Λείπει η αυτογνωσία σήμερα απ’ τους Έλληνες!

Το «γνώθι σαυτόν», δηλαδή η αυτογνωσία, ένα απόφθεγμα που αποδίδεται στον Λακεδαιμόνιο Χίλωνα, το οποίο έβλεπε κανείς εισερχόμενος στους Δελφούς στις προσόψεις ιερών, ήταν για τους αρχαίους Έλληνες και εξακολουθεί να είναι το πιο βασικό στάδιο για την ηθική και πνευματική ανέλιξη του ανθρώπου. Επιπλέον, είναι το εφαλτήριο για την ατομική και τη συλλογική ευδαιμονία.

Δυστυχώς, διάφοροι εξωτερικοί παράγοντες, αλλά και εσωτερικές παρορμήσεις, όπως ο εγωισμός, δυσκολεύουν την ειλικρινή και ευκρινή αυτοενδοσκόπηση για τη διαπίστωση των ελαττωμάτων, των προτερημάτων και των δυνατοτήτων μας. Γι’ αυτό το λόγο είναι πολύ χρήσιμες, ως ερεθίσματα για την αυτογνωσία, οι κρίσεις που διατυπώνονται για μας από αξιόλογους τρίτους και ανεξάρτητους παρατηρητές.
Κρίνoυμε σκόπιμο σήμερα να παραθέσουμε και να σχολιάσουμε με συντομία τις διαπιστώσεις ενός διακεκριμμένου συγγραφέα και οικονομικού αναλυτή, του Μάικλ Λιούις (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 18.7.10).

• Πρώτον, «Η αποσύνδεση του μέσου Έλληνα από την αρχαία Ελλάδα». Μια πικρή πράγματι αλήθεια! Ενώ κομπάζουμε για την αρχαία ελληνική κληρονομιά (λογοτεχνία, φιλοσοφία, ρητορική, τέχνη, επιστήμες, δημοκρατία κ.ά.), όταν συγκρίνουμε τον εαυτό μας με τους υπόλοιπους λαούς π.χ. της Ευρώπης, την ίδια στιγμή την απαξιώνουμε με τη στάση μας στο εσωτερικό, ως πολιτεία και ως άτομα, τόσο με την αδιαφορία για την προστασία και ενίοτε με την εγκληματική εγκατάλειψη των αρχαίων ελληνικών μνημείων, καθώς και με την πλήρη άγνοια που έχουμε οι περισσότεροι των πνευματικών θησαυρών του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, αλλά και με την αντίθεσή μας στην ενίσχυση της διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας και, κατά συνέπεια, στη διαμόρφωση με βάση τις αξίες αυτού του πολιτισμού του ήθους των νέων μας.

• Δεύτερο: «Μια παράξενη αποσύνδεση μεταξύ του πόσο ευχάριστοι είναι οι Έλληνες, έξυπνοι, ταλαντούχοι, και πόσο μπάχαλο είναι η κοινωνία, είναι γκροτέσκο, στον δημόσιο χώρο δεν υπάρχει τιμή. Είναι σοκαριστικό ότι αυτοί οι υπέροχοι άνθρωποι θα μπορούσαν να είναι τόσο κακοί στην οργάνωση της κοινωνίας τους».

Πού οφείλεται αυτό, είναι πασίδηλο: Πρώτο στον άκρατο ατομικισμό, ο εαυτός μας πάνω από όλα, δεύτερο, στην αναξιοκρατία και στα ρουσφέτια και, τρίτο, στο προβληματικό εκπαιδευτικό μας σύστημα. Όταν σε μια κοινωνία οι άξιοι και οι επιτυχημένοι είναι συνήθως παροπλισμένοι από την πολιτική ζωή, ενώ επιπλέουν οι «φελλοί» και ανέρχονται οι κομματικοί κόλακες και αφισοκολλητές, και μας κυβερνούν άνθρωποι που δεν θα έβλεπαν ούτε την πόρτα του κοινοβουλίου, αν δεν είχαν το κληρονομικό προνόμιο του ονόματος, τι να περιμένει κανείς!

• Τρίτο: «Αυτό το μέρος δεν φαίνεται να έχει πιστέψει ποτέ ότι ο ιδιωτικός τομέας θα μπορούσε να κάνει κάτι καλύτερα από τον δημόσιο». Γνωστό και αυτό! Το σπάταλο κράτος αντλεί τους πόρους του από τον ιδιωτικό τομέα με δυσβάσταχτη φορολογία στραγγαλίζοντας τον, ενώ παράλληλα με τα ρουσφέτια έχει αυξήσει υπέρμετρα τους δημοσίους υπαλλήλους στον στενό και τον ευρύτερο δημόσιο τομέα, και με την αναξιοκρατία τον κατέστησε αναποτελεσματικό και επομένως τροχοπέδη στην ανάπτυξη του τόπου.

• Τέταρτο, που είναι και το πιο σημαντικό: «Το σύστημα δεν έχει τη ικανότητα να επιδιορθωθεί … Αυτή τη στιγμή αποκαλύπτεται ένα κράτος κομφούζιο. Να θεωρείς ότι είναι φυσιολογική η δωροδοκία; Ή ότι μπορείς να μην πληρώνεις τους φόρους σου;» Πώς να επιδιορθωθεί το σύστημα, όταν οι ίδιοι και οι ίδιοι ανακυκλώνονται συνεχώς; Όταν τα δύο μεγάλα κόμματα που κυβέρνησαν τον τόπο και δημιούργησαν τα οξύτατα οικονομικά και όχι μόνον προβλήματα είναι αυτά που εξακολουθούν να μας κυβερνούν;

Πώς είναι δυνατόν τα κόμματα που δωροδοκήθηκαν και χρηματίστηκαν από ξένες εταιρείες (π.χ. Siemens) να παριστάνουν τις «αθώες περιστερές» και να μην αυτοδιαλύονται για το καλό του τόπου; Πώς είναι δυνατόν να αλλάξει το σύστημα, όταν οι χιλιάδες δημόσιοι υπάλληλοι που μπήκαν από το παράθυρο και τις χαραμάδες, και όχι με δημόσιο αξιοκρατικό διαγωνισμό, εξακολουθούν να βρίσκονται ανενόχλητοι στις θέσεις τους; Πώς να αλλάξει το σύστημα, όταν στις τάξεις των κομμάτων εξακολουθούν να βρίσκονται άτομα που είχαν για «χόμπυ» τους το ρουσφέτι; Πώς να άλλάξει, όταν ο νεποτισμός και η οικογενειοκρατία είναι ο κανόνας; Πώς να αλλάξει, όταν οι πρωταίτιοι της τραγικής καταστάσεως στην οποία οδήγησαν τη χώρα μένουν ατιμώρητοι και εξακολουθούν να απολαμβάνουν τα προνόμιά τους; Συνεπώς, θα εξακοληθήσουμε να έχουμε «ένα μεγάλο κράτος που δεν προσφέρει αξία, καθώς καταφεύγεις σε ιδιωτικά μαθήματα, δίνεις φακελλάκι στους γιατρούς … δεν είναι λοιπόν μόνο μεγάλο, είναι και άχρηστο».

• Τελευταία, αλλά όχι ασήμαντη παρατήρηση, είναι η διαπίστωση ότι οι πάντες δεν δείχνουν «κανένα ενδιαφέρον για το κοινό συμφέρον»! Αυτό οφείλεται βέβαια, αφενός, στον χαρακτήρα του Έλληνα, αλλά και στη γενικότερη παιδεία του, και αυτήν του σχολείου, αλλά πολύ περισσότερο την κοινωνική και την πολιτική παιδεία. Ο πυθαγορικός φιλόσοφος Ξενόφιλος, όταν ρωτήθηκε, πώς μπορεί να διαπαιδαγωγήσει τον γιό του καλύτερα, απάντησε, «αν ζήσει σε μια ευνομουμένη πόλη». Τα πρότυπα που προβάλλει η κοινωνία και η πολιτεία ασκούν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς των πολιτών. Αν θέλουμε μια πραγματική «κοινωνία», θα πρέπει τόσο η παιδεία όσο και τα πρότυπα να είναι συμβατά με αυτή την έννοια, δηλαδή ότι το κοινό συμφέρον υπερτερεί του ατομικού συμφέροντος, χωρίς βέβαια να συνθλίβεται το τελευταίο, όπως συμβαίνει στα αυταρχικά καθεστώτα.

Πόσο επίκαιρο πράγματι είναι το ποίημα-ελεγεία του σοφού νομοθέτη Σόλωνα που τιτλοφορείται Ευνομίη! Τα κακά που προκαλεί η Δυσνομίη, το αντίθετο δηλαδή της Ευνομίας, είναι διαχρονικά τα ίδια! «Η πόλη-κράτος καταστρέφεται τόσο από τις ανοησίες των πολιτών, όσο και από την αδικοπραγία των δημαγωγών, οι οποίοι θα υποστούν τις συνέπειες της μεγάλης τους αλαζονείας. Πλουτίζουν με τις άδικες πράξεις τους! Οι πολίτες δεν σέβονται πια ούτε την ιερή ούτε τη δημόσια περιουσία, αλλά ο καθένας κλέβει και αρπάζει όπως και ό,τι μπορεί, χωρίς να λογαριάζει το σεμνό θρόνο της Δικαιοσύνης, η οποία σιωπηλή, γνωρίζοντας καλά και αυτά που γίνονται τώρα και αυτά που έγιναν στο παρελθόν, κάποτε με την πάροδο του χρόνου έρχεται ως εκδικήτρια φέρνοντας σε όλους μια αναπόφευκτη πληγή και οδηγεί γρήγορα στη δουλεία… και ακόμη περισσότερο στον εμφύλιο πόλεμο… Έτσι το δημόσιο κακό μπαίνει στο σπίτι του καθενός, δεν μπορούν οι ξώπορτες να το κρατήσουν έξω, πηδάει πάνω από τον ψηλό τοίχο και τον βρίσκει στα σίγουρα, ακόμα κι αν κάποιος καταφύγει στα άδυτα του σπιτιού του!»

Η σωφροσύνη, η ισότητα, η ισονομία, το μέτρον, η αίσθηση του κοινού συμφέροντος, και η δικαιοσύνη είναι ιδιαίτερα σήμερα απαραίτητα συστατικά της ευνομίας, χωρίς την οποία είναι αδύνατη η ευημερία των πολιτών. Οι αθάνατες ανθρωπιστικές αξίες του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, σε συνδυασμό με τις χριστιανικές έννοιες της αγάπης και της αλληλεγγύης, είναι οι μόνες που μπορούν να διαμορφώσουν προς το καλύτερο τον χαρακτήρα των μελλοντικών γενεών, ώστε να επικρατήσει σταδιακά μια ευνομουμένη και ευημερούσα κοινωνία απαλλαγμένη από τα σοβαρά προβλήματα του παρόντος.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΤΣΟΥΡΗΣ,
Καθηγητής Φιλολογίας Παν/μίου Ιωαννίνων

http://xemandrios1.blogspot.gr