Οι Ιερές Γάτες της Αρχαίας Αιγύπτου

Γάτες της αρχαίας Αιγύπτου, άγριες και ήμερες, αποκαλύπτουν τις θεϊκές ιδιότητές τους στην έκθεση «Ιερά αιλουροειδή: γάτες της Αρχαίας Αιγύπτου» («Divine Felines: Cats of Ancient Egypt») στο Μουσείο του Μπρούκλιν στη Νέα Υόρκη.
Σύμφωνα με την εφημερίδα New York Times, στην έκθεση, που θα διαρκέσει ως τον Δεκέμβριο του 2014, θα περιλαμβάνονται 30 αντικείμενα από την αιγυπτιακή συλλογή του μουσείου, που αναπαριστούν γάτες, μικρές και μεγάλες, άγριες και εξημερωμένες, ουράνιες και μη.
Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι μπορεί να λάτρεψαν θεότητες που είχαν τη μορφή γάτας -και όχι το ίδιο το ζώο- ωστόσο δεν ήταν εκείνοι που την εξημέρωσαν, όπως πιστευόταν επί χρόνια.
Έρευνες που έγιναν το 2007 έδειξαν ότι τα αξιαγάπητα κατοικίδια κατάγονται από το είδος Felis silvestris, που έζησε στην Εγγύς Ανατολή (την περιοχή της Εύφορης Ημισελήνου) πριν από τουλάχιστον 9.000 χρόνια.



Όμως, ήταν οι κάτοικοι της αρχαίας Αιγύπτου που αναγνώρισαν στο συγκεκριμένο είδος, εξημερωμένο και μη, έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα, συχνά δύστροπο και άγριο, που ενσαρκωμένο σε θεότητα θα μπορούσε να προχωρήσει στις πιο σκληρές … νουθεσίες προς τους ανθρώπους.
Η δράση της Σεχμέτ, μίας από τις κόρες του θεού ήλιου Ρα, που συνήθως απεικονιζόταν με το σώμα γυναίκας και το κεφάλι λιονταριού, είναι ίσως η πιο βίαιη εκδοχή. Όταν ο Ρα της ζήτησε να δώσει ένα μάθημα στους ανθρώπους που ήθελαν να εκθρονίσουν εκείνον και τους υπόλοιπους θεούς, η Σεχμέτ έδειξε μια τόσο άγρια πλευρά, που εξέπληξε ακόμα και τον ίδιο τον πατέρα της.
Η θεά κατέσφαξε σχεδόν όλη την ανθρωπότητα, πίνοντας το αίμα των ανθρώπων, και μόνο η επέμβαση του Ρα που τη μέθυσε δίνοντάς της να πιει κόκκινη σαν το αίμα μπύρα, σταμάτησε την τελική καταστροφή. Σ’ αυτόν τον παραλίγο αφανισμό τους ήταν αφιερωμένες και οι ετήσιες γιορτές που γίνονταν στους ναούς της Σεχμέτ, όπου οι συμμετέχοντες κατανάλωναν μπύρα μέχρι τελικής πτώσεως.

Αιλουροειδή χαρακτηριστικά, αλλά πολύ πιο ήπιας συμπεριφοράς, είχαν κι άλλες θεότητες του διαρκώς μεταλλασσόμενου αιγυπτιακού πανθέου, όπως η θεά Μπαστ ή Μπαστέτ. Ο αρθρογράφος περιγράφει μερικά από τα υπέροχα εκθέματα του αμερικανικού μουσείου που απεικονίζουν θεότητες, όπως η Μπαστ, οι οποίες έχουν τη μορφή γάτας: ένα χάλκινο μικρό γλυπτό που ανήκει στην πτολεμαϊκή περίοδο (332-330 π. κ.ε.) και απεικονίζει μια γατόμορφη γυναίκα, ένα άλλο με μια γάτα σκαρφαλωμένη στην κορυφή ενός λωτού, παραστάσεις με το γνωστό κατοικίδιο να θηλάζει τα μικρά του ή με μια ενήλικη γάτα που έχει στα αυτιά της χρυσά βασιλικά σκουλαρίκια.

Στα τελευταία αντικείμενα, ο συσχετισμός με τα χαρακτηριστικά του αιλουροειδούς είναι σαφής. Το ίδιο και στην ξυλόγλυπτη απεικόνιση γάτας, πάλι της πτολεμαϊκής περιόδου, που πιθανότατα είχε προσφερθεί από πιστό σε ναό της Μπαστ. Η παράσταση, που φέρει ίχνη επιχρύσωσης και οπές εκεί που κάποτε ήταν ένθετα μάτια, είναι από μασίφ ξύλο σε αντίθεση με κάποια άλλα γλυπτά που έχουν κούφιο εσωτερικό όπου τοποθετούσαν το μουμιοποιημένο σώμα μιας γάτας.
Κάποια από αυτά προσφέρονταν στη μνήμη αγαπημένων κατοικίδιων. Κάποια άλλα ωστόσο έκρυβαν λιγότερους συναισθηματισμούς. Η ζήτηση έτοιμων αναθηματικών γλυπτών για προσφορές στην Μπαστ και στις άλλες αιλουρόμορφες θεότητες αυξήθηκε με τη διάδοση της λατρείας τους (αρχές της 1ης χιλιετίας). Έτσι, πολλοί ιερείς εξέτρεφαν γάτες τις οποίες, όπως απέδειξαν σύγχρονες ακτινογραφικές μελέτες, θανάτωναν και τοποθετούσαν μέσα στα γλυπτά, τα οποία πωλούνταν στους προσκυνητές.

Όμως, δεν ήταν γυναίκες όλες οι θεότητες με αιλουροειδή χαρακτηριστικά. Υπήρχαν και οι ανδρικές μορφές, όπως αυτές των θεών Μπες και Τούτου, προστάτη των γυναικόπαιδων ο πρώτος και φύλακα των ονειροπόλων ο δεύτερος. Η ομορφιά μπορεί να μην είχε καμία σχέση με τον νανόμορφο θεό Μπες, ο οποίος είχε λιονταρίσια χαίτη και έκανε γκριμάτσες που προσομοίαζαν το άγριο ζώο, ήταν όμως η προσωποποίηση του καλού.
Βρισκόταν δίπλα σε όποιον τον είχε ανάγκη, ήταν κεφάτος, χόρευε, τραγουδούσε, έπαιζε φλάουτο, με δυο λόγια έκανε τη ζωή πιο χαρούμενη, γι’ αυτό και η δημοτικότητά του ξεπέρασε όχι μόνο την εποχή του αλλά και τα σύνορα της χώρας του: ως ‘Αγιος Bessus έφτασε μέχρι την Ιταλία, ενώ η ονομασία της Ίμπιζα των Βαλεαρίδων Νήσων προέρχεται από εκείνον.


Ο θεός Τούτου, από την άλλη, που προστάτευε τους κοιμισμένους αλλά και τους ονειροπαρμένους, είχε φοβερό ταλέντο στο να αναποδογυρίζει τις ζωές των ανθρώπων, η δε απεικόνισή του ξεφεύγει από τη γνωστή εικόνα με το κεφάλι της αιλουροειδούς θεότητας: σε ασβεστολιθικό γλυπτό του 1ου αι. μ. κ.ε. εμφανίζεται ως σφίγγα, το πλάσμα με κεφάλι ανθρώπου και σώμα λιονταριού.

ΠΗΓΗ