Γιατί ο Ιησούς θεωρούσε κατάρα τον εβραϊσμό και πώς θέλησε να τον καταλύσει [βιβλιοπαρουσίαση]

Ποιο είναι το «κακό» του εβραϊσμού σε αντίθεση με τον Χριστιανισμό; Ποια είναι η κατάρα του ενάντια στην οποία στρέφεται η διδασκαλία του Ιησού; Ποιον κίνδυνο είδε ο τελευταίος στην εβραϊκή θρησκεία και ποια διέξοδο πρότεινε; Αυτά είναι τα καυτά ερωτήματα που αναπτύσσει ο «δύσκολος» Γερμανός φιλόσοφος Χέγκελ (ή Έγελος) στη μελέτη του για το πνεύμα του χριστιανισμού και το πεπρωμένο του, που κυκλοφόρησε μέσα στο 2013 από τις εκδόσεις Εστία.

Ο νεαρός Έγελος (G.W.F. Hegel, 1770-1831), στην περίοδο κατά την οποία κατοικεί στη Φραγκφούρτη (1797-1800), αναπτύσσει καινούργιους τρόπους σκέψης που θα φέρουν έπειτα στο φως έναν νέο τρόπο του φιλοσοφείν.

Χαρακτηριστικό της περιόδου είναι ότι τότε προσφεύγει σε ένα νέο λεξιλόγιο για να περιγράψει τις δομές σκέψης που αποκαλύπτει, ενώ αργότερα θα επιλέξει, αντίστροφα, να διευρύνει τις παραδοσιακές έννοιες εμπλουτίζοντάς τες με τις δομές σκέψης που έχει ανακαλύψει.

Εδώ ονομάζει “αγάπη” τη σχέση δύο αυτοσχετιζόμενων όρων που αργότερα θα θεωρήσει ότι είναι χαρακτηριστική της “έννοιας”. Εδώ ονομάζει “πεπρωμένο” το γεγονός ότι η πραγματικότητα αντιδρά στη φιλοδοξία μιας μεμονωμένης όψης της να αποσπασθεί από την κοινή μοίρα, ενώ αργότερα θα εισαγάγει την ανάλυση των εννοιών βάσει της “διαδικασίας” που ενώνει τις όψεις τους.

Σκοπός της σκέψης του Έγελου στη Φραγκφούρτη είναι η απελευθέρωση της ανθρωπότητας. Αντικείμενο της κριτικής του η εβραϊκή θρησκεία και κυρίως η χριστιανική. Ο εβραϊσμός υποτάσσει τον άνθρωπο σε έναν δεδομένο νόμο, αποκόπτοντάς τον από τη φύση. Αλλά υφίσταται ως “πεπρωμένο” την αντίδραση της αποκλεισμένης πραγματικότητας.

Ο χριστιανισμός έχει ως αφετηρία την προσπάθεια του ιδρυτή του να αποσυρθεί από τη σφαίρα του δούναι και λαβείν, των συμφερόντων, της καταπίεσης και της εκμετάλλευσης, ώστε να γλυτώσει από μια τέτοια αντίδραση. Αλλά εν τέλει υφίσταται ένα χειρότερο ακόμη “πεπρωμένο”, καθώς μετατρέπεται σε όργανο καταπίεσης και εκμετάλλευσης ο ίδιος.

Ορισμένοι θεωρούν ότι το κείμενο αυτό προτρέχει την υλιστική κριτική του άθεου Φόυερμπαχ (Ludwig Feuerbach, 1804-1872) στον χριστιανισμό, άλλοι ότι εισάγει, αντίθετα, μια υπαρξιστική πρόσληψη του χριστιανισμού όπως αυτή του πιστού Κίρκεγκωρ (Sοren Kierkegaard, 1813-1855). Είναι εντυπωσιακό βέβαια ότι δημοσιεύθηκε μόνο το 1907, οπότε κανένας από τους δύο δεν το είχε διαβάσει. Και είναι ενδιαφέρον ότι κι οι δύο θεωρούν τις απόψεις τους κατ’εξοχήν αντιεγελιανές…

Ο Γιώργος Σαγκριώτης, μια από τις σημαντικές νέες φωνές της ελληνικής φιλοσοφίας, μετέφρασε, προλόγισε, σχολίασε αυτό το δύσκολο κείμενο, που δεν ήταν προορισμένο για δημοσίευση. Το επίμετρό του αναδεικνύει τα ιστορικά πλαίσια και φιλοσοφικά διακυβεύματα του έργου ώς και για μας σήμερα.

Έχει γραφτεί για το βιβλίο:

Ο,τι απουσιάζει από κάθε κείμενο, το πρόσωπο που το έγραψε, διαφαίνεται ανάμεσα στις γραμμές του, ηθελημένα ή αθέλητα. Κι αν όχι αυτό το ίδιο το πρόσωπο, σε κάθε περίπτωση ο ίλιγγος της συγγραφικής διαδικασίας στην οποία ενεπλάκη.

Πρωτίστως στην περίπτωση των έργων που δεν προορίζονταν για δημοσίευση, που δεν ολοκληρώθηκαν, που έχασαν τον δρόμο προς την κοινοποίησή τους. Τέτοιο είναι και το σώμα των κειμένων του Χέγκελ που παραδόθηκε υπό τον γενικό τίτλο «Το πνεύμα του Χριστιανισμού και το πεπρωμένο του» και πρόκειται να εκδοθεί σε ελληνική μετάφραση από τις εκδόσεις Εστία.

Σπαράγματα μιας πολυετούς αναμέτρησης του νεαρού ακόμη φιλοσόφου με τη θρησκευτική, εμμέσως ασφαλώς και με τη διανοητική παράδοση της εποχής του. Η αλληλουχία στην οποία είναι τοποθετημένα είναι ιστορική, τόσο από την άποψη του αντικειμένου (από τον Εβραϊσμό στον Χριστιανισμό) όσο και από εκείνη της χρονολογίας συγγραφής τους.

Δύο ταυτόχρονες, λοιπόν, κινήσεις συντελούνται. Είναι η πορεία του πνεύματος από τη θρησκεία του νόμου στη θρησκεία της αγάπης, σύμφωνα με το γνωστό θεολογούμενο, και η μετάβαση του συγγραφέα από τη νεανική ενθουσιώδη προσδοκία μιας «βασιλείας του Θεού» επί της γης, βασισμένης ωστόσο σε ένα αρχαιοελληνικό πρότυπο, προς τη διαμόρφωση του δικού του θεωρητικού προγράμματος, όπου η θεολογία προβάλλει μάλλον ως θεραπαινίς της φιλοσοφίας. Είναι η συμπλοκή αυτών των δύο διαδρομών που παράγει τόσο την ερμηνευτική δυσκολία όσο και την απαράμιλλη γοητεία του βιβλίου.

Η μορφή στην οποία διασταυρώνονται όλοι οι δρόμοι του κειμένου είναι αυτή του Ιησού. Η διδασκαλία του φιλοδοξεί να προσφέρει διέξοδο από την κατάρα που κατατρύχει τον εβραϊκό λαό από την εποχή που συγκρότησε τη θρησκευτική του ταυτότητα. Η κατάρα συνίσταται σε ένα διχασμό που ολοένα πολλαπλασιάζεται. Ανάμεσα στον άνθρωπο που επικαλείται τον Θεό και στη φύση που υποτάσσεται, έπειτα ανάμεσα στον άνθρωπο και στον Θεό, στον οποίο αυτός οφείλει να υποταχθεί, τέλος ανάμεσα στον άνθρωπο και στον εαυτό του, που υποτάσσει και υποτάσσεται ταυτόχρονα. Εδώ υπάρχει μόνον ένας τύπος σχέσης, εκείνος της υποταγής σε μια ξένη δύναμη. Διαφορετική είναι η θρησκεία του Ιησού.

Προκειμένου να αποφύγει τις ολέθριες συνέπειες αυτής της καταπιεστικής δικαιοσύνης του νόμου, οδηγείται στη δίκαιη άρση κάθε νόμου και κάθε δικαιοσύνης· στην υπακοή αντιτάσσει τη συμφιλίωση, στον διχασμό το όλον της ζωής.

[Απόσπασμα από το άρθρο-βιβλιοπαρουσίαση του Μισέλ Φάις στην Ελευθεροτυπία με τίτλο: «Ο νεαρός Χέγκελ, ο χριστιανισμός και οι απορίες της νεωτερικότητας»]

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Το πνεύμα του χριστιανισμού και το πεπρωμένο του
Έγελος
μετάφραση: Γιώργος Σαγκριώτης
επιμέλεια σειράς: Ελένη Περδικούρη, Γιώργος Φαράκλας

Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2013
236 σελ.
ISBN 978-960-05-1580-0, [Κυκλοφορεί]
Τιμή € 19,00

ΠΗΓΗ