Ο πλανήτης μπαίνει στην εποχή της πολυπολικότητας

Οι προσπάθειες να χωριστεί ο κόσμος στους «δικούς μας» και στους «ξένους», το μόνο που πετυχαίνουν, είναι να οδηγούν σε νέες συγκρούσεις. Δυστυχώς, αυτό κάνει η Δύση και απέναντι στη Ρωσία. Ολοφάνερα λάθος τακτική, όταν ο κόσμος γίνεται πολυπολικός.
Φέτος, η ανθρωπότητα μετρά μια εκατονταετία από την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου. Πριν από εκατό χρόνια, αυτό που συνέβη εξαιτίας των αντιφάσεων μέσα στα πλαίσια εκείνου του κόσμου, οδήγησε τελικά σε εκατομμύρια θύματα. Συνέβη δε, σε μια χρονική στιγμή που φαινόταν πως η ανθρωπότητα είχε πλέον πετύχει ένα πολύ υψηλό επίπεδο αμοιβαίας κατανόησης και προόδου.
Το υψηλό πολιτιστικό και διανοητικό δυναμικό του ευρωπαϊκού πολιτισμού δεν μπόρεσε να αποτρέψει και τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, μια από τις βασικές αιτίες του οποίου απεδείχθη η ξενοφοβική θεωρία της φυλετικής ανωτερότητας που κυρίευσε τα μυαλά σε ιδιαίτερα ανεπτυγμένα έθνη της Ευρώπης.
Από τον Β΄ Παγκόσμιο γεννήθηκε αμέσως ο Ψυχρός πόλεμος. Πριν από 25 χρόνια έπαψαν να υφίστανται οι ιδεολογικές αιτίες για συνέχισή του, αυτοδιαλύθηκε το μπλοκ των σοσιαλιστικών κρατών, κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση.
Ωστόσο, το παράδειγμά του ονομαζόμενου ανατολικού μπλόκ δεν το ακολούθησαν οι πρώην ανταγωνιστές του, οι οποίοι, όχι μόνο διατήρησαν, αλλά ενίσχυσαν και επέκτειναν τη στρατιωτική δύναμή τους και τις ζώνες της πολιτικής επιρροής τους.
Κατ’ αυτό τον τρόπο, διατηρήθηκαν οι προϋποθέσεις για επανέναρξη των διασπαστικών τάσεων και αντιφάσεων στην περιοχή της Ευρασίας. Κάτι που αναπόφευκτα άρχισε να εκδηλώνεται με τα γεγονότα που συνέβησαν τις τελευταίες δεκαετίες, από τον πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβία μέχρι τη σημερινή σύγκρουση στην Ουκρανία.
Λάθος η “λογική” του νικητή
Απέναντι στην πολυεθνική και πολυπολιτισμική ΕΣΣΔ στη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου, η Δύση εφάρμοζε μια πολιτική ανάσχεσης. Όμως, η ΕΣΣΔ δεν υπάρχει πλέον. Άρα, δεν υπάρχουν και οι λόγοι για συνέχιση του Ψυχρού πολέμου. Ωστόσο μια άλλη, ποιοτικά διαφορετική νέα πολιτική της Δύσης σε σχέση με χώρα-διάδοχο της ΕΣΣΔ, δηλαδή τη σύγχρονη Ρωσία, δεν εμφανίστηκε.

Μια άλλη πολιτική, θα μπορούσε να ήταν αυτή της προσέλκυσης. Η Δύση όμως δεν αντιστάθηκε στον πειρασμό να γευτεί τους καρπούς της «νίκης» στον Ψυχρό πόλεμο. Μιας κατ’ ευφημισμό νίκης, θα πρέπει να σημειωθεί, καθώς το τέλος του Ψυχρού πολέμου ήταν ένα κοινό επίτευγμα και το αποτέλεσμα των προσπαθειών όλων των εμπλεκομένων σε αυτόν.
Όπως και να έχει, κυνήγησαν το εύκολο εκείνη τη στιγμή, να διαιρέσουν τον κόσμο στους «δικούς μας» και στους «ξένους», να τοποθετήσουν το κάθε κράτος ενώπιον της επίπλαστης επιλογής, «ή είστε μαζί μας ή εναντίον μας;». Αρχικά ήταν η Πολωνία και η Βουλγαρία, μετά η Γεωργία και η Μολδαβία, σήμερα η Ουκρανία και μετά, ας υποθέσουμε, η Λευκορωσία μαζί με το Καζακστάν...
Και η Ρωσία; Διαθέτει άραγε η Δύση «ρωσική» στρατηγική; Συγκεκριμένη στρατηγική; Της οποίας έπονται η στρατηγική η ευρωπαϊκή, η στρατηγική η ευρασιατική, η στρατηγική η παγκόσμια; Όχι, δεν υπάρχει. Και δεν υπήρχε.
Καθότι αν υπήρχε μια τέτοια στρατηγική, εμείς, όπως κάποτε σε μια δεδομένη χρονική στιγμή η Γαλλία και η Γερμανία οι οποίες ίδρυσαν τη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση, θα είχαμε επικεντρωθεί όλο αυτό το διάστημα σε αυτά που μας ενώνουν και όχι σε εκείνα που εξακολουθούν να μας χωρίζουν.
Η εμπειρία όμως των τελευταίων δύο δεκαετιών δείχνει πως, όταν γίνεται λόγος για την πολιτική απέναντι στη Ρωσία, τότε η έμφαση δίνεται στις διαφορές και όχι στα στοιχεία εκείνα που μπορούν να ενώσουν.
Ρισκάρουν να χάσουν τη Ρωσία
Λέγοντας τα πράγματα με το όνομά τους, υποχρεωνόμαστε να διαπιστώσουμε ότι η Δύση ρισκάρει να χάσει τη Ρωσία αποκτώντας «νέους συμμάχους» στην περίμετρο των συνόρων της. Και αυτός είναι ο βασικός λανθασμένος υπολογισμός της Δύσης, καθώς η Ρωσία δεν θα πάθει τίποτα το φοβερό. Δεν θα υπάρξουν όμως σχέσεις συμμαχίας και συνεργασίας σε παγκόσμιο επίπεδο.
Όσο δεν είμαστε μαζί:
Δεν θα υπάρξει νίκη κατά της τρομοκρατίας.
Δεν θα υπάρξει νίκη κατά της απειλής της διακίνησης των ναρκωτικών.
Δεν θα υπάρξει λύση στα προβλήματα που αφορούν την ενέργεια.
Δεν θα υπάρξει λύση στα προβλήματα των φυσικών πόρων.
Δεν θα υπάρξει λύση στα προβλήματα του πόσιμου νερού.
Δεν θα υπάρξει λύση στα προβλήματα της σταθερής ανάπτυξης.
Στη Δύση, την κατάσταση στην Ουκρανία προσπαθούν να την παρουσιάσουν ως συνέπεια των ιμπεριαλιστικών φιλοδοξιών της Ρωσίας, οι οποίες αντιπροσωπεύουν μια απειλή για τους γείτονές της. Ωστόσο, η δεισιδαιμονική αντιμετώπιση της κρίσης δεν συμβάλλει καθόλου στην εύρεση τρόπων εξόδου από αυτή.
Και γιατί άραγε, είναι αποτέλεσμα των δήθεν ιμπεριαλιστικών στόχων της Ρωσίας, και όχι των ιμπεριαλιστικών φιλοδοξιών της Δύσης; Και σε αυτό το ερώτημα, ποτέ δεν δίδεται πειστική απάντηση.
Οι πραγματικοί στόχοι στην Ουκρανία
Οι πραγματικοί λόγοι για τα τραγικά γεγονότα στην Ουκρανία βρίσκονται πρωτίστως στην προσπάθεια να παρουσιαστεί η σύγκρουση στη χώρα αυτή ως το αποτέλεσμα ορισμένων αντιφάσεων σε επίπεδο αξιών ανάμεσα στους λαούς, πίσω από τις οποίες κρύβεται το ξεκίνημα μιας νέας διαίρεσης των εθνών σε «σωστά» (τα ικανά να υϊοθετήσουν κάποιες αξίες) και τα «λάθος».
Στην πραγματικότητα οι συγκρούσεις, τις οποίες προσπαθούν να παρουσιάσουν ως διαπολιτισμικές, τις περισσότερες πηγάζουν από προβλήματα οικονομικά και κοινωνικά. Συνδέονται με τις διατηρούμενες ανομοιογένειες στο βιοτικό επίπεδο, στην εθνική ανάπτυξη, στην κατανομή των αγαθών και στις κατευθύνσεις των παγκόσμιων ροών των απαραίτητων πόρων.
Στην περίπτωση της Ουκρανίας όλα αυτά τα προβλήματα επιδείνωσε η επιδίωξη των εθνικιστών να αγνοήσουν τις ιστορικές, εθνικές και πολιτισμικές παραδόσεις της χώρας τους, να τη διαιρέσουν στους «δικούς μας» και στους «ξένους», και ακολούθως να μετατρέψουν τη χώρα σε ένα τόπο μόνο για Ουκρανούς.
Οι αναπόφευκτες συνέπειες μιας τέτοιας πολιτικής κυμαίνονται από την άσκηση σωματικής βίας σε βάρος των πολιτών που δεν συμφωνούν με αυτή την πολιτική, μέχρι τον ολοκληρωτικό εμφύλιο πόλεμο. Πράγμα που συνέβη κατά πρώτο λόγο εξαιτίας της αμέριστης έξωθεν υποστήριξης την οποία λαμβάνουν οι ουκρανοί εθνικιστές.
Η πολυπολιτισμικότητα, δύναμη της Ρωσίας
Αντίθετα, το ρωσικό παράδειγμα πείθει ότι η συνύπαρξη διαφόρων εθνοτήτων, πολιτισμών και θρησκειών στα πλαίσια ενός ενιαίου κράτους επί αιώνες, είναι δυνατή. Γενικότερα, η ιστορία της Ρωσίας είναι μια ιστορία διαλόγου των πολιτισμών.
Η χώρα μας δεν αναπτυσσόταν πάντοτε ιδανικά, ωστόσο κατάφερνε να βρίσκει μοντέλα αρμονικής συμβίωσης στο όνομα του κοινού καλού, γεγονός που καθιστά την εμπειρία της μοναδική και άξια μελέτης.
Πιθανόν, λόγω ακριβώς των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων της η Ρωσία δεν υπήρξε ποτέ αποικιακή δύναμη και αντίθετα, συνέβαλλε ουσιαστικά στην κατάρρευση του αποικιοκρατικού συστήματος στον κόσμο.
Η Ρωσία εξακολουθεί να είναι έτοιμη να προσφέρει τη συμβολή της στην ανάπτυξη του διαλόγου των πολιτισμών, επειδή δεν βλέπει άλλη εναλλακτική λύση σε αυτό. Ακριβέστερα, επειδή βλέπει ότι τα προτεινόμενα εναλλακτικά σενάρια -και ειδικότερα οι μηχανισμοί μονοπολικής ηγεσίας- απέδειξαν ολοφάνερα πως είναι αδιέξοδα, ακόμη και επικίνδυνα.
Αν και με δυσκολία, η ανθρωπότητα εισέρχεται σε μια νέα εποχή, την εποχή της πρακτικής πολυπολικότητας. Είναι καιρός να προετοιμαστούμε γι’ αυτή και όχι να προσκολλούμαστε στις συνταγές του παρελθόντος.
Κονσταντίν Κοσατσιόφ είναι επικεφαλής της Rossotrudnichestvo, Ομοσπονδιακή Υπηρεσία για θέματα της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών (ΚΑΚ), Διασποράς και διεθνούς ανθρωπιστικής συνεργασίας.
ΠΗΓΗ