Σε μια χαμηλή πλαγιά του όρους Αιγάλεω δυτικά της Αθήνας, πάνω από το ΨΝΑ Δρομοκαΐτειο, στο ύψος περίπου του ΠΑΝΘΕΟΝ στην περιοχή της Αγίας Βαρβάρας, σε πολύ εποπτική θέση μα αθέατη από μακριά, βρίσκεται μια σπηλιά που -κατά τους ντόπιους- φέρει το όνομα του λήσταρχου Νταβέλη. Επίσης «σπηλιά του Νταβέλη», πολλές φορές εκ παραδρομής ονομάζουν και μια χτισμένη είσοδο σε παλιές εγκαταλειμμένες υπόγειες στοές ορυχείου της περιοχής.
Μια γενικότερη σύγχυση έχει επικρατήσει κατά καιρούς, καθώς τοπικοί θρύλοι συνδέουν τόσο το ορυχείο όσο και τη σπηλιά, είτε με άλλες υπόγειες στοές της Αθήνας, είτε με «τοπικά δίκτυα» που εκτείνονται κάτω από ολόκληρο το όρος Αιγάλεω, είτε με άλλες κοντινές ή μακρινές περιοχές της Αττικής, δίνοντας βάθος δεκάδων ή εκατοντάδων μέτρων και διακλαδώσεις στη σπηλιά, κάτι που ισχύει μόνο για το ορυχείο, χωρίς αυτό να σημαίνει βέβαια ότι καταλήγει σε κάποια άλλη περιοχή.
Πιο συγκεκριμένα, αναφέρουν ότι η «σπηλιά του Νταβέλη» επικοινωνεί με την ομώνυμή της στην Πεντέλη με υπόγειο πέρασμα, το οποίο ο λήσταρχος διέσχιζε για να επισκέπτεται τη βασίλισσα Αμαλία στο Παλατάκι του Χαϊδαρίου, ή ότι συνδέεται με το ορυχείο, ή ότι καταλήγει στον Υμηττό! Άλλες πάλι αναφορές, θέλουν τη σπηλιά ή το ορυχείο, να καταλήγουν στην άλλη πλευρά του βουνού, στου Σκαραμαγκά, μέσα από στοές ή πηγάδια. Όλοι όμως οι παραπάνω θρύλοι εξανεμίζονται, με την επίσκεψη στην τοποθεσία της σπηλιάς, και το εσωτερικό των στοών του ορυχείου...
Το πραγματικό λοιπόν μήκος της σπηλιάς, δεν ξεπερνά τα τέσσερα μέτρα, καταρρίπτοντας εκείνους που μιλούσαν για δεκαπλάσιο, ή ακόμα μεγαλύτερο. Κάτι τέτοιο σήμερα μοιάζει εντελώς ανέφικτο, και παρά τις μικρές και πολύ στενές συνέχειές της, η σπηλιά δεν αφήνει την παραμικρή υπόσχεση ότι κάποτε μπορεί να εκτεινόταν περισσότερο.
Το δε ορυχείο, όπως χαρτογραφήθηκε από μέλη της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας στις 11/2/2010, διαθέτει στοές που δεν ξεπερνούν σε συνολικό μήκος τα 100 μέτρα, ενώ το χαμηλότερο σημείο έχει υψομετρική διαφορά 21 μέτρων από το επίπεδο της εισόδου.
Η είσοδος του μικρού, εγκαταλειμμένου, και φαινομενικά ασήμαντου σπηλαίου, λέγεται πως περιφράχθηκε την ίδια περίοδο που τα περίφημα απόρρητα έργα στη γνωστή σπηλιά του Νταβέλη είχαν μόλις ξεκινήσει, και οι υποθέσεις γύρω από αυτά οργίαζαν. Οι φήμες τότε που ήθελαν αυτή τη σπηλιά να επικοινωνεί με εκείνη της Πεντέλης, αποτελώντας ένα ακόμη κρησφύγετο του λήσταρχου, ζωντάνεψαν, υποστηρίζοντας ότι για να κλειδωθεί, ίσως πράγματι να υπήρχε η συνέχειά της κρυμμένη, αξιοποιώντας έτσι κι εκείνον τον παλιό ξεχασμένο θρύλο…
Το στόμιό της ενίοτε παρομοιάζεται με ανοικτό στόμα λιονταριού, και σήμερα που η περίφραξη επιτρέπει πρόσβαση στο εσωτερικό, διαπιστώνουμε ότι, παρ’ όλο που δεν οδηγεί στην Πεντέλη ή οπουδήποτε αλλού, δεν πρόκειται για ασήμαντο σπηλαίωμα! Ο λόγος που τοποθετήθηκε κάποτε σιδερόπορτα, ίσως να ήταν διαφορετικός, έχοντας σκοπό να προφυλάξει τον αρχαιολογικό θησαυρό που κρύβει σμιλεμένο στα τοιχώματά της η σπηλιά.
Γιατί, κατά την επίσκεψή μας, έκπληκτοι ανακαλύψαμε μια σειρά από παράξενες βραχογραφίες πιθανότατα λατρευτικού χαρακτήρα, καλυμμένες από καπνιά αιώνων, για τις οποίες δε μπορούμε να έχουμε ακριβή τοποθέτηση για την ιστορική περίοδο που δημιουργήθηκαν, αλλά ούτε και για τον πραγματικό σκοπό της χάραξής τους, παρά μόνο υποθέσεις. Μέχρι σήμερα, το αρχαιολογικό αυτό αίνιγμα δεν αξιοποιήθηκε από κανέναν, εκτός ίσως από το Νίκο Μπουντούκη που το 1997 ανακάλυψε τις εν λόγω βραχογραφίες, και έγραψε μια σχετική μελέτη παραθέτοντας τις δικές του θεωρίες.
Χαρτογράφηση της σπηλιάς
Αρχικά, κι ενώ είχαμε διαβάσει την παραπάνω μελέτη, οι φθαρμένες μορφές ήταν εντελώς αθέατες. Ωστόσο, κοιτάζοντας από διαφορετικές οπτικές γωνίες, κατορθώσαμε να δούμε μερικές, όπως το κεφάλι του κερασφόρου ταύρου και του ελαφιού, τους ιχθύες, τα κέρατα του αίγαγρου, ένα προφίλ μάλλον αρχαίου πολεμιστή, αλλά και άλλους σχηματισμούς που έμοιαζαν σε ανθρώπινες φιγούρες ή σε ζώα (βλ. παρακάτω φωτογραφίες).
Η στολισμένη οροφή του σπηλαίου με τις παράξενες αυτές ανάγλυφες και εγχάρακτες μορφές, παραπέμπει στο λατρευτικό του χαρακτήρα κατά την αρχαιότητα, ειδικά όταν αυτό βρίσκεται σε μια τοποθεσία κάτω από την οποία διέρχεται η Ιερά Οδός. Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχει επίσης το σπήλαιο λατρείας του Πανός πίσω από τη Μονή Δαφνίου (Ναός Δαφναίου Απόλλωνα), το αρχαίο ιερό της Αφροδίτης, το μεγάλο σπήλαιο της Αφαίας, και το σπήλαιο του Σχιστού, όπου πρόσφατα ανακαλύφθηκαν ίχνη της αρχαιότερης κατοίκησης στην Αττική (11η – 7η χιλιετία π.Χ.). Ειδικά το τελευταίο, από το οποίο και η επόμενη φωτογραφία, έχει επίσης ονομαστεί κατά καιρούς «σπηλιά του Νταβέλη», από κατοίκους των γύρω περιοχών.
Ο Μπουντούκης λοιπόν, στην προσωπική του έρευνα, πιστεύει ότι η σπηλιά της Αγ. Βαρβάρας αποτέλεσε τόπο λατρείας (υπο)χθόνιων θεοτήτων, όπως άλλωστε και οι υπόλοιπες σπηλιές του Ποικίλου Όρους, κάποιες από τις οποίες αναφέραμε παραπάνω. Ο ίδιος, επεκτείνοντας τις έρευνές του και σε άλλα αρχαία λατρευτικά σπήλαια της Αττικής, καταλήγει σε μια ενδιαφέρουσα ερμηνεία για τις βραχογραφίες: «Όλα αυτά τα λαξεύματα έχουν χαρακτήρα μυστικό, και είναι έργα μιας ειδικής ιερής τέχνης, της μυστικής βραχογραφίας, που αποκαλύπτεται ως μια εικόνα θρησκευτική, ένα σύμβολο χθόνιας λατρείας, μόνο σ’ αυτούς που μπορούν να τη διακρίνουν κάτω από ειδικές συνθήκες φωτισμού».
Από την προϊστορική εποχή, οι άνθρωποι αρέσκονταν στο να αναγνωρίζουν ζωόμορφα και ανθρωπόμορφα σχήματα στα βράχια και ιδιαίτερα στους σταλακτίτες. Στην Κρήτη μάλιστα, είναι διακριβωμένο ότι τα σπήλαια και οι σταλακτίτες τους αποτέλεσαν τόπους και αντικείμενο λατρείας αντίστοιχα, κατά τη Μινωική εποχή. Οι σταλακτίτες μάλιστα, των οποίων η μορφή δεν ήταν τέλεια, λαξεύονταν ώστε τελικά γίνονταν αυτό με το οποίο έμοιαζαν. Δεν είναι δε απίθανο, η αρχαιότατη λατρευτική αυτή συνήθεια, να έφτασε στην Αττική, ξεκινώντας από την Κρήτη!
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γνωστό σπήλαιο Σκοτεινό Αγ. Παρασκευής (από το οποίο προέρχεται η παραπάνω μορφή), το οποίο μελετήθηκε εξονυχιστικά από τον Γάλλο καθηγητή, αρχαιολόγο και θρησκειοσπηλαιολόγο Paul Faure, όπως άλλωστε και πολλά άλλα αντίστοιχης σημασίας σπήλαια στην Κρήτη. Η χρονολόγηση των ευρημάτων ξεκινά από τη Μεσομινωική εποχή (2000 π.Χ.), ο πραγματικός “θησαυρός” όμως που κρύβει αυτή η σπηλιά, είναι άλλος! Στο κέντρο της πρώτης αίθουσας, υψώνονται τρεις υψηλοί όγκοι. Ο πρώτος καταλήγει σε μάσκα γοργόνας, ο δεύτερος σε μορφή τετράποδου (αρκούδας;) και ο τρίτος σε σχήμα υψηλής μαύρης πλάκας, που το μπροστινό της μέρος έχει το ρύγχος (μουσούδα) άγριου ζώου (λιοντάρι). Είναι φανερό πως έχουν δουλευτεί από ανθρώπινο χέρι πριν από πάρα πολλούς αιώνες… Η πλάτη του τετράποδου έχει λειανθεί, ενώ τα μάτια τού θηρίου έχουν σμιλευτεί. Κατά τον Faure, φαίνεται επίσης ότι πάνω στην κάθε όψη της υψηλής κεντρικής πλάκας που υψώνεται περίπου στα δέκα μέτρα, μπορεί να διακρίνει κανείς ολόκληρο σύμπλεγμα από ανθρώπους και ζώα που τρέχουν!
Οι μυστικές βραχογραφίες του όρους Αιγάλεω
Είδαμε ότι η ονομασία Αιγάλεω προέρχεται από λέξεις που δίνουν την ερμηνεία «Λαός των Κατσικιών». Δεν είναι τυχαίο λοιπόν, που εντός της σπηλιάς του Αιγάλεω απεικονίζονται πολλές μορφές που φέρουν κέρατα! Και το γεγονός ότι οι μυστικές βραχογραφίες του Αιγάλεω, χαρακτηρίζονται ως σύμβολα ανθρωπόμορφων και ζωόμορφων υποχθόνιων θεοτήτων, αναπόφευκτα μας θυμίζει τον τραγόμορφο Πάνα, που λατρευόταν στο δικό του γειτονικό άντρο (φωτό).
Όμως η πιο φανερή ζωόμορφη απεικόνιση της σπηλιάς, είναι η ταυρική μάσκα, που μπορεί εδώ να αποτελεί σύμβολο του «ταυρόμορφου» Διονύσου. Παρακάτω εικονίζεται άψογα, σε μια φωτογραφία που λήφθηκε με εντελώς απλό φωτισμο.
Επίσης, ο κερασφόρος άνδρας, που θυμίζει ζωόμορφα μασκαρεμένους ιερολειτουργούς λατρευτικών θιάσων, και παραπέμπει στη μινωική λατρεία.
Η μορφή του αίγαγρου είναι σπασμένη, αλλά διακρίνεται το μάτι και το υπερμέγεθες κέρας του.
Υπάρχει και μία μεγάλη σχετικά ευδιάκριτη ελαφομορφή, που οι διαπλοκές των κεράτων της διακόπτονται από οριζόντια βαθιά χαραγμένη οριογραμμή, δείγμα της γεωμετρικής επεξεργασίας της σπηλιάς.
Στη σπηλιά υπάρχουν επίσης και συμβολισμοί που παραπέμπουν στη χριστιανική θρησκεία, όπως ο οφθαλμός και οι δύο (ανόμοιοι) ιχθύες.
Δε φαίνεται όμως να έχουν κάποια σχέση με το χριστιανισμό. Ο οφθαλμός ίσως σχετίζεται με το Δία, ενώ το ψάρι υπήρξε σύμβολο της Αφροδίτης και κυρίως του Ποσειδώνα, που σε πανάρχαιες εποχές λατρευόταν στα όρη, ενώ πρέπει να σχετίστηκε και με την εξέλιξη της λατρείας στο όρος Αιγάλεω. Πολλές είναι οι απόψεις αναπτύσσονται στην έρευνα του Μπουντούκη, μερικές από τις οποίες κάπως ακραίες. Να σημειωθεί επίσης, ότι κατά μια διαφορετική άποψη, οι βραχογραφίες της σπηλιάς αποτελούν τα σύμβολα του ζωδιακού κύκλου.
Τέλος, ανάμεσα στις χαραγμένες μορφές, υπάρχει ένα αντρικό προφίλ με «μινωική» καλύπτρα (βλ. άνω), η προτομή κεφαλής άρκτου (αρκούδας) που αποτελεί σύμβολο της Αρτέμιδος, η μορφή του δράκου που ελέγχει την είσοδο (φύλακας πύλης ιερών λατρευτικών τόπων κατοικίας των ψυχών) και διάφορες άλλες παραστάσεις προσώπων εντός, αλλά και εκτός της σπηλιάς. Εξωτερικά, διακρίνονται δύο λέοντες που βρίσκονται σε κίνηση, ο ένας σε στάση που εφορμά, και ο άλλος σε όρθια θέση (βέλος στην επόμενη φωτό). Τα λιοντάρια, εκτός από φύλακες των ιερών χώρων, αποτελούσαν εμβλήματα της Γαίας, της Αρτέμιδος, της Κυβέλης, του Απόλλωνα, του Διονύσου, κ.ά.
Εκτός από τα λιοντάρια, υπάρχει μια μετωπική απεικόνιση ανδρικού προσώπου που ατενίζει την Ακρόπολη (μέσα σε κύκλο), αλλά κι ένα προφίλ (Αχελώος;) που θυμίζει το αντίστοιχο πρόσωπο που βλέπουμε από το Λυκαβηττό στη ΒΑ γωνία του ιερού βράχου! Το πρόσωπο αυτό της Ακρόπολης είναι μια γιγάντια μορφή άγνωστης ταυτότητας, που επισημάνθηκε από Γερμανούς αρχαιολόγους το 1862, και πρόκειται για ένα προφίλ που ίσως απεικονίζει το Δία.
Ορυχείο σιδήρου «Διομήδους» & αρχαία λατομεία «αρουραίου» λίθου
"Αρουραίος λίθος" σημαίνει «πέτρα της γης» όχι γιατί βγαίνει από τη γη, αλλά γιατί χρησιμοποιούνταν για τη θεμελίωση των κτιρίων, δηλαδή έμπαινε στη γη. Είναι πέτρωμα μαλακό, γι’ αυτό και ήταν κατάλληλο για θεμελιώσεις: κοβόταν εύκολα, αλλά δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στις ανωδομές, διότι διαβρωνόταν.
Στις παρυφές του όρους Αιγάλεω, μέσα στα όρια του Διομήδειου Κήπου, στο παρελθόν γινόταν εξόρυξη πέτρας και σιδήρου. Τα λατομεία “αρουραίου λίθου”, χρονολογούνται στην κλασική αρχαιότητα και το υλικό τους χρησιμοποιήθηκε στη θεμελίωση κτιρίων της αρχαίας Ιεράς Οδού, και ίσως και στα μνημεία του Κεραμεικού και της Ελευσίνας. Αντιθέτως, τα ορυχεία σιδήρου λειτούργησαν μόλις στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Οι μεταλλωρύχοι είχαν διανοίξει πηγάδια και στοές στο βουνό και έπαιρναν το πολύτιμο μετάλλευμα σε εύκολα αξιοποιήσιμη μορφή.
Κατά τον καθηγητή γεωλογίας Μιχάλη Σταματάκη, ο “οφιόλιθος” -ένα πράσινο πέτρωμα πλούσιο σε σίδηρο- που συναντάμε και σήμερα στο όρος Αιγάλεω, διαβρώθηκε από τις ατμοσφαιρικές συνθήκες, και ο σίδηρος που απελευθερώθηκε καθίζανε με μορφή οξειδίου σε μικρές λιμναίες λεκάνες. Στη συνέχεια καλύφθηκε από ανθρακικά πετρώματα (αβεστόλιθο), που λειτούργησαν ως προστατευτικό κάλυμμα. Είναι λοιπόν η δημιουργία του σιδηρομεταλλεύματος του Διομήδειου, που απότελεί ιζηματογενή απόθεση της περιόδου του Ιουρασικού, μια ιστορία διάρκειας εκατομμυρίων χρόνων...
Στο όρος Αιγάλεω υπάρχουν σε διάφορα σημεία στοές και πηγάδια εξόρυξης σιδηρομεταλλεύματος, τα περισσότερα προς τον Κορυδαλλό. Το ορυχείο στο οποίο αναφερόμαστε, που πρέπει να είναι σήμερα το μόνο προσβάσιμο, βρίσκεται σε έκταση που ανήκει στο Βοτανικό Κήπο Διομήδους, κοντά στον ανηφορικό δρόμο προς το Σχιστό. Το πηγάδι των φωτογραφιών καταλήγει στον υπόγειο διάδρομο του ορυχείου.
Ο προαναφερόμενος γεωλόγος, του οποίου η διπλωματική εργασία αφορούσε ακριβώς αυτά τα ορυχεία, μας πληροφορεί ότι οι συγκεκριμένες εξορύξεις χρονολογούνται μετά το 1900, έως το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Το μετάλλευμα εδώ ήταν και επιφανειακό, κάτι που εύκολα φαίνεται από το χρώμα του εδάφους στη συγκεκριμένη τοποθεσία, το οποίο έχει απόχρωση «σκουριασμένου σίδηρου». Στην επόμενη φωτογραφία, η κεκλιμένη ανοικτή είσοδος του ορυχείου.
Ο ίδιος αναφέρει: «Το σιδηρομετάλλευμα αποτελείται από οξείδια του σιδήρου, με μικρή περιεκτικότητα νικελίου. Το μετάλλευμα του Αιγάλεω δεν έχει μεταλλοφορία “τύπου Λαυρίου”, δηλαδή δεν περιέχει χαλκό, μόλυβδο και ασήμι, γι’ αυτό δεν αξιοποιήθηκε στην αρχαιότητα, αντίθετα με ότι συνέβη σε μεγάλη έκταση στο Λαύριο. Μοιάζει με το μετάλλευμα της Λάρυμνας και της Εύβοιας, όπου βρίσκονται τα ορυχεία της ΛΑΡΚΟ. Πρόκειται για ατόφιο σίδηρο, που απαιτεί μόνο θερμική επεξεργασία.»
Το ορυχείο του Χαϊδαρίου, το οποίο κατά το σπηλαιολόγο Νίκο Λελούδα προορίστηκε από την κυβέρνηση Μεταξά για (ένα ακόμη) καταφύγιο, κάτι που -εάν ισχύει- αποτελεί οπωσδήποτε μια ενέργεια που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, καθώς δε διακρίνονται στο εσωτερικό του ανάλογα ίχνη. Η στοά εξόρυξης ήταν κεκλιμένη (43ο όπως φαίνεται και στη χαρτογράφηση) και έφτανε, όπως επίσης φαίνεται, σε συγκεκριμένο (όχι μεγάλο) βάθος από την επιφάνεια.
Η επίσκεψη στις στοές του ορυχείου
Επισκέφτηκα το ορυχείο στις 2/12/2012 μόνος, μπαίνοντας από την επικίνδυνη κεκλιμένη είσοδο, διασχίζοντας την υπόγεια στοά του περνώντας κάτω από το εξάμετρο πηγάδι, και καταλήγοντας -τέλος- πίσω από το χτισμένο τοίχο της 2ης (οριζόντιας) εισόδου, με εξωτερική φωτογραφία της οποίας κλείνει η περιήγηση που ακολουθεί...
Η συγκεκριμένη είσοδος, που κατά τον Μ. Τσικλίδη χτίστηκε το καλοκάιρι του 1997, είναι που ονομάζεται από τους κατοίκους της περιοχής «Σπηλιά Νταβέλη» και συνδέεται με τις περιπετειώδεις διαδρομές που περιγράψαμε ξεκινώντας, δυστυχώς όμως, μόνο στη φαντασία τους…
Επιμέλεια κειμένου, φωτογραφίες: Παναγιώτης Δευτεραίος
Δραστηριότητα: αστική σπηλαιολογία (urban speleology)
Συμμετείχαν: (1η επίσκεψη στη σπηλιά) Γεωργία Μπουρμπούλη, Κωνσταντίνα Παπαδέα, Αλίκη Κονσολάκη, Ηλίας Σιατούνης, (2η επίσκεψη στη σπηλιά) Αλέξανδρος Τσεκούρας,(σπηλιά & ορυχείο) Παναγιώτης Δευτεραίος
Άντρο Πανός: Κωνσταντίνος Σμυρλής, Π.Δ.
Σπήλαιο Σχιστού: Γεωργία Μπουρμπούλη, Αντώνης Βορριάς, Rodolphe Garcimore, Π.Δ
Σκοτεινό Αγ. Παρασκευής (Ν. Ηρακλείου): Γεωργία Μπουρμπούλη, Π.Δ
Πληροφορίες κειμένου:
Νίκος Μπουντούκης, Οι μυστικές βραχογραφίες των ιερών σπηλαίων, Αθήνα 2002
Περιοδικό Mystery, Τεύχος 89, Μάρτιος 2013
Μενέλαος Τσικλίδης, Αττική η μαγική γη (τόμος Α΄), Αθήνα 1998
Διαρκής Κίνηση Χαϊδαρίου
ΟΙΚΟ.ΠΟΛΙ.Σ
Ανακοίνωση χαρτογράφησης ορυχείου
Ιδιαίτερες ευχαριστίες: Στον Κώστα Σμυρλή που με παρακίνησε να αναζητήσω και να "συνδέσω" τα σημεία ιδιαίτερου ενδιαφέροντος του όρους Αιγάλεω, στη Γεωργία Μπουρμπούλη που "θυμήθηκε" μετά από χρόνια την ακρίβή θέση του σπηλαίου της Αγ.Βαρβάρας, στον Γιώργο Ιωαννίδη για την επιμέλεια των άρθρων μου και τη δημοσίευσή τους στο Mystery τ.89 (αφιέρωμα στην Υπόγεια Ελλάδα), συμπεριλαμβανομένου και του άρθρου "Οι μυστικές βραχογραφίες της Αττικής" από το οποίο και προέρχεται μέρος του κειμένου της παρούσας δημοσίευσης.
ΠΗΓΗ
ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΒΡΑΧΟΓΡΑΦΙΕΣ & ΥΠΟΓΕΙΕΣ ΣΤΟΕΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΛΕΩ ΟΡΟΣ
Reviewed by Unknown
on
13:00
Rating:
Reviewed by Unknown
on
13:00
Rating:
