ΠΑΙΔΙΚΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ, ΜΥΘΟΣ, ΑΛΗΘΕΙΑ Ή ΤΕΧΝΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ;

Όλοι έχουμε μεγαλώσει και έχουμε λατρέψει τα παραμύθια που μας διάβαζαν οι γονείς μας όταν είμασταν μικροί, λίγο πριν πέσουμε για ύπνο. Σχεδόν όλοι είχαν στην φαντασία τους πως θα ήθελαν μία ζωή, σαν αυτήν της πριγκίπισσας που άκουγε σχεδόν κάθε βράδυ από το στόμα των αγαπημένων της ανθρώπων.

Καθώς μεγαλώνουμε όμως, σκεπτόμαστε και λέμε πως κάθε παραμύθι κρύβει ένα μάθημα ζωής, κάτι δηλαδή σαν τους αγαπημένους μύθους του Αισώπου. Άλλοι πάλι αναρωτιόμαστε μήπως δεν είναι όλα βγαλμένα απλά από την φαντασία του συγγραφέα, δεν γίνεται να σηκώθηκε μια μέρα και να του ήρθε ξαφνικά τόσο ζωηρή έμπνευση για τέτοιες ιστορίες.

Μία απάντηση έρχεται να δοθεί μέσα από μία έρευνα που αλλάζει πολλά για αυτά που γνωρίζαμε για τα αγαπημένα μας παραμύθια.

Η Κοκκινοσκουφίτσα, η Χιονάτη, η Σταχτοπούτα, ο Λύκος και τα 7 Κατσικάκια δεν ήταν αποτέλεσμα της φαντασίας των αδερφών Γκριμ,όπως όλοι γνωρίζουμε, αλλά υλικό από όσα είχαν καταγράψει τον 18ο και 19ο αιώνα οι δύο Γερμανοί λόγιοι. Αποφάσισαν να συγκεντρώσουν την λαϊκή παράδοση της κεντρικής Ευρώπης στους δύο τόμους τους «Kinder und Hausmärchen». Γυρνούσαν σε επαρχίες και χωριά, καταγράφοντας αφηγήσεις και αναλύοντας μύθους. Αυτό που έκανε την διαφορά στις καταγραφές τους είναι ότι αναζητούσαν αληθινές μαρτυρίες από κατοίκους και περαστικούς στα μέρη που πήγαιναν, έτσι έκαναν πιο ζωντανές και πιο αληθοφανής τις καταγραφές τους. Οι καταγραφές τους ήταν τόσο σοκαριστηκές, που αναγκάστηκαν να διασκευάσουν το αρχικό υλικό τους σε ένα νέο τόμο, σύμφωνο με την αστική ευπρέπεια, ώστε να μπορεί να διαβαστεί από τα παιδιά των πόλεων.

Παίρνοντας πληροφορίες από ένα πρόσφατο άρθρο του Δημήτρη Καλαντζή, μας εξηγεί τις ιδιότητες και τις διαφορές των παραμυθιών με την πραγματικότητα:

Στα παραμύθια των αδελφών Γκριμ εντοπίζονται όλα τα χαρακτηριστικά της προφορικής διήγησης φανταστικών γεγονότων:

α)
Η δράση είναι εκτός χρόνου. Η αφήγηση ξεκινά «μια φορά και έναν καιρό…» ή «τα παλιά τα χρόνια ζούσε..», ανάγοντας τις ιστορίες σε ένα απώτερο και απροσδιόριστο παρελθόν.

β)
Απροσδιόριστος είναι πάντα και ο τόπος δράσης. Τα παραμύθια ξεκινούσαν «σε ένα μακρινό βασίλειο…», «σε μια χώρα μακρινή» ή ακόμα και «σε ένα δάσος…», χωρίς να μαθαίνουμε ποτέ σε ποιο βασίλειο, σε ποια χώρα ή σε ποιο δάσος.

γ)
Οι πρωταγωνιστές των παραμυθιών είναι ανώνυμοι. Δεν έχουν ονόματα παρά μόνο ιδιότητες: η Χιονάτη λέγεται έτσι επειδή έχει λευκό δέρμα, η Σταχτοπούτα είναι βρώμικη από τις στάχτες, το βασιλόπουλο είναι απλά βασιλόπουλο (και όχι Γιόχαν ή Φρειδερίκος), η κακιά μάγισσα ονομάζεται… κακιά μάγισσα κ.ο.κ.

δ)
Οι χαρακτήρες των παραμυθιών είναι απλοί. Αναφέρονται μόνο οι ιδιότητες που έχουν άμεση σχέση με την υπόθεση και δεν υπάρχει καμία ένδειξη για τη ζωή των προσώπων εκτός πλοκής. Οι ήρωες αισθάνονται μόνο πείνα, δίψα και νύστα, δεν έχουν εσωτερικό κόσμο, δεν εκπλήσσονται από υπερφυσικά γεγονότα που συμβαίνουν στο δρόμο τους, ενώ τα δεύτερα πρόσωπα εξαφανίζονται μόλις πάψουν να είναι χρήσιμα στην αφήγηση. Στην πραγματικότητα οι ήρωες είναι μόνοι τους στα παραμύθια.

Η πραγματική ‘’Κοκκινοσκουφίτσα’’ απέχει ιδανικά πολύ από αυτήν που γνωρίζουμε οι περισσότεροι. Οι ρίζες του συγκεκριμένου παραμυθιού ανιχνεύονται πρώτα στην Ιταλία του 10ου αιώνα και μετά στη Γαλλία του 14ο αιώνα. Το θέμα του αυθεντικού παραμυθιού είναι η θηλυκή εφηβεία και η μετάβαση ενός μικρού κοριτσιού σε γυναίκα. Η κόκκινη μπέρτα που “φόρεσε” στην πρωταγωνίστρια το 1697, συμβολίζει τον έμμηνο κύκλο.

Ο Περρώ, δίνει τη δική του εκδοχή για το παραμύθι με το εξής «ηθικό δίδαγμα»,:

«Από αυτή την ιστορία, κάποιος και ιδιαίτερα τα όμορφα νεαρά και μοσχαναθρεμμένα κορίτσια, πρέπει να μάθουν ότι κάνουν λάθος να ακούνε αγνώστους… Πάντα παραφυλάει ένας λύκος. Κι όταν λέω λύκος, μιλάω για διαφορετικού τύπου λύκους. Υπάρχουν κάποιοι λύκοι που δεν είναι άσχημοι και τρομακτικοί αλλά ήρεμοι και με καλούς τρόπους. Αυτοί παραφυλάνε τις δεσποινίδες στους δρόμους και τις ακολουθούν μέχρι τα σπίτια τους. Αλίμονο! Αυτοί οι ευγενικοί λύκοι είναι οι πιο επικίνδυνοι από όλους!»

Με τον τρόπο αυτό ο Περρώ προτρέπει τα κορίτσια να προσέχουν και να κρατήσουν την παρθενιά τους και για τον λόγο αυτό στο δικό του παραμύθι έδωσε κακό τέλος, καθώς η κοκκινοσκουφίτσα «άκουσε» τα λόγια ενός αγνώστου.

Στην συνέχεια ήρθε να δοθεί και άλλη εξήγηση – ανάλυση από τους αδερφούς Γκριμ σχετικά με την ιστορία, όπως π.χ. για την στιγμή που η κοκκινοσκουφίτσα έπρεπε να διαλέξει έναν δρόμο, ο ένας είναι στρωμένος με καρφίτσες και ο άλλος με βελόνες. Η νεαρή κοπέλα καλείται, προκειμένου να γίνει γυναίκα, να αποφασίσει αν θα μάθει να ράβει ή να πλέκει. Στο σπίτι της γιαγιάς, ο λύκος έχει ήδη κατακρεουργήσει τη γιαγιά και ζητά από το κορίτσι να του μαγειρέψει κάποια κομμάτια κρέατος και συγκεκριμένα τα στήθη της γιαγιάς. Τότε, η κοπέλα μαθαίνει την τέχνη της μαγειρικής, η οποία επίσης ήταν απαραίτητη για να γίνει γυναίκα. Το κορίτσι μαγειρεύει και τρώει τα στήθη της γιαγιάς της κι έτσι μεταφορικά αποκτά την ιδιότητα να μεγαλώσει κι εκείνη παιδιά. Στη συνέχεια υποχρεώνεται να πέσει στο κρεβάτι με τον λύκο / άνδρα, όπου πλέον γίνεται γυναίκα.

Στην ευρωπαϊκή λαϊκή παράδοση υπήρχαν δύο εκδοχές για το τέλος του παραμυθιού. Στη μία το κορίτσι κατασπαραζόταν από τον λύκο (η γυναίκα υποτάσσεται ολοκληρωτικά στον άντρα) ή του ξέφευγε με πονηριά: προφασιζόταν ότι έπρεπε να κάνει την ανάγκη της έξω από το σπίτι, ο λύκος την έδενε με ένα σκοινί, εκείνη το έλυνε και έφευγε στην ελευθερία. Η συνηθέστερη εκδοχή όμως ήταν η πρώτη. Η συνάντηση με τον μεγάλο, κακό λύκο αποδεικνυόταν μοιραία για την κοκκινοσκουφίτσα και κάθε κοπέλα του Μεσαίωνα.

Τελικά, όλα τα παραμύθια κρύβουν ένα ηθικό δίδαγμα, το οποίο είναι αποτέλεσμα πράξεων αληθινών ανθρώπων στην πραγματική μας ζωή. Το θέμα είναι πως θα επιλέξει ο καθένας να εξηγήσει το παραμύθι και ποιο δρόμο θα ακολουθήσει.

Για τον Τομέα έρευνας,
Μπάκα Σουζάνα, Υπεύθυνη Τομέα Έρευνας

ΠΗΓΗ