Αυτοκριτική: Μήπως γίνεσαι πολύ σκληρός με τον εαυτό σου;

Κριτική, απαίτηση, κριτική, απαίτηση, κριτική – συνεχίζουμε να τρέχουμε γύρω από τον τροχό της χαμηλής αυτοεκτίμησης. Με την κριτική μας σφραγίζουμε τον εαυτό μας ως ανάξιο. Με τις απαιτήσεις μας τρέχουμε απεγνωσμένα προς ένα ακατόρθωτο στόχο στην προσπάθεια μας να αποφύγουμε την κριτική που απευθύνουμε εναντίον του εαυτού μας, με μοναδικό αποτέλεσμα να απογοητευόμαστε και να στρεφόμαστε πάλι προς μια ακόμη κριτική. 
Τρέχουμε γύρω γύρω στο κλουβί ανικανοποίητοι και εξαντλημένοι από την προσπάθεια.
. Πράγματι, αυτή η διαδικασία μας διευκολύνει να φέρουμε στο συνειδητό επίπεδο τις υποσυνείδητες κριτικές και απαιτήσεις μας. Η νοητική συζήτηση για τον εαυτό μας που ταιριάζει στην κατηγορία της κριτικής έχει τις τάσεις να αρχίζει με: «Είμαι», «Είμαι ένας», «Είμαι πολύ» , «Δεν μπορω» ή «Εγώ ποτέ». Για παράδειγμα λέμε στον εαυτό μας : «Είμαι ενας ηλίθιος, είμαι άσχημος, είμαι πολύ αδύναμος, δεν μπορώ να γίνω ευτυχισμένος και ποτέ δεν κάνω κάτι σωστά». Η νοητική συζήτηση κατά την οποία έχουμε απαιτήσεις από τον εαυτό μας συχνά αρχίζει με: «Είμαι υποχρεωμένος να», «Πρέπει», «Δεν πρέπει», «Οφείλω να (δεν οφείλω να)». Παραδείγματα των απαιτήσεων που έχουμε από τον εαυτό μας είναι: «Είμαι υποχρεωμένος να τους κάνω όλους ευτυχισμένους – πρέπει να δουλεύω συνέχεια και σκληρά – δεν έπρεπε να δείξω τον θυμό μου (ή ακόμη και να νιώθω θυμό )- οφείλω να έχω καθαρότερο σπίτι και πρέπει να είμαι τέλειος».
Όλοι μας έχουμε το δικό μας κατάλογο κριτικής και απαιτήσεων. Παραθέτουμε μέρος ενός ενδεικτικού καταλόγου (μιας μητέρας που την κάλεσαν στο σχολείο του γιου της για να της εκθέσουν τα προβλήματα που είχε στη συμπεριφορά του) . Στον κατάλογο φαίνεται ξεκάθαρα η κυκλική μορφή της νοητικής συζήτησης.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Εγώ φταίω που έχει προβλήματα
Είμαι πολύ επιεικής
Δεν ξέρω πώς να τον κάνω να συμπεριφέρεται καλά
Δεν είμαι αρκετά δυνατή
Είμαι πολύ αδύναμη
Είμαι μια αποτυχία
Είμαι ανάξια
ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ
Δεν έπρεπε να του επιτρέψω ποτέ να συμπεριφέρεται άσχημα
Πρεπει να του επιβάλω περισσότερη πειθαρχεία
Πρέπει να μπορέσω να τον κάνω να μου δίνει σημασία
Πρέπει να βάλω τον πατέρα του να τον πειθαρχήσει
Πρέπει να προσποιηθώ πως είναι αντρική δουλειά
Πρέπει να πιώ για να νιώσω καλύτερα
Πρέπει να καλύψω τα συναισθήματα μου πίνοντας περισσότερο
Μέχρι να κάνει η γυναίκα αυτή τη Διαδικασία Επαναπρογραμματισμού - τη διαδικασία δηλαδή επανεξέτασης των προσωπικών θεωρήσεών μας, δεν είχε αντιληφθεί πως υπέβαλλε στον εαυτό της μια σειρά από λανθασμένες δηλώσεις οι οποίες διαιώνιζαν τη χαμηλή αυτοεκτίμηση της .Νόμιζε πως δεν είχε επιλογές και δεν αντιλαμβανόταν ότι η κριτική και οι απαιτήσεις , έκαναν τα πράγματα χειρότερα, αντί να τα κάνουν καλύτερα. Όταν επαναπρογραμμάτισε την αρνητική νοητική της συζήτηση, κατάλαβε ότι δεν ήταν υπέυθυνη για τη συμπεριφορά του γιου της, αλλα ότι μπορούσε να πάρει επαγγελματική βοήθεια για να μάθει πιο αποτελεσματικούς τρόπους καθοδήγησης του. Αποφάσισε επίσης ότι δεν ηταν κακό να νιώθει αδύναμη μερικές φορές και ότι εξακολουθούσε να είναι αξιόλογο άτομο.
Η ειρωνεία είναι ότι συμμετέχουμε σ’αυτό τον κύκλο κριτικής και απαιτήσεων στην προσπάθεια μας να δημιουργήσουμε αυτοεκτίμηση. Παραμένουμε στον τροχό πιστέυοντας ότι θα μας βοηθήσει να νιώθουμε καλά και να δούμε τον εαυτό μας σαν καλό άνθρωπο. Πιστεύουμε, πως αν μπορούσαμε να εκπληρώσουμε τις απαιτήσεις μας για τελειότητα, τοτε θα είμαστε «αρκετά καλοί». Σύμφωνα με τον Ναθάνιελ Μπράντεν (1983) , διαιωνίζουμε την «ψέυτο-εκτίμηση», για να προστατέψουμε τον εαυτό μας από την αγωνία και να του προσφέρουμε μια ψευδαίσθηση ασφαλείας, ενώ αποφεύγουμε να αντιμετωπίζουμε τις πραγματικές αιτίες χαμηλής αυτοεκτίμησης . Έτσι, αντί να αντλούμε την αξία μας από την πίστη μας προς τον εαυτό μας, διατηρούμε μια ψεύτικη αίσθηση της αξίας μας, προσπαθώντας να ανταπροκριθούμε σε πρότυπα, όπως να είμαστε πιστοί στο καθήκον, στωικοί, πετυχημένοι ή ελκυστικοί.
Μερικές φορες, είμαστε σε θέση να κάνουμε καλή δουλειά στην εκπλήρωση αυτών των απαιτήσεων – τουλάχιστον για λίγο. Οι περισσότεροι τρόποι εξαρτημένης συμπεριφοράς αποτελούν προσπάθειες να ικανοποιήσουμε τις απαιτήσεις μας που μας θέλουν να είμαστε ή να δείχνουμε πως είμαστε αποδεκτοί, κατάλληλοι, καλοί ή αρκετά καλοί.
Αν μπορούσαμε να εργαζόμαστε αρκετά σκληρά, να φροντίζουμε αρκετά τους άλλους , να ντυνόμαστε αρκετά καλά, να καταπιέζουμε αρκετά τα συναισθήματα μας , να παίρνουμε κάτι να χαλαρώνουμε, να χαμογελάμε αρκετά, να χειριζόμαστε επιδέξια τους ανθρώπους, να δείχνουμε αρκετά πλούσιοι, να δείχνουμε πως δεν είμαστε απειλητικοί, τότε θα μπορούσαμε να σεβόμαστε ικανοποιητικά τον εαυτό μας, ώστε να μην τον κρίνουμε άλλο πια.
Ωστόσο, καθένας από αυτούς τους τρόπους συμπεριφοράς σημαίνει είτε ότι αρνούμαστε κάποιο μερος του εαυτού μας ή ότι ανταποκρινόμαστε σε εξωπραγματικές προσδοκείες, προσπαθώντας να μην είμαστε αυτό που αληθινά είμαστε. Έτσι, αργά ή γρήγορα, καταλήγουμε να κατακρίνουμε τον εαυτό μας ξανά. Η μόνη ανακούφιση απ’αυτόν τον κύκλο έρχεται όταν επιλέγουμε να βγούμε από τον τροχό και να είμαστε καλοί και ευγενικοί με τον εαυτό μας.