Η χειραγώγηση της συνείδησης

Ο φόβος αποτελεί διαχρονικά το εργαλείο που χρησιμοποιεί κάθε είδους πολιτική, θρησκευτική και οικονομική εξουσία, όχι μόνο για να εδραιώσει και να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της και την κυριαρχία της, αλλά και σαν απαραίτητο και αναγκαίο μέσο για την έκφρασή της. Είναι ζωτικής σημασίας για την εκάστοτε εξουσία να μπορεί να επιβάλλει τον φόβο των συνεπειών και της τιμωρίας για αυτούς που δεν αναγνωρίζουν την κυριότητα της, αντιστέκονται σε αυτήν ή εκπροσωπούν μια ανταγωνιστική δύναμη.

«Η καλή διακυβέρνηση μπορεί να πουληθεί προς μια κοινωνία, ακριβώς όπως και κάθε άλλο αγαθό» – « Κατασκευάζοντας την Συναίνεση» -Edward Bernays.

Για να μπορέσει η εκάστοτε εξουσία να επιβάλλει την κυριαρχία της, όταν δεν έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα με την δύναμη της πειθούς, είναι αναγκασμένη να δείξει το πραγματικό της πρόσωπο και να εδραιώσει την εξουσία της με την δύναμη της ισχύος. Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο και εμφανές: «Αν δεν είσαι μαζί μου, θα υποστείς τις συνέπειες. Δεν με ενδιαφέρει αν συμφωνείς μαζί μου ή όχι, αρκεί να κάνεις αυτό που εγώ επιτάσσω. Δεν με ενδιαφέρει να συναινείς, αλλά να υπακούς».

Η διαχείριση του φόβου

Τα εγγενή χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν την Νέα Τάξη Πραγμάτων από οποιαδήποτε άλλη μορφή εξουσίας είναι το γεγονός ότι αυτή καθαυτή είναι αόρατη και απροσδιόριστη και έχει την ικανότητα να χειραγωγεί την συνείδηση της μάζας μέσα από την δύναμη των media. Αυτή ακριβώς η ικανότητα, δηλαδή να χειρίζεται τις παραμέτρους της Κοινωνίας του Θεάματος, είναι που της επιτρέπει να κρύβει το πρόσωπό της. Σε ένα κόσμο που κυριαρχεί η επιφάνεια και όχι η ουσία, η εικόνα και όχι το περιεχόμενο, αυτοί που κατασκευάζουν και διακινούν την εικόνα έχουν την πραγματική, αόρατη δύναμη στα χέρια τους.

Η Νέα Τάξη Πραγμάτων, χρησιμοποιώντας τους μηχανισμούς της Κοινωνίας του Θεάματος που προγραμματίζουν τον υποσυνείδητο νου, αποτελεί ουσιαστικά έναν χειραγωγό της ατομικής και της συλλογικής συνείδησης. Δεν χρειάζεται πλέον να επιβάλλει τον εαυτό της, προγραμματίζει το άτομο να λειτουργεί όπως θέλει εκείνη. Ο Erich Fromm, ο μεγάλος αυτός ψυχοθεραπευτής, αναλύοντας την αλλοτρίωση της ανθρώπινης εμπειρίας στο σύγχρονο Δυτικό πολιτισμό, περιέγραψε τα δύο θεμέλια της χειραγώγησης του ατόμου – καταναλωτή. Το ένα θεμέλιο είναι δημιουργία μιας επιθυμίας και το άλλο η δημιουργία του φόβου, αν αυτή δεν ικανοποιηθεί ή σταματήσει να ικανοποιείται.

Από την Επιβολή στην Υποβολή

Οι σύγχρονοι εξουσιαστές δεν επικεντρώνονται στον φόβο, αλλά σε κάτι που είναι πολύ πιο αποτελεσματικό, ακριβώς διότι δεν το αντιλαμβάνεσαι: εστιάζει στον υποσυνείδητο προγραμματισμό του ατόμου, ώστε να συναινεί. Σου δημιουργεί την επιθυμία να κάνεις αυτό που θέλει εκείνη, αντί να αναλώνει τις δυνάμεις της στο να σε φοβίσει αν δεν το κάνεις. Ο φόβος, βέβαια, πάντα παραμένει ένας απαραίτητος πόλος, αλλά δεν είναι πλέον ο πιο σημαντικός. Ετσι κι αλλιώς, το να καταφύγει κανείς στον φόβο ήταν πάντα η τελευταία επιλογή. Πράγματι χειρίζεσαι καλύτερα τις φοβισμένες μάζες, αλλά όχι απόλυτα: ο φόβος μπορεί να κάνει το άτομο να αντιδράσει με τρόπους που δεν μπορούν να ελεγχθούν. Το φοβισμένο άτομο, όχι μόνο μπορεί να μην υπακούσει, αλλά να γίνει και άκρατα επιθετικό. Αν δεν έχει άλλη επιλογή, η Νέα Τάξη Πραγμάτων δεν αρκείται απλά στο να σε φοβίσει. Θα πρέπει να πάει τα πράγματα ένα επίπεδο παραπέρα, να καταφύγει στην τρομοκρατία κάνοντας το άτομο να νιώσει απελπισία, να μην έχει άλλη διέξοδο από την παράλυση και την απόλυτη παράδοση.

Γιατί να το κάνει αυτό όμως, όταν μπορεί να μετατρέπει τις μάζες σε υπάκουους πολίτες, που δίνουν πρόθυμα την συναίνεση και την συγκατάθεσή τους; Στο βιβλίο του « Η ψυχολογία των μαζών και η ανάλυση του Εγώ», ο Φρόιντ αναλύει τα βασικά χαρακτηριστικά της ψυχολογίας των κοινωνιών, αναφέροντας πως οι μάζες διακατέχονται από τα αρχέγονα ένστικτα του ανθρώπου, τα οποία ως επί το πλείστον είναι βίαια, επιθετικά και σεξουαλικά. Αυτές οι δυνάμεις μπορεί να οδηγήσουν τις κοινωνίες στο χάος. Ακόμη ισχυριζόταν ότι οι μάζες είναι χειραγωγίσιμες, είναι εύπλαστες κι ότι μπορεί κανείς να αγγίξει τις επιθυμίες και τους φόβους των ανθρώπων, χρησιμοποιώντας τα όλα αυτά προς όφελός του.

Από την Ανάγκη στην Επιθυμία

Ικανοποιώντας τις εσωτερικές και εγωιστικές επιθυμίες, κάποιοι κάνουν τους ανθρώπους «ευτυχισμένους» , άρα υπάκουους. Αν κρατήσει κανείς τις μάζες απασχολημένες με τον εαυτό τους, καταναλώνοντας ευτυχισμένες αγαθά και υπηρεσίες που έχουν πειστεί ότι τις χρειάζονται, τότε ο εκάστοτε εξουσιαστείς μπορεί εύκολα να ασκήσει έλεγχο σύμφωνα με τις επιθυμίες του. Από ένα πολιτισμό «αναγκών» έχουμε περάσει σε έναν πολιτισμό «επιθυμιών». Οι άνθρωποι εκπαιδεύονται πλέον από πολύ μικροί να επιθυμούν, να θέλουν ένα πράγματα, ακόμα και πριν καταναλώσουν αυτά που ήδη έχουν. Στις μέρες μας οι επιθυμίες του ανθρώπου ξεπερνούν κατά πολύ τις ανάγκες του.
Ένα γνωστό ρητό υποστηρίζει πως «το μεγαλύτερο κόλπο του διαβόλου, είναι πως έχει πείσει τους ανθρώπους ότι δεν υπάρχει». Παραφράζοντάς το, θα έλεγα πως το μεγαλύτερο όπλο της Νέας Τάξης Πραγμάτων -που θέλει υπάκουα, καταναλωτικά όντα που συνδέουν την αξία της ύπαρξης τους μόνο από το πόσο παράγουν και το πόσο καταναλώνουν- είναι να πείσει τους ανθρώπους να επιθυμούν αυτό που θέλει εκείνη να επιθυμούν. Εχει εισχωρήσει στη σκέψη μας, εκφράζεται μέσα από το μυαλό μας, με τα συναισθήματα και τις επιθυμίες μας. Κοιτάς προς τα έξω να την βρεις, αλλά αυτή δεν υπάρχει εκεί. Υπάρχει μέσα σου, ακριβώς δηλαδή εκεί που δεν κοιτάς. Σε κάνει να μετράς την αξία σου μόνο με το πως διαχειρίζεσαι το χρήμα. Εσωτερικεύεις αυτό το μέτρο σύγκρισης και αυτό ακριβώς είναι η έκπτωση, η αλλοτρίωση της ανθρώπινης εμπειρίας και αξίας.

Συνθέτοντας τους κανόνες της Κοινωνικής Μηχανικής

Ο ανιψιός του Φρόιντ, ο Αμερικανός Edward Bernays (1891-1995), ήταν ένας από τους πρώτους που πήρε τις ιδέες του θείου του και τις χρησιμοποίησε για να χειραγωγήσει τις μάζες. Στα βιβλία του (παραθέτω ενδεικτικά τους τίτλους « Προπαγάνδα», « Κατασκευάζοντας την Συναίνεση» και «Αποκρυσταλλώνοντας την Κοινή Γνώμη» ), έχει προσφέρει στην εκάστοτε εξουσία, είτε ορατή, όπως ο Εθνικοσοσιαλισμός του Χίτλερ ( ο Γκαίμπελς είχε σε μεγάλη εκτίμηση τα βιβλία του Bernays), είτε αόρατη, όπως η Νέα Τάξη Πραγμάτων, τους μηχανισμούς της χειραγώγησης της ατομικής συνείδησης.

Ο Bernays υποστήριζε πως ο πιο ασφαλής τρόπος για να προστατευτεί η δημοκρατία είναι να αποσπάται η προσοχή της μάζας από επικίνδυνες πολιτικές ιδέες και έντεχνα να κατευθύνεται μόνο προς την κατανάλωση. Χαρακτηριστικά έλεγε πως «Ο συνειδητός και ευφυής χειρισμός των οργανωμένων συνηθειών και των απόψεων σχετικά με τις μάζες είναι ένα σημαντικό στοιχείο στη δημοκρατική κοινωνία. Εκείνοι που χειρίζονται αυτόν τον απαρατήρητο μηχανισμό της κοινωνίας αποτελούν μια αόρατη κυβέρνηση που αποτελεί την πραγματική δύναμη που κυβερνά ολόκληρη τη χώρα».

Μια παλιά γνώριμη

Η Νέα Τάξη Πραγμάτων δεν είναι και τόσο νέα τελικά. Είναι το ίδιο πρόσωπο της ψυχρής και απόλυτης εξουσίας, αλλά με περισσότερα γνωσιακά εφόδια για το πώς λειτουργεί ο ανθρώπινος ψυχισμός και με όπλα που της προσφέρει η Κοινωνία του Θεάματος. Οπλα που επιδρούν κατευθείαν στην συνείδηση, που διαμορφώνουν την αντίληψη της πραγματικότητας. Είναι ακριβώς αυτή η υποσυνείδητη χειραγώγηση της συνείδησης που τελικά δικαιώνει τον Bernays. Οσο κι αν δυσκολευόμαστε να το αποδεχτούμε, τα λόγια του περιέχουν μια αλήθεια που συνήθως δεν αναγνωρίζουμε: «Κυβερνόμαστε, τα μυαλά μας είναι φορμαρισμένα, οι προτιμήσεις είναι ήδη διαμορφωμένες, οι ιδέες μας είναι προτεινόμενες, κατά ένα μεγάλο μέρος από άτομα που δεν έχουμε ακούσει ποτέ για αυτά. Αυτό είναι ένα λογικό αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο η δημοκρατική κοινωνία μας οργανώνεται.

Οι τεράστιοι αριθμοί των ανθρώπινων όντων πρέπει να συνεργαστούν κατά αυτόν τον τρόπο εάν πρόκειται να ζήσουν μαζί ως ομαλά λειτουργούσα κοινωνία. Οι αόρατοι κυβερνήτες μας είναι, σε πολλές περιπτώσεις, απληροφόρητοι της ταυτότητας των συντροφικών μελών τους στο εσωτερικό γραφείο» («Προπαγάνδα» -Edward Bernays).

Who is Who: O Αγγελος Βιαννίτης είναι ψυχολόγος, ψυχοθεραπευτής και κλινικός υπνοθεραπευτής και έχει ειδικευτεί στην Ανάλυση Ονείρων και στις εφαρμογές DreamWork. Από το 1998 έχει ιδρύσει και διευθύνει το Ονειρικό Εργαστήρι, διοργανώνοντας σεμινάρια και εργαστήρια με θέμα την ανάλυση και ερμηνεία των ονείρων, το συνειδητό ονείρεμα και τη Θιβετιανή Ονειρική Γιόγκα (Mi-Lam).

Σημείωση: Το άρθρο αυτό του Άγγελου Βιαννίτη δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό του Ελεύθερου Τύπου, τα “Φαινόμενα”
.
ΠΗΓΗ