Διαταραχές άγχους: Συμπτώματα-πρόληψη-θεραπεία

Οι Διαταραχές άγχους (φοβίες, παθολογικό άγχος, πανικός) είναι μια ομάδα ψυχικών προβλημάτων που πλήττουν μεγάλο μέρος του γενικού πληθυσμού. Οι συχνότερες στην εμφάνισή τους είναι η κοινωνική φοβία, η διαταραχή πανικού, η αγοραφοβία, φοβίες αντικειμένων, ζώων, αίματος-τραύματος, η διαταραχή άγχους μετά από τραυματικό γεγονός, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, κ.α.



Γράφει η Βιβή Σωτηροπούλου, ψυχολόγος, Δρ ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο,

Επιστημονική συνεργάτης της Α΄Ψυχιατρικής Κλινικής, Αιγινήτειο Νοσοκομείο, Ιατρείο Ψυχοσεξουαλικών Διαταραχών και Μονάδα Θεραπειών Συμπεριφοράς



Υπολογίζεται ότι μόνο στην Αθήνα, περίπου 600.000 άνθρωποι θα αντιμετωπίσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους τέτοιες δυσκολίες.

Χαρακτηριστικά Συμπτώματα : Αυτό που αισθάνονται οι πάσχοντες είναι έντονος φόβος και άγχος που εκφράζεται με σωματικά συμπτώματα, όπως αύξηση των παλμών της καρδιάς και της δύναμης των παλμών, αλλαγή της αναπνοής (γίνεται πιο γρήγορη και επιπόλαιη) με συνακόλουθη αίσθηση ότι δε φτάνει ο αέρας, εφίδρωση, ναυτία, κόμπο στο στομάχι, σφίξιμο μυών που οδηγεί σε αίσθηση έντασης ή ακόμη και σε πραγματικούς πόνους, τρέμουλο. Ως αποτέλεσμα, κυρίως λόγω του ότι δε μπορεί να δοθεί μια λογική εξήγηση για την ύπαρξη όλων αυτών των δυσάρεστων αισθήσεων, το μυαλό του καταλήγει σε καταστροφολογικές ερμηνείες π.χ. «πεθαίνω, τρελαίνομαι, θα γίνω ρεζίλι, χάνω τον έλεγχο». Επομένως, τα σωματικά συμπτώματα που συνοδεύονται από αυτές τις σκέψεις γίνονται τα ίδια αντικείμενα μεγάλου φόβου και η συμπεριφορά προσαρμόζεται ανάλογα. Στο επίπεδο της συμπεριφοράς ο ασθενής αλλάζει σημαντικά τη ζωή του (δεν απομακρύνεται από το σπίτι, δεν έχει πολλές κοινωνικές επαφές, δεν μπορεί να εργαστεί με την ίδια ευκολία), περιορίζοντάς την καθώς αποφεύγει να κάνει δραστηριότητες που στο παρελθόν δεν του προκαλούσαν πρόβλημα, από φόβο μήπως αισθανθεί δυσάρεστα.

Συνήθης πρακτική : Κάποιος που νοσεί για πρώτη φορά από κάποια διαταραχή άγχους είναι περισσότερο πιθανό ότι θα επισκεφτεί κάποιον γιατρό, συχνότερα από το χώρο της γενικής ιατρικής για να αντιμετωπίσει τα συμπτώματά του. Κλινικές έρευνες έχουν δείξει όμως, ότι στην πρωτοβάθμια περίθαλψη οι ασθενείς δε λαμβάνουν τη σωστή διάγνωση με αποτέλεσμα να μην αντιμετωπίζονται με την ενδεδειγμένη θεραπεία και άρα να μένουν αθεράπευτοι. Ως αποτέλεσμα, οι διαταραχές άγχους καθίστανται χρόνιες (ξεπερνούν σε χρονιότητα τόσο τις διαταραχές συναισθήματος όσο και τις διαταραχές προβληματικής χρήσης ουσιών), και έτσι μειώνονται οι πιθανότητες ίασης.



Συνέπειες : Η υποκειμενική δυσφορία από την πλευρά του πάσχοντα εξαιτίας των συμπτωμάτων που δεν παρουσιάζουν ύφεση είναι δυσβάσταχτη και προκαλεί σοβαρή δυσλειτουργία στην εργασία, στην οικογένεια και στις διαπροσωπικές σχέσεις. Επιπλέον, καταναλώνεται χρόνος και χρήμα σε εξετάσεις, επισκέψεις σε γιατρούς και εναλλακτικές θεραπείες αμφίβολης αποτελεσματικότητας. Το ετήσιο κόστος των διαταραχών άγχους ανήλθε στις ΗΠΑ σε 47 δισεκατομμύρια δολάρια το 1998, γεγονός που τις κατέταξε στις ακριβότερες ψυχικές διαταραχές (πιο ακριβές από την κατάθλιψη ή τη σχιζοφρένεια).



Πρόληψη : Δεδομένου ότι η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία, είναι σημαντικό όταν παρουσιαστούν τα πρώτα συμπτώματα και πριν η διαταραχή εγκατασταθεί και γίνει χρόνια να απευθυνθεί ο πάσχων σε κάποιον ειδικό για να αποφύγει κλιμάκωση των δυσφορικών συμπτωμάτων και αύξηση των πηγών δυσλειτουργίας. Μ’αυτό τον τρόπο πολλαπλασιάζονται οι πιθανότητες επιτυχημένης έκβασης της θεραπείας.



Θεραπεία : Όταν όλα τα συμπτώματα και οι αποφυγές δημιουργούν έντονη υποκειμενική δυσφορία τότε η Διαταραχή πρέπει να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά. Η ενδεδειγμένη ψυχολογική θεραπεία είναι η Θεραπεία Συμπεριφοράς (ΘΣ). Είναι σύντομη, με άμεσα θεραπευτικά αποτελέσματα που διατηρούνται στο χρόνο. Με το πέρας της, επιφέρει σημαντική βελτίωση ή και εξάλειψη των συμπτωμάτων που συνθέτουν τη διαταραχή, ύφεση του δυσφορικού συναισθήματος, βελτίωση στον τρόπο σκέψης και τη λειτουργικότητα του πάσχοντα, ενώ το πιο σημαντικό ίσως είναι ότι τα θεραπευτικά οφέλη διατηρούνται στο χρόνο.



Απευθύνεται σε όλο το φάσμα των ηλικιών, και αποτελείται από ένα πακέτο τεχνικών που εφαρμόζονται κατά περίπτωση. Το δραστικό συστατικό της είναι η τεχνική της έκθεσης δηλαδή η συστηματική και επαναλαμβανόμενη αντιμετώπιση των καταστάσεων που προκαλούν άγχος, μέχρι αυτό να μειωθεί σημαντικά ή εκλείψει.

Η ΘΣ είναι μια συνεργατική και συγχρόνως εκπαιδευτική διαδικασία. Ο θεραπευόμενος καθόλη τη διάρκειά της συμμετέχει ενεργά στην αντιμετώπιση των προβλημάτων του, με στόχο να γίνει ο ίδιος θεραπευτής του εαυτού. Μόνο έτσι θα καταφέρει να διατηρήσει τα κέρδη του στο πέρασμα των χρόνων και να είναι σε θέση να προφυλάσσει τον εαυτό του από τυχόν ψυχολογικές δυσκολίες που ενδέχεται να αντιμετωπίσει στην πορεία της ζωής του.



Θεραπευτικές επιλογές : Οι θεραπευτικές συναντήσεις γίνονται συνήθως ατομικά στο γραφείο ή και στο σπίτι όταν ο ασθενής δεν είναι σε θέση εξαιτίας του προβλήματός του να μετακινηθεί. Σε ορισμένες περιπτώσεις είναι χρήσιμο να συγκροτούνται ομάδες ατόμων με παρόμοια προβλήματα και σε άλλες κρίνεται απαραίτητη η ταυτόχρονη εφαρμογή ψυχολογικής θεραπείας και φαρμακοθεραπείας. Αυτό γίνεται όταν υπάρχει ταυτόχρονη ύπαρξη και άλλης διαταραχής στο ίδιο άτομο (συχνή είναι η κατάθλιψη), οπότε ανάλογα με τη φύση της, τη βαρύτητα, τη συχνότητα και την ένταση των συμπτωμάτων χορηγούνται φάρμακα για μικρά ή μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα.



Παρόλ' αυτά, ήπια καταθλιπτικά επεισόδια δεν απαιτούν τη λήψη φαρμακευτικών σκευασμάτων. Στις διαταραχές άγχους προτιμάται η ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση, λόγω του ότι η χορήγηση φαρμάκων απαιτεί μακρόχρονη συνέχεια της φροντίδας για να διατηρήσει τα όποια ωφέλιμα αποτελέσματά της, ενώ η διακοπή της συνδέεται με υψηλά ποσοστά υποτροπής, ιδίως όταν πραγματοποιείται χωρίς παράλληλη ψυχοθεραπευτική κάλυψη. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι τα φάρμακα είναι χρήσιμα εργαλεία και ως τέτοια συνοδεύουν την ψυχοθεραπεία επιλεκτικά, μόνο δηλαδή στις περιπτώσεις που κρίνεται απαραίτητο (πχ. πρόσκαιρη ανακούφιση συμπτωμάτων με στόχο την άμεση κινητοποίηση του ασθενούς για ενεργητική συμμετοχή στη θεραπευτική διαδικασία).



Συνοψίζοντας : Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι

1. Δεν είναι ντροπή ούτε ένδειξη αδυναμίας να έχει κάποιος μια ψυχολογική διαταραχή. Αντίθετα, εξαιτίας της υψηλής συχνότητάς τους είναι κρίμα να σπαταλιέται χρόνος και ενέργεια στην προσπάθεια να αποκρυφθεί το πρόβλημα, όταν αυτό που χρειάζεται είναι απλώς να το κοιτάξουμε κατάματα για να αντιμετωπιστεί.

2. Οι άνθρωποι με προβλήματα παθολογικού άγχους είναι πολλοί. Περίπου το 1/5 των Αθηναίων έχουν ή είχαν κάποια διαταραχή άγχους και σχεδόν όλοι μας κατά τη διάρκεια της ζωής μας έχουμε την εμπειρία μιας κρίσης πανικού.

3. Ο χρόνος είναι γιατρός όταν παρατηρείται μείωση των συμπτωμάτων. Στην αντίθετη περίπτωση (σταθερά άσχημη κατάσταση ή αυξανόμενη δυσκολία), ο χρόνος είναι εχθρός, και η έγκαιρη αντιμετώπιση είναι πάντα ο σοφότερος δρόμος.

4. Η θεραπεία που δουλεύει είναι «κομμένη και ραμμένη» στα μέτρα του κάθε ασθενή και το κάθε πρόβλημα έχει τη λύση του όταν χρησιμοποιείται το κατάλληλο εργαλείο.

5. Τα προβλήματα αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά όταν απευθυνόμαστε στον κατάλληλο επαγγελματία. Είναι κομβικό να ενημερώνομαι για τη φύση της διαταραχής μου και να επιλέγω την αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτής.

Η Θεραπεία Συμπεριφοράς για τα προαναφερθέντα προβλήματα εφαρμόζεται στη ΘΕ.ΣΥ (Θεραπεία Συμπεριφοράς Διαταραχών άγχους και Συναισθήματος). Η ΘΕ.ΣΥ δημιουργήθηκε από την αναγνώριση της ανάγκης ύπαρξης μιας μονάδας παροχής εξειδικευμένων ψυχοθεραπευτικών υπηρεσιών υγείας στην κοινότητα, με γνώμονα τη χορήγηση της περισσότερο αποτελεσματικής θεραπείας με το λιγότερο δυνατό κόστος.

ΠΗΓΗ