Ζωντανεύουν ξανά οι τέχνες των αρχαίων

Ένα από τα πλέον αγαπημένα μουσεία των Αθηναίων, επί της Νεοφύτου Δούκα στο Κολωνάκι, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, έχει μετατρέψει τρεις αίθουσές του σε «ζωντανά εργαστήρια», τα οποία κλέβουν τις εντυπώσεις!
Μεγάλοι πάγκοι εργασίας έχουν στηθεί στους χώρους του και πάνω τους σμίλες, αμόνια, τροχοί, λαβίδες, σφυριά, καλέμια και άλλα εργαλεία που κάνουν θαύματα όταν τα πιάνουν στα χέρια τους χαρισματικοί τεχνίτες.

Η «Αθηνά», ο «Δαίδαλος» και ο «Ηφαιστος» έδωσαν τα ονόματά τους στα τρία εργαστήρια: Κεραμικής, Μαρμαροτεχνίας και Μεταλλοτεχνίας και παρουσιάζουν στο κοινό τον τρόπο που δημιουργούσαν οι αρχαίοι. Πώς δούλευαν οι γλύπτες, οι αγγειοπλάστες, οι χρυσοχόοι και οι χαλκουργοί.

Στο «Εργαστήριο της Αθηνάς» ο κεραμίστας Νίκος Μπαμιατζόγλου πλάθει
στον ξύλινο τροχό του, μέσα σε ελάχιστα λεπτά, το σχήμα μιας ληκύθου

Πέρα από την πρώτη επαφή με τις τεχνικές κατασκευής, η επίσκεψη στα «εργαστήρια» μας έδωσε τη δυνατότητα να γνωρίσουμε μοναδικούς δεξιοτέχνες που η τέχνη τους τείνει να εκλείψει στις μέρες μας, αλλά και να μάθουμε τις προσωπικές τους ιστορίες.

Πολλές φορές θαυμάζουμε τα αντικείμενα που κοσμούν τις προθήκες των αρχαιολογικών μουσείων, σπανίως όμως αναρωτιόμαστε πώς αυτά κατασκευάστηκαν. Μέσα από την έκθεση «Μέσα στα εργαστήρια των αρχαίων... μαζί δημιουργούμε» μας δίνεται η ευκαιρία να τα δούμε να γεννιούνται μπροστά στα μάτια μας!

Μυθολογικές παραδόσεις

«Σε αυτήν την πρωτότυπη έκθεση
επιχειρούμε να προσεγγίσουμε
τον κόσμο των αρχαίων τεχνιτών»
αναφέρει ο κ. Ν. Σταμπολίδης,
διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης
Στις μυθολογίες των περισσότερων λαών οι θεοί - τεχνίτες έχουν εξέχουσα θέση. Είναι εκείνοι που κατέχουν τα μυστικά της δημιουργίας, δηλαδή την ικανότητα να μεταμορφώνουν τα υλικά της φύσης σε χρηστικά αντικείμενα ή σε έργα τέχνης. Επίσης, σε πολλές μυθολογικές παραδόσεις υπάρχει η στιγμή που κάποιος θεός παραδίδει τα μυστικά αυτά στους ανθρώπους - και τότε αρχίζει ο πολιτισμός...
«Είχαμε αυτή την ιδέα της έκθεσης, μαζί με τον Νίκο Παπαδημητρίου, επιμελητή της συλλογής αρχαίας ελληνικής τέχνης του μουσείου αλλά και της συγκεκριμένης έκθεσης, για να μπορέσει κάποιος να έχει την αίσθηση των πραγμάτων και την αξία, όχι μόνο τη χειρωνακτική αλλά και την πνευματική», αναφέρει στο «Έθνος» ο κ. Νίκος Σταμπολίδης, διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.

«Το φιλόδοξο αυτό εγχείρημα περιλαμβάνει τρεις ενότητες. Εχει αρχαιότητες, κυκλαδικά ειδώλια, αγγεία, μεταλλικά έργα, όπως είναι η αριστουργηματική χάλκινη "ασπίδα της Ελεύθερνας" (830-730 π.Χ.), τα εργαστήρια, τα οποία δεν παραλλάσσουν απ' αυτά της αρχαιότητας και πάρα πολύ.

Η μόνη παραλλαγή τους είναι ότι βρίσκονται σε ένα μοντέρνο κτίριο. Με το κομμάτι των τεχνιτών - δημιουργών μπροστά στα μάτια των θεατών... "μαθητών" ολοκληρώνεται αυτή η μοναδική έκθεση».
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 29 Φεβρουαρίου και θα είναι επισκέψιμη τις ώρες λειτουργίας του μουσείου.

Κεραμική: «Το Εργαστήριο της Αθηνάς»
Πλάθουν με τον πηλό έναν άλλο κόσμο...
Ο κεραμίστας Νίκος Μπαμιατζόγλου πλάθει στον ξύλινο τροχό του, μέσα σε ελάχιστα λεπτά, το σχήμα μιας ληκύθου και μετά περνά στα χέρια του αγγειογράφου Θωμά Κοτσιγιάννη, ο οποίος τη διακοσμεί με αξιοθαύμαστη ακρίβεια. Πρόκειται για δυο μοναδικούς στο είδος τους τεχνίτες αλλά οι ιστορίες τους είναι αυτές που ξεχωρίζουν. Αυτοί οι άνθρωποι δεν κάνουν απλά ένα επάγγελμα αλλά ζουν μέσα σε έναν κόσμο και... πλάθουν έναν άλλο! «Έχω παράδοση σ' αυτό το επάγγελμα», λέει ο κ. Μπαμιατζόγλου.

Μετά το αγγείο περνά στα χέρια του αγγειογράφου Θωμά Κοτσιγιάννη, ο οποίος
τη διακοσμεί με αξιοθαύμαστη ακρίβεια. Στην έκθεση θα δείτε επίσης αρχαία αγγεία και πήλινα ειδώλια.
«Ο παππούς μου, με καταγωγή από το Ικόνιο της Μικράς Ασίας, ήταν αγγειοπλάστης, με τον διωγμό η οικογένεια εγκαταστάθηκε στο Κόκκινο Χωριό στην Κρήτη και εκεί έμαθε στον πατέρα μου τα μυστικά του επαγγέλματος. Κάποια χρόνια μετά ο πατέρας μου ήρθε στην Αθήνα και άνοιξε το πρώτο του εργαστήριο στο Περιστέρι. Έφτιαχνε αρχαιοελληνικά αντίγραφα μουσείου, στα οποία ήταν εξαιρετικός. Μεγάλωσα μέσα στο εργαστήριο του πατέρα μου, με τη μυρωδιά του πηλού στα ρουθούνια μου. Και η παράδοση συνεχίζεται, αφού και οι δυο μου γιοι αλλά και ο εγγονός μου υπηρετούν την ίδια τέχνη. Πέντε γενιές στην κεραμική και αγγειοπλαστική δεν είναι και λίγο πράγμα».

Ο Θωμάς Κοτσιγιάννης έκανε από μικρός μαθήματα σχεδίου. Ο Νίκος Κεσσανλής τον δέχτηκε στο εργαστήριό του ως αγγειογράφο. Είχε την τιμή να γνωρίσει μεγάλες προσωπικότητες, όπως την Ιώ Ζερβουδάκη, μεγάλη μορφή της κεραμικής, και την Μπέτυ Στασινοπούλου, της συλλογής αγγείων.

«Μόνο αυτό με ενδιέφερε, ήταν ένα μεράκι που είχα από μικρός», μας εξηγεί. Και έτσι έγινε... Σήμερα έχει το δικό του εργαστήριο και συνεργάζεται με το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και το Εθνικό Αρχαιολογικό.

Μεταλλοτεχνία: «Το εργαστήριο του Ηφαίστου»
Τα μυστικά για την κατασκευή ασπίδας
Ο 51χρονος πολυτεχνίτης Δημήτρης Αλεξάνδρου, γυμναστής στο επάγγελμα, μας δείχνει βήμα βήμα πώς δημιούργησε με την τεχνική της έκκρουστης πίεσης ή repousse (αρχαιότατη μεταλλουργική τεχνική, με την οποία δημιουργούμε ένα ανάγλυφο σχέδιο πάνω σε ένα λεπτό φύλλο μετάλλου) το αντίγραφο της περίτεχνης χάλκινης «ασπίδας της Ελεύθερνας» (830-730 π.Χ.). Για να κάνεις τα περιγράμματα των μορφών, να το γυρίσεις μέσα έξω, να το φουσκώσεις και να δώσεις τους όγκους του αντικειμένου, θέλει μαεστρία και γνώσεις.

Ο Δημήτρης Αλεξάνδρου μας δείχνει στο «Εργαστήριο του Ηφαίστου», της Μεταλλοτεχνίας, πώς δημιούργησε με την τεχνική της έκκρουστης πίεσης ή repousse το αντίγραφο της περίτεχνης χάλκινης «ασπίδας της Ελεύθερνας» (830-730 π.Χ.)
Ο κ. Αλεξάνδρου, αν και αυτοδίδακτος, είναι ένας καλλιτέχνης με υψηλές τεχνικές δεξιότητες. Μάλιστα, εδώ και αρκετά χρόνια, όπως μας αποκάλυψε, συλλέγει στοιχεία και κάνει έρευνα πάνω στον αρχαίο ελληνικό οπλισμό.

«Τα μέταλλα που χρησιμοποιήθηκαν εκτενέστερα στην αρχαία Ελλάδα για τη δημιουργία έργων τέχνης ήταν ο χαλκός, ο χρυσός και ο άργυρος. Οι βασικές τεχνικές κατεργασίας μετάλλων ήταν η σφυρηλάτηση και μορφοποίηση λεπτών ελασμάτων και η χύτευση λιωμένου μετάλλου σε μήτρες από διάφορα υλικά», μας εξηγεί.
«Πέραν των δύο βασικών τεχνικών, υπήρχαν διάφορες παραλλαγές, που δημιουργούσαν ποικιλία διακοσμητικών τρόπων και μεθόδων κατεργασίας. Η χρήση της φωτιάς ήταν απαραίτητη σε όλες τις τεχνικές είτε για την τήξη του μετάλλου είτε για την περιοδική πυράκτωση των μετάλλινων ελασμάτων, ώστε να παραμείνουν μαλακά και εργάσιμα.
Η πιο εξελιγμένη μέθοδος ήταν η λεγόμενη "τεχνική του χαμένου κεριού". Η συγκεκριμένη τεχνική χρησιμοποιήθηκε αρχικά για την κατασκευή μικρών συμπαγών ειδωλίων και αργότερα για τη δημιουργία μεγάλων, κοίλων εσωτερικά, χάλκινων αγαλμάτων».

Μαρμαροτεχνία: «Το εργαστήριο του Δαιδάλου»
Πώς σμίλευαν τα κυκλαδικά ειδώλια
Αν για κάτι είναι πασίγνωστο το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, είναι τα περίφημα κυκλαδικά ειδώλια. Ο 68χρονος Νώντας Βενιέρης, ερασιτέχνης γλύπτης, γεωπόνος στο επάγγελμα, μας δείχνει πώς έφτιαχναν οι αρχαίοι τα «κουκλάκια», όπως αποκαλούσαν οι νησιώτες τα υπέροχα αγαλματίδια που έβρισκαν θαμμένα στα χωράφια τους.

Στον μικρό του πάγκο αραδιασμένα ήταν μικρά κομμάτια μαρμάρου, κάποια επεξεργασμένα και άλλα όχι, ενώ δίπλα τους υπήρχαν εργαλεία από σμύριδα, ένα βαρύ, σκληρό και μεγάλης πυκνότητας πέτρωμα που προσφερόταν για την κατασκευή τους. Πρόκειται απλά για αιχμηρούς λίθους που με την τριβή «τρώνε» το μάρμαρο δίνοντάς του το επιθυμητό σχήμα.

Στο «Εργαστήριο του Δαιδάλου» παρουσιάζονται κυκλαδικά ειδώλια και κλασικά μαρμάρινα γλυπτά αλλά και το «ζωντανό εργαστήριο», στο οποίο συμμετέχουν οι χαρισματικοί τεχνίτες Νώντας Βενιέρης και Νίκος Γεωργίου
Με καταγωγή από την πανέμορφη Σίκινο, όπως μας εκμυστηρεύτηκε, στην ηλικία των 20 ετών άρχιζε να μαζεύει κάποια βότσαλα από τον γιαλό, πήρε τις παλιές λίμες που είχε ο πατέρας του και έτσι ξεκίνησε αυτή η όμορφη περιπέτεια και η επαφή με την τέχνη του.

«Χωρίς καμία καθοδήγηση άρχισα να φτιάχνω κυκλαδικά ειδώλια. Τα είχα δει σε μουσεία, σε φωτογραφίες, σε εκθέσεις και αμέσως κατάλαβα πώς μπορώ να τα φτιάξω. Σαν να υπήρχε μέσα μου αυτή η τέχνη. Σήμερα έχω φτιάξει πάνω από πενήντα μαρμάρινα ειδώλια».

Στο ίδιο εργαστήριο, ο 42χρονος μαρμαρογλύπτης Νίκος Γεωργίου, ο οποίος έμαθε τα μυστικά του επαγγέλματος από τον πατέρα του και σήμερα ξεχωρίζει στον χώρο του.
ΠΗΓΗ