπτό περιστέρι του στ΄ αι. π.Χ. κι ένα γλυπτό με ιππέα στρατιώτη του γ΄ αι. π.Χ. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα παράθυρα και τα υπέρθυρα του ναού, όπου χρησιμοποιήθηκαν ως διακόσμηση κιονόκρανα και των τριών ρυθμών (δωρικού, ιωνικού και κορινθιακού).

    

Στο εσωτερικό του ναού οι χριστιανοί διατήρησαν τέσσερις μεγάλους κίονες, όπου στηρίζεται ο τρούλλος, και τέσσερις μικρότερους. Αυτό παρατηρείται και σε πολλούς άλλους χριστιανικούς ναούς. Ο λόγος που –ενώ κατεδάφιζαν όλο τον υπόλοιπο αρχαίο ναό– διατηρούσαν μέσα ορισμένους από τους κίονές του, ήταν καθαρά τεχνικός· το έκαναν, προκειμένου να στηρίζουν τις οροφές των ναών τους, καθ’ ότι οι τεχνικές δυνατότητες των αμαθών μοναχών και του φανατισμένου όχλου ήταν πολύ περιορισμένες σε σχέση μ’ εκείνες των αρχαίων αρχιτεκτόνων. Η διατήρηση των αρχαίων κιόνων γινόταν εξ ανάγκης κι όχι επειδή –δήθεν– αγαπούσαν την αρχαία αρχιτεκτονική, όπως διατείνονται οι σημερινοί ρωμιορθόδοξοι προπαγανδιστές. Εάν την αγαπούσαν, δεν θα κατεδάφιζαν τους αρχαίους ναούς, για να κτίσουν δικούς τους, αλλά θα τους διατηρούσαν και θα έκτιζαν τους χριστιανικούς ναούς και τα μοναστήρια τους κάπου αλλού. Η όλη αρχιτεκτονική εξ άλλου των χριστιανικών ναών –με τις καμπύλες και τους τρούλλους– ουδεμία σχέση έχει με την αντίστοιχη αρχαία ελληνική με τα τρίγωνα και τα αετώματα, χωρίς καμπύλες. (Βλ. Η Θαμμένη Ελλάδα.) 

Σε αυτό το ναό συνήθιζε να χοροστατεί ο πρώην μητροπολίτης Θηβών – Λεβαδείας και σημερινός αρχιεπίσκοπος, Ιερώνυμος, ο οποίος βέβαια ουδέποτε έδειξε κανένα ενδιαφέρον για τις θαμμένες αρχαιότητες. Αντιθέτως, σε διαφημιστικό φυλλάδιο για το ναό, που τύπωσε επί των ημερών του η Μητρόπολη, αναγράφεται σχετικά με τους αρχαίους κίονες το εξής εκπληκτικό: «Κατ’ άλλους βγήκαν ατόφυοι από την “καρδιά” της πεντελικής γης και μεταφέρθηκαν εδώ πάνω σε άμαξες ή κατ’ άλλους προέρχονται από αρχαίο καλλιμάρμαρο ναό».

    

O ναός των Αγίων Θεοδώρων.

Ναός Αγίων Θεοδώρων

Απ΄ ο,τι φαίνεται και στις φωτογραφίες, πρόκειται για σχετικά νεότερο ναό, ο οποίος όμως επάξια ανταγωνίζεται σε καταστροφές όλους τους παλαιότερούς του. Εντύπωση προκαλεί η απόθεση των αρχαίων κιόνων γύρο-γύρο, περιμετρικά του εξωτερικού του τοίχου. (Για τον βίο των Αγίων Θεοδώρων διαβάστε: Άγιοι Θεόδωροι: Δυο "ταλιμπάν" της Ορθοδοξίας.) 

O ναός του Αγίου Νικολάου.

Ναός Αγίου Νικολάου

Οι πολλοί μεγάλοι τετραγωνισμένοι λίθοι και τα μάρμαρα, που έχουν ενσωματωθεί στη δόμηση του βυζαντινού αυτού ναού, προέρχονται από το κατεδαφισθέν "Ηράκλειον" της Θήβας. Στη δεξιά φωτογραφία φαίνεται η κεντρική θύρα της εκκλησίας, όλη κατασκευασμένη από αρχαία μάρμαρα. (Δείτε: Τα σπάζεις κι αγιάζεις.)  Σύμφωνα με τον Παυσανία, που πέρασε από εδώ, τα αετώματα του Ηράκλειου απεικόνιζαν τους άθλους του Ηρακλή φιλοτεχνημένους από τον Πραξιτέλη.  Καθ' οδόν προς τις Θερμοπύλες, ο σπαρτιάτης Λεωνίδας σταμάτησε στη Θήβα. Για να τον τιμήσουν οι θηβαίοι του επέτρεψαν να κοιμηθεί μέσα στο Ηράκλειο, διάκριση που δεν είχε δοθεί ουδέποτε σε κανένα. Πάντα σύμφωνα με τον Παυσανία, οι αθηναίοι, που με ορμητήριο την Θήβα κατέλυσαν την τυραννίδα των Τριάκοντα, αφιέρωσαν στο Ηράκλειο κολοσσικά αγάλματα της Αθηνάς και του Ηρακλή. Σήμερα δεν υπάρχει τίποτα, ή μάλλον υπάρχει: Ο ναός του Αγίου Νικολάου... 

O ναός του ευαγγελιστή Λουκά.

Ναός ευαγγελιστή Λουκά

Η μεγάλη φωτογραφία είναι από το πίσω μέρος του ναού, όπου φαίνονται ερείπια των αρχαιοτήτων. Πολλοί αρχαίοι λίθοι έχουν ενσωματωθεί τόσο στη δόμηση του ναού -κυρίως στη βάση του- όσο και στο καμπαναριό του (ένθετη φωτογραφία).

O ναός του Αγίου Γρηγορίου.

Ναός Αγίου Γρηγορίου

Πρόκειται για χριστιανικό ναό του 9ου μ.Χ. αιώνα σχεδόν δίπλα στη Μητρόπολη Θηβών. Στις φωτογραφίες φαίνονται οι δύο πλευρές του. Στην αριστερή τρεις αρχαίοι κίονες και πολλά άλλα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη του αρχαίου ναού είναι ενσωματωμένα στη δόμησή του. Στη δεξιά φαίνονται τα θεμέλια του αρχαίου ναού, που έχουν αποκαλυφεί από την ανασκαφή. 

O ναός της Αγίας Αικατερίνης.

Ναός Αγίας Αικατερίνης

Στην παραπάνω εικόνα φαίνεται ο κίονας του αρχαίου ναού, ο οποίος μετατράπηκε σε χριστιανική αγία τράπεζα.

O ναός της Αγίας Φωτεινής.

Ναός Αγίας Φωτεινής

Πρόκειται για παλαιό ναό, που ανακαινίσθηκε πρόσφατα. Τα μέλη του προγενέστερου αρχαίου ναού διακρίνονται εύκολα τόσο στη δόμησή του όσο και στον περιβάλλοντα χώρο.

Παγκυριαρχία της ασιατικής θεοκρατίας

Σε όλη την περιφέρεια της Μητρόπολης Θηβών και Λεβαδείας υπάρχουν:

• 110 ενοριακοί ναοί,

• 70 παρεκκλήσια,

• 400 εξωκκλήσια,

• 80 ναοί κοιμητηρίων,

• 40 ιδιωτικοί ναοί,

• 18 μοναστηριακοί ναοί,

• 156 εφημέριοι, διάκονοι κι ιεροκήρυκες.

Η Παναγιά Σκριπού στον Ορχομενό κτίστηκε επί του αρχαίου ναού των Χαρίτων. Το όνομά της προέρχεται από τα λατινικά (scripta = σκαρίφημα), από τα πολλά ενσωματωμένα μαρμάρινα ενεπίγραφα μέλη στη δόμησή της.

     

Σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από τη Θήβα και σε υψόμετρο 566 μέτρων επί του Πτώου όρους, εκεί, που από τον 4ο αιώνα π.Χ. υπήρχε το ιερό του Πτώου Απόλλωνος με μαντείο και τέμενος, τον 7ο αιώνα μ.Χ. κτίστηκε το μοναστήρι Γενεθλίου της Θεοτόκου, της επιλεγόμενης «Πελαγίας». Για την ανέγερσή του χρησιμοποιήθηκε –ως συνήθως– υλικό από τον κατεδαφισθέντα αρχαίο ναό.

Στο Υπάτιο όρος, όπου υπήρχε ναός και άγαλμα του Ύπατου Δία, υπάρχει το μοναστήρι της Μεταμορφώσεως (Σαγματά). Τα αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη του εντοιχίστηκαν κυρίως στο καθολικό της μονής.

Η Μονή του Οσίου Λουκά είναι κτισμένη επί του αρχαίου ναού της Στειριώτιδας Αρτέμιδος.

     

Στο Στείρι κτίστηκε η μονή του Οσίου Λουκά επί του ναού της Στειριώτιδας Αρτέμιδος.

     

Στον Ορχομενό ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Σκριπούς) κτίστηκε επί του ναού των Χαρίτων. Στην τοιχοδομία του χρησιμοποιήθηκε άφθονο αρχαίο υλικό.

[ Οι εικόνες του άρθρου προέρχονται από το βιβλίο Η Θαμμένη Ελλάδα, ένα φωτογραφικό ανά την Ελλάδα οδοιπορικό των θλιβερών καταστροφών των αρχαίων ναών από τους χριστιανούς. ]

 http://www.freeinquiry.gr

 http://afipnisoy.blogspot.com