Ποιοι χαρακτηρίζονταν «δίκαιοι φόνοι» στην αρχαιότητα;??

Ο Ορέστης σκοτώνει τον Αίγισθο και την Κλυταιμνήστρα, Bernardino Μέι, 1654. Μετά τη δολοφονία του Αγαμέμνονα από την Κλυταιμνήστρα και τον Αίγισθο, η Ηλέκτρα τον φυγάδευσε στη Φωκίδα, στο βασιλιά Στρόφιο, που ήταν θείος του. Ύστερα από χρόνια, ο Ορέστης επέστρεψε στις Μυκήνες με το φίλο και ξάδελφό του Πυλάδη, και εκδικήθηκε το θάνατο του πατέρα του Αγαμέμνονα, σκοτώνοντας την Κλυταιμνήστρα και τον εραστή της.
Ποιοι χαρακτηρίζονταν «δίκαιοι φόνοι» στην αρχαιότητα;
Μπορεί κάποιοι να μυκτηρίζουν τον χριστιανισμό για τη θέση του απέναντι στη μοιχεία, αλλά στην αρχαιότητα ακόμη και ο φόνος για λόγους μοιχείας θεωρείτο … δίκαιος φόνος (!!). Ας διαβάσουμε, λοιπόν, πώς αντιμετώπιζαν οι αρχαίοι Έλληνες την μοιχεία και πώς την τιμωρούσαν!...
ΟΤΑΝ μιλάμε για μοιχεία, εννοούμε την παράβαση της συζυγικής πίστης από τον έναν από τους συζύγους. Παλιότερα αποτελούσε ποινικό αδίκημα. Όλες οι σχετικές διατάξεις περί μοιχείας έχουν καταργηθεί ως αναχρονιστικές. Πριν την κατάργηση των σχετικών διατάξεων η μοιχεία αποτελούσε συγκεκριμένο λόγο διαζυγίου (καταργηθέν άρθρο 1439 Α.Κ.).
Με το νόμο 1329/83, με τον οποίο έγινε εφαρμογή της συνταγματικής αρχής της ισότητας ανδρών και γυναικών, η μοιχεία τεκμαίρεται ότι προκαλεί ισχυρό κλονισμό στην έγγαμη συμβίωση και δίνει τη δυνατότητα στους συζύγους να ζητήσουν διαζύγιο λόγω ισχυρού κλονισμού της έγγαμης σχέσης τους.
Σήμερα το θέμα της μοιχείας, που δεν αποτελεί πλέον ποινικό αδίκημα, αλλά μία από τις αιτίες ενός διαζυγίου, έχει λάβει εκρηκτικές διαστάσεις, παρά το γεγονός ότι ο χριστιανισμός, στον οποίον πιστεύουν πολλοί άνθρωποι, ήταν ένα είδος … αναχώματος προς την μοιχεία. Άλλωστε ο ίδιος ο Χριστός είπε πει: «Ός αν απολύση την γυναίκα αυτού, δότω αυτή αποστάσιον. Εγώ δε λέγω υμίν ότι ός αν απολύση την γυναίκα αυτού παρεκτός λόγου πορνείας, ποιεί αυτήν μοιχάσθαι…» (Ματθ. 5, 31-32).
Δυστυχώς το θέμα αυτό είχε –και έχει- πολλές φορές απάνθρωπη κατάληξη, αφού ακόμη και σήμερα υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι λιθοβολούν μέχρι θανάτου του μοιχούς, όπως την εποχή του Χριστού που πήγαν να λιθοβολήσουν την μοιχαλίδα (!!)
Παρά ταύτα, υπάρχουν ορισμένοι οι οποίοι πιστεύουν ακόμη και σήμερα σε «δίκαιους» ή «περιττούς» φόνους, ενώ οι θεωρίες τους πολλές φορές είναι αντιφατικές.
Για παράδειγμα υπάρχουν ορισμένοι αιρετικοί οι οποίοι επιτρέπουν στους οπαδούς των να σκοτώνουν τους ένοπλους ληστές πού επιτίθενται στο σπίτι τους και απειλούν την ζωή τους και την περιουσία τους. Αλλά όταν επιτίθεται ένα ληστρικό κράτος για να κατακτήσει κάποιο άλλο, οι αιρετικοί αυτοί, που βρίσκονται στο δεύτερο κράτος, δεν επιτρέπεται να λάβουν μέρος στην ένοπλη άμυνα κατά του επιτιθεμένου» (!)

Στην Ιταλία, ο Βελάσκεθ φιλοτέχνησε τον πίνακα Ο Απόλλων στο εργαστήριο του Ήφαιστου (1630) που απεικονίζει το θεό Απόλλωνα, έτοιμο να αναγγείλει στον Ήφαιστο πως η Αφροδίτη τον απατά με τον θεό Άρη.
Η ΜΟΙΧΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ
Ας έλθουμε, τώρα, στην αρχαιότητα όπου ως «δίκαιοι φόνοι» θεωρούνται αυτοί που διαπράττονταν σε πολεμικές μάχες και σε μοιχείες!
Η ίδια η Ελληνική Μυθολογία αναφέρεται πολλές φορές σε θέματα μοιχείας. Η Αφροδίτη, για παράδειγμα, δυσαρεστημένη που υποχρεώθηκε να παντρευτεί τον ανάπηρο 'Ηφαιστο, τον απατά μέσα στο ίδιο του το παλάτι με τον Άρη. Ο Ήφαιστος μαθαίνει τη μοιχεία από τον Ήλιο που όλα τα βλέπει και, για να εκδικηθεί, χαλκεύει μετάλλινα δίχτυα, λεπτά σαν τα νήματα της αράχνης, και ζώνει με αυτά το ένοχο κρεβάτι έπειτα φεύγει, τάχα για να πάει στη Λήμνο. Αμέσως ο Άρης βρίσκει την ευκαιρία να συναντήσει την Αφροδίτη, μόλις όμως πλαγιάζουν, βρίσκονται μπλεγμένοι στα αόρατα δίχτυα και δεν μπορούν να κουνηθούν. Ειδοποιημένος από τον 'Ηλιο πάλι, ο Ήφαιστος γυρίζει, ανοίγει την πόρτα του θαλάμου και φωνάζει όλους τους θεούς να έρθουν να δουν τις ντροπές της Αφροδίτης, που καταφρόνησε τον άντρα της, γιατί είναι κουτσός και άσχημος, και προτίμησε τον όμορφο Άρη. Τώρα όμως πήρε την εκδίκησή του• και δεν έχει, λέει, σκοπό να λύσει τους ενόχους, αν ο πατέρας της Αφροδίτης, ο Δίας, δεν του επιστρέψει όλα τα δώρα που του είχε προσφέρει, για να του τη δώσει. Ακούοντας τις φωνές του οι θεοί μαζεύονται όλοι στο παλάτι του. Μόνο οι θεές απουσιάζουν από ντροπή, γιατί το θέαμα δεν είναι βέβαια κατάλληλο για κυρίες. Και πάλι αντηχεί το άσβηστο γέλιο των αθανάτων, καθώς αντικρίζουν το παράνομο ζευγάρι δεμένο πάνω στο κρεβάτι. Tα σχόλια αρχίζουν: Η κακή δουλειά δεν προκόβει. Nα που ο κουτσός και αργοκίνητος Ήφαιστος έπιασε με τους δόλους του τον γρήγορο Άρη. Έπειτα γυρίζει ο Απόλλωνας και ρωτά πονηρά τον Ερμή: Θα ήθελες την ώρα αυτή να βρίσκεσαι στη θέση του Άρη; Κι εκείνος αποκρίνεται: Ας βρισκόμουν στο πλευρό της χρυσής Αφροδίτης και ας με έζωναν τρεις φορές τόσα δίχτυα και ας με έβλεπαν όχι μόνο οι θεοί, αλλά και οι θεές όλες! Και πάλι οι θεοί βάζουν τα γέλια• μόνο ο Ποσειδώνας κρατιέται σοβαρός και παρακαλεί τον 'Ηφαιστο να λυτρώσει τον Άρη με την υπόσχεση, αν εκείνος αρνηθεί έπειτα να πληρώσει τα λύτρα, να του τα δώσει ο ίδιος. Ο Ήφαιστος πείθεται και λύνει τους ενόχους. — Μια οικογενειακή τραγωδία, που τελειώνει και αυτή χωρίς σοβαρές συνέπειες. (1)
Κι όχι μόνον!... Εκτός από την Πελοπία και το γιο της τον Αίγισθο, ο Τάνταλος και ο Πλεισθένης ήταν επίσης παιδιά του Θυέστη. Αυτά τα δυο, τα μικρότερα, τα έσφαξε ο Ατρέας, και τις σάρκες τους, ψημένες, τις πρόσφερε στον Θυέστη, σαν εκδίκηση για τη μοιχεία του με την Αερόπη. (2)
Αλλά και στην πατρίδα ο γερο - Ναύπλιος, σαν έμαθε τη συμφορά, αρμάτωσε καράβι, κίνησε και πήγε στην Τροία και ζήτησε από τους αρχηγούς να του δώσουν εξηγήσεις και να αποκαταστήσουν την τιμή του γιου του. Αυτοί όμως δεν του έδωσαν σημασία και τότε ο πληγωμένος πατέρας επινόησε τη φοβερή εκδίκηση του. Γύρισε στην Ελλάδα και μίλησε παντού με τα χειρότερα λόγια για τους ήρωες, για τη συμπεριφορά τους στους ξένους τόπους και για τα ξεφαντώματα τους με τις γυναίκες που άρπαζαν όπου τις έβρισκαν. Και μ' αυτό έσπρωξε τις νόμιμες γυναίκες στη μοιχεία. Τότε η Κλυταιμήστρα πρόδωσε τον Αγαμέμνονα με τον Αίγισθο, η Αιγιαλεία τον Διομήδη με τον Κομήτη και η Μήδα τον Ιδομενέα με τον Λεύκο, τότε και στην Ιθάκη συνάχτηκαν οι μνηστήρες γύρω από την Πηνελόπη και έτρωγαν το βίος του Οδυσσέα. Kα σαν έπεσε η Τροία και οι κατακτητές γύριζαν στα σπίτια τους, ο Ναύπλιος πήγε στην Εύβοια, στάθηκε στον Καφηρέα και εκεί με παραπλανητικές φωτιές τη νύχτα έκανε τα περαστικά καράβια των Ελλήνων να τσακιστούν πάνω στα βράχια και έτσι να χαθούν πολλοί. Λένε πως και ο ίδιος ο Ναύπλιος αργότερα βρήκε παρόμοιο θάνατο σε κάποιο ταξίδι του (βλ. και τόμ 5, Παλαμήδης κ.α.). (3)
Ο πανεπιστημιακός μας δάσκαλος Ι. Θ. Κακριδής; λέει πως «το αδελφικό μίσος και την καταραμένη γενιά, πάνω στις γραμμές του μύθου του Δαναού και του Αιγύπτου, του Προίτου και του Ακρίσιου, του Ετεοκλή και του Πολυνείκη, του Ώτου και του Εφιάλτη, του Ρωμύλου και του Ρέμου, του Κάιν και του 'Αβελ, είναι μεταμυκηναϊκή και προδίδει το πώς έβλεπαν οι δωριείς ηγεμόνες της Αργολίδας τους προκατόχους της επικράτειάς τους. Σ' αυτούς και εύλογο και εύκολο ήταν να προσαρτήσουν όλες τις μνήμες του ελληνισμού από βάρβαρα ήθη και εγκληματικές πράξεις, από θεολογικά δόγματα και λατρευτικά τυπικά, που για τις ιστορικές κοινωνίες η σημασία τους δεν ήταν πια προσιτή. Άλλωστε σε όλες τις λογοτεχνίες και σε όλους τους καιρούς το αδελφικό μίσος και η προδοσία, η μοιχεία και η αιμομειξία, ο βιασμός και ο φόνος, σαν αφηγηματικά στοιχεία, ήταν πολύ πιο συναρπαστικά από την αδελφική αγάπη, τη συζυγική πίστη και την ειρηνική συμβίωση.» (!!) (4)

Τι ήταν η ραφανίδωσις; Γιατί έβαζαν στα οπίσθια του μοιχού τη ραφανίδα (: ραπανάκι); Ποιοι ήταν οι εύπροικτοι; Πως ήταν το κούρεμα ” μοιχόν”; Ποια ήταν η ονοβάτιδα;
Σε ένα άρθρο του γνωστού συγγραφέα και ιστορικού ερευνητή κ Θ. Καρζή (5) διαβάζουμε:
Στην αρχαία Αθήνα, όταν ο σύζυγος έλειπε – και, έλειπε τις περισσότερες ώρες – η γυναίκα του δεν είχε το δικαίωμα να δεχτεί άντρα στο σπίτι. Μερικές βέβαια θα το ήθελαν, αν τυχόν ήταν αηδιασμένες από το σύζυγο ή ερωτευμένες με άλλον• αλλά στην αρχαία Αθήνα η μοιχεία ήταν έγκλημα βαρύτατο και η τιμωρία των μοιχών αφηνόταν στην διάκριση του δικαστή – αν έφταναν τελικά ως εκεί, γιατί οι παλιότεροι νόμου του Δράκοντα τους παρατούσαν στο έλεος εκείνου που τους έπιανε αυτόφωρα, ενώ οι νεώτεροι του Σόλωνα πρόσφεραν στο σύζυγο τρεις εναλλακτικές λύσεις: είτε να τους σκοτώσει και τους δύο, είτε να ευνουχίσει το μοιχό, είτε να τον εξαναγκάσει με βασανιστήρια να εξαχοράσει τη ζωή του στην τιμή που ήθελε ο απατημένος. Συχνά η εκτέλεση του μοιχού γινόταν με λιθοβολισμό, από πολλούς μαζί πολίτες, που πρόστρεχαν στις κραυγές του συζύγου. Αν ωστόσο αποδειχνόταν ότι ο ένοχος είχε χρησιμοποιήσει βία για να συνευρεθεί με τη σύζυγο, τότε ο σύζυγος δε δικαιούταν παρά μιαν αποζημίωση, που το ύψος της οριζόταν από τους δικαστές και ήταν συνήθως μια μνα (100 δραχμές). Όπως γίνεται φανερό, ο νομοθέτης, συντάσσοντας τον περίεργο τούτο νόμο, θεώρησε πιο επικίνδυνη για την κοινωνική τάξη της αποπλάνηση από το βιασμό.
Από δίκη περνούσαν οπωσδήποτε οι μοιχοί στην περίπτωση που δεν υπήρχε αυτόφωτο αδίκημα• και τότε ο δικαστής, εφόσον τους έκρινε ένοχους, τους καταδίκαζε σ’ οποιαδήποτε ποινή εκτός από θάνατο. Μια από τις ποινές των μοιχών ήταν η ραφανίδωσις ή παράτιλμος, δηλαδή το μπήξιμο μιας ραφανίδος μεγέθους καρότου στον πρωκτό τους, οπότε στο εξής τους αποκαλούσαν ονειδιστικά ευπροίκτους. Άλλη ποινή ήταν το κούρεμα, γι’ αυτό και το είδος του κουρέματος που εμείς το λέμε «σύριζα», οι αρχαίοι Αθηναίοι το αποκαλούσαν μοιχόν. Το δικαστήριο μπορούσε να επιβάλει και πρόστιμο, τα μοιχάγρια. Όπως είπαμε και σε προηγούμενες σελίδες, η τελευταία αυτή ποινή είχε ταξικό χαρακτήρα, αφού μονάχα οι πλούσιοι μπορούσαν να ξεμπλέξουν εξαγοράζοντας την ποινή τους. Αν η γυναίκα που πιανόταν αυτόφωρα σε παράνομη σεξουαλική πράξη ήταν ανύπαντρη ή κόρη, ο αδερφός ή ο πατέρας είχε δικαίωμα να την πουλήσει σκλάβα. Ένας μεταγενέστερος νόμος, που φαίνεται ότι επιχειρεί να περιορίσει κάπως τις καταχρήσεις του αρσενικού πληθυσμού σε βάρος του θηλυκού, δεν επέτρεπε στον Αθηναίο να πουλήσει την κόρη του ή την αδερφή του, κάτι που μέχρι τότε ήταν νόμιμο, παρά «μόνο» εφόσον αποδειχνόταν πως είχε έρθει σε σεξουαλική επαφή πριν από το γάμο της. Σε περίπτωση βιασμού παρθένας, το δικαστήριο επέβαλλε στο βιαστή πρόστιμο 10 μνων (1.000 δραχμών), δεκαπλάσιο δηλαδή από το πρόστιμο για το βιασμό παντρεμένης. Μετά την καταδίκη της, η μοιχαλίδα διωχνόταν αμέσως από το σπίτι και στο εξής της απαγορευόταν να μετέχει σε θρησκευτικές τελετές• ενώ, αν παρουσιαζόταν μ’ εμφάνιση εξεζητημένη, ο καθένας μπορούσε να την προσβάλει, να της ξηλώσει τα κοσμήματα, να της σκίσει τα ρούχα, να τη βρίσει, να την εξευτελίσει (6) ….

Το δικαστικό έδρανο, ένα ορθογώνιο μαρμάρινο πόντιουμ, πίσω από το οποίο στεκόταν ο δικαστής.
«ΔΙΚΑΙΟΣ ΦΟΝΟΣ», ΛΟΙΠΟΝ;
Σε όλα αυτά που προαναφέραμε, αξίζει τον κόπο ν’ αναφερθούμε σ ένα δημοσίευμα της εφημερίδας «Ελευθεροτυπία», που έγινε την 21ην Σεπτεμβρίου του 2009 και αναφέρει πώς βρέθηκε μια αρχαία δικαστική έδρα, την οποία έφερε στο φως μία ανασκαφή στην περιοχή της Ακρόπολης. Μεταξύ άλλων, λοιπόν, διαβάζουμε τα εξής:
«…. Ως ένα από τα αρχαιότερα δικαστήρια της Αθήνας αναφέρεται το «Δικαστήριον επί Δελφινίω» (περί το 500 π.Χ.), που βρίσκεται στην περιοχή του Ιλισού (στα νοτιοδυτικά του μεταγενέστερου ναού του Δελφινίου Απόλλωνος). Σώζονται τα θεμέλιά του μέσα στην αρχαιολογική περίφραξη, στη συμβολή των οδών Αθαν. Διάκου και Αμαλίας. Σ' αυτό το δικαστήριο, που ιδρύθηκε από τον βασιλιά της Αθήνας Αιγέα, πατέρα του Θησέα, δίπλα στο ανάκτορό του, δικάζονταν οι «δίκαιοι» φόνοι. Δηλαδή, εκείνοι που διαπράττονταν σε περίπτωση μοιχείας ή κατά τις πολεμικές συγκρούσεις. Εκεί πήγε να δικαστεί για να εξιλεωθεί ο Θησέας, γιατί είχε σκοτώσει τους μυθικούς γίγαντες γιους του Πάλλαντα, τους Παλλαντήδες.
Το δικαστικό έδρανο, που βρέθηκε τυχαία στην ίδια περιοχή (νοτιοανατολικά της Ακρόπολης), δεν φαίνεται να έχει ποτέ μετακινηθεί από τη θέση του. Είναι ένα ορθογώνιο, μαρμάρινο «πόντιουμ» πίσω από το οποίο θα στεκόταν ο δικαστής και γύρω του ο κατήγορος, οι κατηγορούμενοι και οι μάρτυρες. Οι αρχαιολόγοι θεωρούν το εύρημα ως ένα από τα σπουδαιότερα των τελευταίων χρόνων, γιατί μαρτυρά για πρώτη φορά την ύπαρξη δικαστηρίου στη θέση αυτή.
Στην περίπτωση αυτή δεν φαίνεται να υπήρχε κάποιο οικοδόμημα, σε αντίθεση με το «επί Δελφινίω» που ήταν ένα τριμερές οικοδόμημα με αυλή μπροστά - το λεγόμενο «Περίφρακτον», που περιέβαλλε το δικαστήριο. Δίκες στο ύπαιθρο αφορούσαν κυρίως φόνους, ώστε να μη βρεθούν κάτω από την ίδια στέγη με τον φονιά. Στις πηγές αναφέρονται κι άλλα δικαστήρια, όπως το «τρίγωνο» από το σχήμα του και το «παράβυστο», που δίκαζε σε μέρη αφανή της πόλης ασήμαντες υποθέσεις. Για τους πρώτους δικαστές γνωρίζουμε ότι αποτελούνταν από ένα συμβούλιο ευγενών. Το σώμα αυτό αργότερα πέρασε υπό τον έλεγχο της Εκκλησίας του Δήμου.
Η ανασκαφή του οικοπέδου έχει ολοκληρωθεί αλλά η βαριά και πολύτιμη έδρα της Θέμιδας περιμένει το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο να αποφασίσει πότε θα γίνει η μεταφορά της σε άλλο χώρο στεγασμένο και ασφαλή. Προς το παρόν παραμένει στο οικόπεδο που βρέθηκε. Υπάρχει όμως ο κίνδυνος να ξεχαστεί εκεί και τα καιρικά φαινόμενα του χειμώνα να σβήσουν τα χαράγματα που φέρει το αρχαίο και να χαθούν ενδεχομένως πολύτιμες πληροφορίες.» (7)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. «Ελληνική Μυθολογία» Εκδοτική Αθηνών.
2. «Ελληνική Μυθολογία». «Οι Ήρωες», Εκδοτική Αθηνών.
3. Ελληνική Μυθολογία» Εκδοτική Αθηνών.
4. «Ελληνική Μυθολογία». «Οι Ήρωες», Εκδοτική Αθηνών.
5. Πηγή: «Η γυναίκα στην αρχαιότητα» , Θ. Καρζή, εκδόσεις Φιλιππότη, σελ. 205, 20
6. Κατά τον Πλούταρχο, σε άλλες ελληνικές πόλεις ο μοιχαλίδα πάθαινε ακόμη χειρότερα. Στην Κύμη π.χ. την έσερναν πρώτα στην αγορά και την ανέβαζαν σ’ ένα μεγάλο λιθάρι, για να τη δει και να τη χλευάσει όλος ο κόσμος. Μετά την κάθιζαν πάνω σ’ ένα γάιδαρο και τη γυρόφερναν σ’ όλη την πόλη, κάτω από λοιδορίες, βρισιές και φτυσίματα. Τέλος την ξαναπήγαιναν στην αγορά, πάνω στο ίδιο λιθάρι, όπου τη «βάφτιζαν» ονοβάτιδα. Μ’ αυτόν τον ατιμωτικό «τίτλο» θα την προσαγόρευαν από τότε ώσπου να πεθάνει, απαγορεύοντάς της τη συμμετοχή σε θρησκευτικά καθήκοντα και κρατώντας τη σε καραντίνα «για να μη διαφθείρει και τις άλλες γυναίκες». Φυσικά, όπως και στην Αθήνα, ο σύζυγος την έδιωχνε από το σπίτι, γιατί κι αν ακόμη διανοούταν να δείξει συγκατάβαση και να τη συγχωρέσει, η κοινωνία θα τον αποκήρυχνε και θα τον περιφρονούσε σαν άτιμον. (Βλέπε: «24γράμματα» μέσα στο Διαδίκτυο)
7. Ελευθεροτυπία, Ν. Κοντράρου-Ρασσιά, 21/09/2009.

ΠΗΓΗ
http://revealedtheninthwave.blogspot.com