Οι αρχαίοι αγώνες της Μαγνησίας

Ζωντανό είναι το αθλητικό πνεύμα στην περιοχή της Μαγνησίας όπου επί 3.500 και πλέον χρόνια, εγγράφοντας σημαντικές πρωτιές και διακρίσεις που ανάγονται ήδη από την μυθική εποχή της...

Ιωλκού.

Με αφορμή τους φετινούς Ολυμπιακούς αγώνες, επιχειρούμε μια αναδρομή στο μακρινό παρελθόν, με οδηγό την έκδοση «Αγώνες και αθλήματα στην αρχαία Θεσσαλία» που κοσμεί το Αρχαιολογικό Μουσείου Βόλου και αποτελεί έκδοση του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων.

Από τον ίδιο οδηγό, προέρχεται, σημειωτέον, και το φωτογραφικό υλικό. Η περιοδική έκθεση με το ίδιο θέμα, που παρουσιάστηκε στην νέα πτέρυγα του Αρχαιολογικού Μουσείου το 2004, απέδειξε περίτρανα ότι η περιοχή της Θεσσαλίας γενικότερα και της Μαγνησίας ειδικότερα, είχαν τους δικούς τους θεσμοθετημένους αγώνες, που συγκέντρωναν το ενδιαφέρον και την συμμετοχή πολλών διάσημων αθλητών και προσωπικοτήτων της αρχαιότητας.

Στην πορεία των Ολυμπιονικών καταγράφεται μάλιστα τον 6ο αιώνα π.Χ. το όνομα του Πεπαρήθιου Αγνωνα, ο οποίος κατάγονταν από τη Σκόπελο και το όνομά του παραμένει ζωντανό στο πέρασμα των αιώνων. Όπως σημειώνει μάλιστα ο ιστορικός Ευσέβιος στο «Χρονικόν» : «Άγνων ο Πεπαρήθιος στάδιον ενίκα».

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι σε αργυρό τετράδραχμο της αρχαίας Πεπαρήθου, που ανάγεται στο τέλος του 6ου αιώνα π.Χ., απεικονίζει φτερωτή μορφή που κρατάει τα στεφάνια της νίκης. Η αρχαία Πεπάρηθος ήταν πολύ πλούσιο νησί και έκοψε δικό της νόμισμα κατά την αρχαιότητα, ενώ το συγκεκριμένο αργυρό τετράδραχμο, βρίσκεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο.

Αναφερόμενη στο συγκεκριμένο εύρημα, η Προϊσταμένη της ΙΓ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων, Αργυρούλα Δουλγέρη-Ιντζεσίλογλου υπογραμμίζει ότι «κατά μία άποψη παριστά τον Ολυμπιονίκη Άγνωνα, ο οποίος νίκησε σε αγώνα δρόμου, στο στάδιον, το 569 π.Χ. Σύμφωνα μάλιστα με την παράδοση, κατά την επιστροφή του στο νησί, ο Άγνων αποβιβάστηκε στο λιμάνι του Αγνώντα, που φέρει μέχρι σήμερα το όνομά του».

Επισημαίνεται παράλληλα, ότι μνημείο προς τιμήν του Ολυμπιονίκη Άγνωνα του Πεπαρηθίου υπάρχει στο λιμάνι του Αγνώντα. Το άγαλμα στήθηκε από το Λιμενικό Ταμείο Σκοπέλου στο πλαίσιο της Ολυμπιάδας του 2004.

Αγώνες στον μύθο

Από την μυθική πόλη της Ιωλκού ξεκίνησε η περίφημη Αργοναυτική Εκστρατεία, στην διάρκεια της οποίας διοργανώθηκαν οι πρώτοι αγώνες στην Λήμνο και την Κύζικο, σταθμούς των Αργοναυτών, οι οποίοι ήταν επιτάφιοι αγώνες.

Στην Λήμνο οι αθλητές αγωνίστηκαν φορώντας όλο τον οπλισμό τους και τα βραβεία ήταν πολύτιμοι χιτώνες. Διακρίθηκε ο Εργίνος από την Βοιωτία, στον οποίο η βασίλισσα Υψιπύλη απένειμε το στεφάνι της νίκης. Ο Πηλέας, ο Θεσσαλός βασιλιάς, νίκησε στην πάλη, αλλά υστέρησε σε άλλα αγωνίσματα.

Ωστόσο, ο Ιάσων του έδωσε βραβείο και για χάρη του Πηλέα ένωσε τα πέντε αγωνίσματα σε ένα, το πένταθλο. Οι επόμενοι αγώνες πραγματοποιήθηκαν, όπως προαναφέρθηκε, στην Κύζικο, στην νότια ακτή της Προποντίδας, με αφορμή τον θάνατο του βασιλιά Κυζίκου.

Στους συγκεκριμένους επιτάφιους αγώνες, διακρίθηκαν από τους Αργοναύτες, ο Αγκαίος στην πάλη, ο Πηλέας στον δρόμο, με έπαθλο έναν καταστόλιστο χιτώνα, έργο της Αθηνάς. Ο Ηρακλής νίκησε στο παγκράτιο, ο Κάστωρ στην αρματοδρομία, ο Πολυδεύκης στην πυγμαχία, ο Ιάσων στην τοξοβολία και ο Ορφέας στο τραγούδι.

Όταν επέστρεψαν οι Αργοναύτες στην Ιωλκό, φέρνοντας ως πολύτιμο τρόπαιο το χρυσόμαλλο δέρας, ο βασιλιάς Πελίας αρνήθηκε να παραδώσει την εξουσία στον Ιάσονα, αθετώντας τον λόγο του. Τότε η Μήδεια ανέλαβε με μαγικά τεχνάσματα να εξοντώσει τον Πελία και έπεισε τις κόρες του να τον κομματιάσουν και να ρίξουν τα κομμάτια του σε μια χύτρα με μαγικά φίλτρα, προκειμένου να ξαναγίνει νέος.

Μετά το τραγικό τέλος του Πελία, στον θρόνο τον διαδέχτηκε ο γιός του Άκαστος, ο οποίος θέλοντας να τιμήσει την μνήμη του πατέρα του, διοργάνωσε γύρω από τον τύμβο του, τα περίφημα «άθλα επί Πελία».

Στους συγκεκριμένους αγώνες διακρίθηκαν ο Ιάσονας, ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης, ο Μελέαγρος και ο Αμφιάραος, ο Πηλέας και ο Γλαύκος, ο Άδμητος και άλλοι. Σύμφωνα με γραπτές πηγές, τα αγωνίσματα που θεσμοθετήθηκαν στα πλαίσια των αγώνων «άθλα επί Πελία» ήταν η αρματοδρομία, ο δρόμος, η τοξοβολία, η πάλη, ο ακοντισμός, η πυγμαχία και η δισκοβολία, ενώ δεν λείπουν και οι μουσικοί αγώνες.

Άθλα επί Πατρόκλω

Στον Όμηρο περιγράφονται οι επιτάφιοι αγώνες που οργανώθηκαν από τον Αχιλλέα, στην μνήμη του συντρόφου του, Πάτροκλου. Στους αγώνες συμμετείχαν οι πιο σπουδαίοι αρχηγοί και παίρνουν από το χέρι του Αχιλλέα βαρύτιμα έπαθλα.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι στους επιτάφιους αγώνες προς τιμήν του Πατρόκλου δίνονται βραβεία όχι μόνο στον νικητή, αλλά και σε όλους τους συμμετέχοντες. Τα επτά αγωνίσματα στα οποία αγωνίστηκαν οι αθλητές ήταν ίδια με τα αγωνίσματα στα «άθλα επί Πελία».

Πρώτο αγώνισμα ήταν η αρματοδρομία, στην οποία έλαβαν μέρος πέντε βασιλείς, ο Εύμηλος γιός του Αδμήτου, ο Διομήδης γιός του Τυδέα, ο Μενέλαος γιός του Ατρέα, ο Αντίλοχος γιός του Νέστορα και ο Μηριόνης, γιός του Μέγη. Κριτής ήταν ο Φοίνικας. Στον πρώτο νικητή, τον Διομήδη, δόθηκε ως έπαθλο μια γυναίκα που ήξερε από δουλειές κι ένας μεγάλος τρίποδας.

Ο δεύτερος νικητής πήρε μια έγκυο φοράδα έξι χρόνων, ο τρίτος νικητής ένα λέβητα αχρησιμοποίητο, ο τέταρτος δύο χρυσά τάλαντα και ο πέμπτος μια φιάλη αχρησιμοποίητη. Στην πυγμαχία, δεύτερο αγώνισμα, νικητής ήταν ο Επειός, που έλαβε ένα νεαρό μουλάρι και ο Ευρύαλος πήρε το δεύτερο βραβείο που ισοδυναμούσε με δέπας αμφικύπελλον.

Τρίτο αγώνισμα ήταν η πάλη, με πρώτο βραβείο έναν μεγάλο τρίποδα και δεύτερο, αντίστοιχα, βραβείο μια γυναίκα που ήξερε από δουλειές. Στον αγώνα αυτό αναδείχθηκαν ισόπαλοι ο Αίας και ο Οδυσσέας.

Τέταρτο αγώνισμα ήταν ο αγώνας δρόμου, όπου ο νικητής Οδυσσέας, έλαβε αργυρό σκαλιστό κρατήρα και ο δεύτερος κατά σειρά Αντίλοχος, ένα μεγάλο και παχύ βόδι. Τρίτος αναδείχτηκε ο Αίας που πήρε ενάμισυ χρυσό τάλαντο. Το πέμπτο αγώνισμα ήταν η δισκοβολία, το έκτο η τοξοβολία και το έβδομο ο ακοντισμός.

Μουσική και χορός

Σε αρκετές Θεσσαλικές πόλεις διεξάγονταν αθλητικοί αγώνες, ιδιαίτερα ονομαστούς κατά την αρχαιότητα, στους οποίους συμμετείχαν κυρίως ντόπιοι, χωρίς να αποκλείεται η συμμετοχή ξένων. Στο ίδιο πεδίο καταγράφονται επίσης μουσικοί και χορευτικοί αγώνες. Οι χορευτικοί αγώνες συνδέονταν και αυτοί με την λατρεία των Θεών.

Γνωστά θέατρα της Θεσσαλίας, όπως της Λάρισας, των Φθιωτίδων Θηβών και της Δημητριάδας, εκτιμάται ότι φιλοξένησαν χορευτικούς αγώνες, καθώς και θεατρικές παραστάσεις στα πλαίσια εορταστικών εκδηλώσεων.Κατά την ρωμαϊκή εποχή οι αγώνες αποκτούν καθαρά ψυχαγωγικό χαρακτήρα, δίνοντας έμφαση στην πάλη, το παγκράτιο, την πυγμαχία, αλλά και τις θηριομαχίες.

Δεκάδες μονομάχοι εκτιμάται ότι αναμετρήθηκαν στα αρχαία θέατρα των Φθιωτίδων Θηβών, της Δημητριάδος, αλλά και της Λάρισας, στα οποία έγιναν οι ανάλογες μετατροπές. Στην αρχαία Δημητριάδα, μάλιστα, βρέθηκε επιτύμβια στήλη μονομάχου, ενώ σε ρωμαϊκή έπαυλη της Δημητριάδος βρέθηκαν δύο τμήματα λύχνων με παράσταση μονομάχων και μια μήτρα κατασκευής λύχνων με παράσταση πάλης μονομάχων.

Επίσης πραγματοποιούνταν μουσικοί αγώνες και η πρώτη μαρτυρία αφορά στην αρχαία πόλη της Δημητριάδας και προέρχεται από επιγραφή της επιτύμβιας στήλης του Λούκιου Κορνήλλιου Κορίνθιου, που βρέθηκε στην Κόρινθο. Πρόκειται για έναν αυλητή που διακρίθηκε σε πολλούς αγώνες, μεταξύ των οποίων και στην πόλη της Δημητριάδος.

Σημαντικά ευρήματα

Η κορυφαία στιγμή των αγώνων ήταν η ανακήρυξη των νικητών και η απονομή των επάθλων, τα οποία χωρίζονταν σε υλικά και σε βραβεία με συμβολικό χαρακτήρα. Από επιγραφές και διάφορες παραστάσεις γνωρίζουμε ότι τα έπαθλα που δίνονταν ήταν χρυσοί και αργυροί στέφανοι, καθώς και αγγεία με λάδι.

Στην περιοχή του Βόλου, μάλιστα, βρέθηκαν δύο παναθηναϊκοί αμφορείς, οι οποίοι αποτελούσαν πιθανώς έπαθλα από συμμετοχή θεσσαλών αθλητών στα Παναθήναια. Η σημασία της συμμετοχής, αλλά κυρίως της νίκης σε αθλητικούς αγώνες, ιδίως στους «στεφανίτες» αγώνες, αποδεικνύεται και από την ανάπτυξη ενός νέου μουσικού είδους, της επινίκιας ωδής, και αργότερα από την εμφάνιση του αγαλματικού τύπου του αθλητή.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, είναι προφανές ότι οι αγώνες από αρχαιοτάτων χρόνων αποτέλεσαν σημαντικό κεφάλαιο για την περιοχή μας στην διάρκεια των αιώνων, ενώ τα πολύ σημαντικά ευρήματα που έχουν έρθει στο φως, μαρτυρούν του λόγου το αληθές.

http://erroso.blogspot.gr