ΤΑ ΥΠΟΔΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Με μάρτυρες την αρχαία αγγειογραφία αλλά και οι σχετικές πηγές μας παρέχουν ένα πλούσιο υλικό σχετικά με τα υποδήματα των αρχαίων Ελλήνων. Μέσα από την ποικιλία των αρχαίων υποδημάτων, φανερώνονται και οι ποικίλες τεχνικές και γνώσεις που πολύ πιθανόν να κατείχαν οι αρχαίοι υποδηματοποιοί για την κατασκευή όλων αυτών των παπουτσιών.

Κύρια ύλη για την κατασκευή των αρχαίων υποδημάτων υπήρξε το δέρμα. Το οποίο, ήταν και προϊόν κυρίως εισαγόμενο προϊόν, όπως επίσης έχουν υπάρξει και περιπτώσεις όπου τα ίδια τα υποδήματα ήταν εισαγόμενα.

Βασικά είδη υποδημάτων της αρχαιότητας ήταν κυρίως τα σανδάλια. Τα οποία αποτελούνται από την σόλα η οποία συγκρατούνταν με ιμάντες στο πόδι, τα καθαυτό υποδήματα κάλυπταν το πόδι κυρίως μέχρι τον αστράγαλο και οι μπότεςπου όλοι γνωρίζουμε σήμερα πρωτοεμφανίστηκαν στην αρχαία εποχή και μοιάζουν πολύ με αυτές που γνωρίζουμε σήμερα, διότι κάλυπταν το πόδι μαζί με την κνήμη. Ανάμεσα σ’ αυτούς τους βασικούς τύπους υπήρχαν ενδιάμεσα σχέδια σε μεγάλη ποικιλία.

Τα βασικά είδη υποδημάτων που συναντούμε στην Αρχαία Ελλάδα είναι τα εξής:
οι κνημίδες, υφασμάτινες, δερμάτινες ή μεταλλικές
τα «κλειστά» υποδήματα
μπότες, οι λεγόμενες ενδρομίδες ή εμβάδες
τα περιμήρια που κάλυπταν τους μηρούς των πολεμιστών
τα σανδάλια
οι κόθορνοι
οι κρηπίδες

Γενικά, οι τύποι των υποδημάτων αυτών όπως παρουσιάζονται στην αγγειογραφία, διαθέτουν μεγάλη ποικιλία ως προς τη διακόσμηση και τα μοτίβα που φέρουν. Από τον Αλκαίο και τη Σαπφώ αναφέρονται υποδήματα από τους Σκύθες και σανδάλια από τη Λυδία.

Σε γενικές γραμμές οι αρχαίοι σπάνια φορούσαν κλειστά υποδήματα. Προτιμούσαν τα σανδάλια, καθώς σκοπός τους ήταν η προστασία από το έδαφος και η διατήρηση των ποδιών καθαρών. Τα σανδάλια ήταν επίσης ο συνηθέστερος τύπος υποδημάτων, τα οποία φορούσαν οι γυναίκες, οι οποίες περνούσαν και τις περισσότερες ώρες τους στο σπίτι. Τα ελληνικά σανδάλια διέφεραν από τα αρχαία αιγυπτιακά ως προς το ότι τα ελληνικά διέθεταν ένα πλήθος από λουρίδες με τις οποίες στερεώνονταν με ασφάλεια στο πόδι. Οι πλούσιοι ήταν αυτοί που φορούσαν δερμάτινα σανδάλια, ενώ οι φτωχοί φορούσαν αυτά με τους ξύλινους πάτους. Το επάνω μέρος των σανδαλιών ήταν συνήθως από δέρμα χρωματιστό, πιθανόν από αίγα. Οι σόλες ήταν από δέρμα βοοειδών και μάλιστα καλύτερης ποιότητας και αποτελούνταν από πολλές στρώσεις. Οι πηγές αναφέρουν ότι πλούσιοι πολίτες, όπως ο Αλκιβιάδης και ο Ιφικράτης δημιουργούσαν μόδα με τα σανδάλια τους, καθώς και ότι συχνά οι δούλοι κουβαλούσαν τα υποδήματα των κυρίων τους.

Η κρηπίς, ήταν ένα υπόδημα κάτι ανάμεσα στο σανδάλι και το χαμηλό παπούτσι και αναφέρεται ότι φοριόταν από τους στρατιώτες. Διέθετε καρφιά και θεωρούνταν ένα σχετικά «άξεστο» υπόδημα. Ενδιάμεσος τύπος ανάμεσα σε σανδάλι και κλειστό υπόδημα, δεν κάλυπτε τελείως το πόδι και αποτελούνταν από ιμάντες που ανεβαίνουν ψηλά στη γάμπα . Τη φορούσαν κυρίως οι στρατιώτες, οι κυνηγοί και οι οδοιπόροι, συχνά πάνω από τις κάλτσες.

Ο κόθορνος, φοριόταν και από γυναίκες και άνδρες. Ήταν ένα κλειστό υπόδημα χωρίς σόλα, που περνούσε πάνω από τον αστράγαλο, φτιαγμένο από τόσο μαλακό δέρμα που ταίριαζε εξίσου και στα δύο πόδια . Ο κόθορνος έχει εμφανιστεί επίσης και στην ενδυμασία των τραγικών ηθοποιών. Θεωρούνταν μάλιστα, ως το υπόδημα που ανακαλύφθηκε από τον Αισχύλο για την αύξηση του ύψους των θεών στις θεατρικές παραστάσεις, καθώς διέθετε υψηλή σόλα.

Η ενδρομίς ή εμβάς, ήταν μία μπότα που φοριόταν κυρίως στο κυνήγι ή από τους ιππείς, ανοιχτή στα πλάγια μέχρι κάτω και με ιμάντες για να κλείνει. Οι ιππείς, φορούσαν συχνά μία μπότα το επάνω τμήμα της οποίας γύριζε προς τα έξω. Ήταν κατασκευασμένη συνήθως από δορά και προερχόταν πιθανόν από τη Θράκη .

Άλλα υποδήματα, ήταν το blaution, το οποίο φοριόταν στα δείπνα.

Το απλό παπούτσι, το κarabatine, αποτελούνταν από ακατέργαστο δέρμα τυλιγμένο γύρω από το πόδι, ένα υπόδημα κυρίως φοριόταν για τους φτωχούς και τους αγρότες.

Η baucis αποτελούσε ένα κομψό γυναικείο υπόδημα.

Το κύριο χρώμα των υποδημάτων, ήταν το μαύρο και καθαρίζονταν με ένα σφουγγάρι. Τα χρωματιστά υποδήματα κόκκινα, κίτρινα ή λευκά φοριόντουσταν από άνδρες και γυναίκες παράλληλα. Οι σόλες ήταν κατασκευασμένες από φελλό ή τσόχα και φορόντουσαν μόνο από εταίρες. Στα δείπνα, οι συμμετέχοντες έβγαζαν πάντα τα υποδήματα τους.

Σχετικές πληροφορίες για την κατασκευή των παπουτσιών, αντλούμε από μία κύλικα του 6ου αιώνα, όπου απεικονίζεται υποδηματοποιός που χρησιμοποιεί μαχαίρι σε σχήμα μισοφέγγαρου. Στους τοίχους κρέμονται καλαπόδια, καθώς και ένα ακόμη μαχαίρι. Επίσης, σε έναν αμφορέα της ίδιας εποχής απεικονίζεται στο υποδηματοποιείο ο πελάτης να στέκεται όρθιος επάνω στον πάγκο εργασίας του τεχνίτη, πατώντας πάνω στο δέρμα στο οποίο αποτυπώνεται το περίγραμμα του ποδιού του για να κοπεί η σόλα στο νούμερο του. Ραβδιά για μέτρημα χρησιμοποιούνταν από τότε, όπως και σήμερα.

Ως προς την αξία των υποδημάτων, ο Λυσίας αναφέρει ότι οκτώ μήνες το χρόνο ήταν υπερβολικό ποσό για ρούχα, παπούτσια, πλύσιμο και κούρεμα για δύο μικρά αγόρια και ένα κοριτσάκι. Ο Αριστοφάνης θεωρεί 8 δραχμές πολλά λεφτά για ένα ζευγάρι σανδάλια.
Για τον Τομέα Έρευνας
Νίκη Βασίλογλου, ενδυματολόγος

ΠΗΓΗ