To μέντιουμ που μιλούσε τη γλώσσα των… Αρειανών – Μια απίστευτη ιστορία του 19ου αιώνα

«Δευτέρα, 2 Νοεμβρίου 1896. Έπειτα από διάφορες χαρακτηριστικές εκδηλώσεις της αναχώρησης για τον Άρη … η Έλεν έπεσε σε βαθύ ύπνο … [Λεοπόλδος] Μας ενημερώνει ότι είναι καθοδόν για τον Άρη. Ότι μόλις φτάνει εκεί πάνω, καταλαβαίνει τα αρειανά που μιλούν γύρω της, παρά το γεγονός ότι δεν τα διδάχθηκε ποτέ. Ότι δεν θα είναι αυτός, ο Λεοπόλδος, αυτός που θα μεταφράσει τα αρειανά σε μας – όχι επειδή δεν επιθυμεί κάτι τέτοιο, αλλά γιατί δεν μπορεί. Ότι αυτή η μετάφραση είναι έργο του Esenale, ο οποίος έχει γίνει μεν πνεύμα στο Διάστημα, αλλά πρόσφατα έχει ζήσει στον Άρη και μετά στη Γη, κάτι που του επιτρέπει να λειτουργήσει ως διερμηνέας».

Αυτά γράφει στο μπλοκάκι του ο καθηγητής ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Γενεύης, Theodore Flournoy, κρατώντας σημειώσεις σε μια από τις πνευματιστικές συνεδρίες του διάσημου μέντιουμ της Ελβετίας, Έλεν Σμιθ. Σημειώσεις που θα συσσωρευτούν στα πέντε χρόνια που συμμετείχε στις απόκοσμες τελετές της και θα μεταμορφωθούν σε ένα αναπάντεχο επιστημονικό σύγγραμμα: «Από την Ινδία ως τον Πλανήτη Άρη: Μελέτη μιας Περίπτωσης Υπνοβασίας με Γλωσσολαλία».

Η Έλεν του αποσπάσματος ήταν η Έλεν Σμιθ (πραγματικό όνομα Catherine-Elise Muller), ένα νεαρό μέντιουμ της Ελβετίας με μεγάλα κληρονομικά χαρίσματα που από το 1894-1901 έδινε πνευματιστικές παραστάσεις για μια ομάδα ακαδημαϊκών που ενδιαφέρθηκαν για τη μοναδική περίπτωσή της και ιδιαιτέρως για το αρειανό αλφάβητο. Όσο για τον «Λεοπόλδο», το πνεύμα-καθοδηγητή του μέντιουμ, δεν ήταν άλλος από τον γιατρό και εραστή της Μαρίας Αντουανέτας, Joseph Balsamo. Και ο διερμηνέας «Esenale» ήταν η μετενσάρκωση του Alexis Mirbel, του νεκρού γιου ενός πελάτη της Σμιθ που ανέλαβε το δύσκολο έργο να κάνει «λιανά» στους ανθρώπους τη γλώσσα των εξωγήινων του Κόκκινου Πλανήτη…
Οι απόκοσμες πνευματιστικές συνεδρίες

Η σκηνή που παρακολουθήσαμε είναι μια τυπική συνεδρία της Σμιθ και του «Αρειανού Κύκλου» της, όπως τον ονόμασε ο Flournoy. Το διαπρεπές μέντιουμ έπεφτε σε ύπνωση, η οποία πιστοποιήθηκε μέσω των συμπτωμάτων της φυσιολογίας, και μετά αναλάμβανε δράση ο ψυχολόγος, καθώς η μέθοδος που είχαν σκαρώσει μετρούσε ήδη δύο χρόνια πρόβας: ο καθηγητής άγγιζε το μέτωπό της και καλούσε το πνεύμα του Λεοπόλδου, ο οποίος έχοντας τα κλειδιά των διαστημικών ταξιδιών της ξεκλείδωνε τις υπερβατικές περιπέτειες στον Άρη.

Οι ακαδημαϊκοί περίμεναν κατόπιν κάνα μισάωρο για να πέσει σε έκσταση η υπνωτισμένη Σμιθ και να αρχίσει η απόκοσμη διήγηση. Πώς καταλάβαιναν οι συνδαιτυμόνες ότι το μέντιουμ ήταν στον Άρη; Από «τις ρυθμικές κινήσεις των χεριών και του κεφαλιού της Έλεν και τις γκροτέσκες αρειανές χειρονομίες»! Η Σμιθ σιγοψιθύριζε στον Λεοπόλδο στα γαλλικά τις αλλόκοτες εικόνες του εξωγήινου κόσμου και κάποια στιγμή εκείνος, μέσω του χεριού του μέντιουμ, έδινε σήμα στον ψυχολόγο να την ξαναγγίξει στο μέτωπο και να καλέσει τον Esenale. Τότε ακουγόταν η «απαλή, ασθενική και συνήθως μελαγχολική φωνή του».

«Ο Esenale έχει φύγει … με άφησε μόνη … αλλά θα επιστρέψει … θα επιστρέψει σύντομα … Με πήρε από το χέρι και με ανάγκασε να μπω στο σπίτι … Δεν ξέρω πού με οδηγεί ο Esenale, αλλά μου είπε: ‘‘Dode ne haudan te meche metiche Astane ke de me veche’’».

Έτσι πήγαιναν λίγο πολύ οι συνεδρίες και οι πανεπιστημιακοί περίμεναν με ανυπομονησία την επιστροφή του Esenale για να μεταφράσει τα αλλόκοτα αλαμπουρνέζικα. Οι μεταφραστικές υπηρεσίες του πνεύματος πήγαιναν κάπως έτσι: «dode, αυτό. ne, είναι. ce, το. haudan, σπίτι. te, από. meche, μεγάλο. metiche, άντρας. Astane, Astane. ke, ποιον. de, εσύ» κ.λπ. Μετά το πέρας του ταξιδιού, ο Λεοπόλδος έκανε νεύματα στον Flournoy (με το μεσαίο δάχτυλο της Σμιθ) να πάρει το χέρι του από το μέτωπο της Έλεν, η οποία καταλάγιαζε έτσι από τον εκστατικό παροξυσμό και επέστρεφε στην ανθρώπινη επικράτεια, μην έχοντας καμία ανάμνηση όσων είχαν εκτυλιχθεί.

Το προσεκτικό τελετουργικό του ψυχολόγου και του Λεοπόλδου, η παράξενη καταληπτική συμπεριφορά της Σμιθ και οι αφηγήσεις από τον πλανήτη Άρη έδιναν το γενικό περίγραμμα του πιο εντυπωσιακού χαρακτηριστικού όλων, αυτού που κίνησε το ενδιαφέρον των ακαδημαϊκών: η ικανότητα της Σμιθ να μιλά και να γράφει τη γλώσσα των Αρειανών!

Σκεπτικισμός και επιστημονικές κόντρες

Δεν πίστεψαν όλοι όσοι την άκουσαν φυσικά ότι η γυναίκα μπορούσε να μιλά την εξωγήινη λαλιά και ο ίδιος ο Flournoy ήταν μεταξύ των σκεπτικιστών. Δύο ήταν όμως τα χαρακτηριστικά που κανείς δεν μπορούσε να αμφισβητήσει: κατά πρώτον, το αρειανό αλφάβητο ήταν ένα κανονικό αλφάβητο διαθέτοντας τα τυπικά χαρακτηριστικά μιας γλώσσας(!) και κατά δεύτερον, το μέντιουμ έμοιαζε λογική, ψυχικά υγιής και αυθεντική.

Ακόμα και όσοι αντιμετώπιζαν με δυσπιστία τις αλλόκοτες διηγήσεις της παραδέχονταν ότι οι μεταμορφώσεις της κατά τις πνευματιστικές συνεδρίες ήταν το λιγότερο εκπληκτικές. Όπως εξίσου εκπληκτικοί ήταν οι ακατάληπτοι ήχοι που έβγαιναν από το στόμα της και θύμιζαν πολύ ανθρώπινη γλώσσα. Ήταν όμως και το άλλο: οι ψυχολόγοι και οι γλωσσολόγοι που αποτελούσαν την ερευνητική ομάδα έψαξαν αυτοί το μέντιουμ και όχι το αντίθετο. Γι’ αυτό και ο Flournoy δεν προσπάθησε ποτέ να τη «θεραπεύσει» ή να της αλλάξει τον τρόπο σκέπτεσθαι, μιας και η Σμιθ ήταν απόλυτα φυσιολογική και δεν θεωρούσε ότι κάτι παράξενο συνέβαινε με τον ψυχισμό της.

Ο σκοπός των επιστημόνων της υγείας ήταν να κατανοήσουν τη φύση της εκστατικής συμπεριφοράς της και των γλωσσολόγων να αναλύσουν το αρειανό αρχικά αλφάβητο και αργότερα τις τρεις ακόμα εξωγήινες γλώσσες που ο Esenale φαινόταν να μιλά άπταιστα: τα ουρανικά, τα σεληνιακά και τα υπερ-αρειανά. Ο ίδιος ο Flournoy, όπως υποδεικνύει και ο υπότιτλος του πονήματός του, θεωρούσε τα αρειανά της Σμιθ ως παράδειγμα γλωσσολαλίας, μιας ψυχολογικής διαταραχής (ή πνευματικής κατάστασης) κατά την οποία το υποκείμενο εκφέρει ακατανόητες φραστικές διατυπώσεις και απαντάται συνήθως σε θρησκευτικές τελετές και εκστατικές συνθήκες.

Στα «ψιλά» της ιστορίας μας, το πόνημα του Flournoy «Από την Ινδία ως τον Πλανήτη Άρη: Μελέτη μιας Περίπτωσης Υπνοβασίας με Γλωσσολαλία» παραμένει μια από τις σημαντικότερες επιστημονικά μελέτες για το φαινόμενο της γλωσσολαλίας. Στον καιρό του προκάλεσε τέτοια επιστημονική κόντρα που μεταφράστηκε αμέσως στα αγγλικά και τα ιταλικά, ενώ ο ίδιος ο ογκόλιθος της αναλυτικής ψυχολογίας Καρλ Γιουνγκ ζήτησε την άδεια από τον Flournoy να μεταφράσει το έργο στα γερμανικά, αν και έμαθε προς έκπληξή του ότι μια γερμανική έκδοση ήταν ήδη δρομολογημένη. Όταν κυκλοφόρησε η αρχική γαλλική έκδοση στα τέλη του 1899, η Σμιθ εξοργίστηκε από τις αναφορές του ψυχολόγου και τον απέκλεισε διά παντός από τις συνεδρίες της. Κι αυτό γιατί ο καθηγητής ισχυριζόταν ότι οι εκστατικές προσωπικότητες και οι εξωγήινες ντοπιολαλιές της Σμιθ ήταν απλό αποτέλεσμα της ασύνειδης φαντασίας της και αντιπροσώπευαν μια πληθώρα παθολογικών συμπεριφορών.

Ο Flournoy δεν έπαψε βέβαια να μαθαίνει όσα εκτυλίσσονταν στις συνεδρίες της Έλεν από τους καλούς συναδέλφους που συνέχιζαν να παρίστανται και έναν χρόνο αργότερα, απαντώντας στους επικριτές του με ένα άρθρο, αποκάλυψε τις νέες (και πλήρεις!) γλώσσες που μιλούσε το μέντιουμ και ανέλυαν μανιωδώς οι γλωσσολόγοι και οι φιλόλογοι της παρέας.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, η Σμιθ έλαβε μια γενναία χορηγία από κύκλους του αμερικανικού πνευματισμού και στράφηκε πια στον «χριστιανικό πνευματισμό με εξωγήινα στοιχεία». Ταυτοχρόνως, απαίτησε τμήμα των δικαιωμάτων του επιστημονικού συγγράμματος του Flournoy, θεωρώντας πως ο ψυχολόγος είχε καπηλευτεί τη δουλειά της. Στο διάβα των δύο επόμενων δεκαετιών, η Σμιθ στράφηκε στη ζωγραφική εγκαταλείποντας προοδευτικά τη δουλειά του μέντιουμ, και η καινούρια αυτή καλλιτεχνική της ενασχόληση προσέλκυσε ένα νέο και ιδιαιτέρως περίφημο ακροατήριο: τους γάλλους σουρεαλιστές του Αντρέ Μπρετόν!

Όταν έφυγε από τον κόσμο το 1929, εννιά χρόνια μετά τον θάνατο του καθηγητή Flournoy, το Μουσείο Τέχνης της Γενεύης οργάνωσε μια ρετροσπεκτίβα στο έργο της, αναγνωρίζοντας τις οπτικές πια πνευματιστικές αναζητήσεις της…
Πώς άρχισαν όλα

Ήταν το 1894 όταν ο καθηγητής ψυχολογίας στο Κολέγιο της Γενεύης, Auguste Lemaitre, σύστησε τον συνάδελφό του του Πανεπιστημίου της Γενεύης, Theodore Flournoy, στον κύκλο της Έλεν Σμιθ, ενός νεαρού μέντιουμ με μόλις δύο χρόνια σταδιοδρομίας στον πνευματισμό που είχε προλάβει ωστόσο να γίνει όνομα καθώς επεδείκνυε τρομακτικές υπερβατικές ικανότητες. Μεγάλη αδυναμία της ήταν μάλιστα η επίκληση του πνεύματος του Βίκτορος Ουγκό, ο οποίος συνέθετε στίχους για λογαριασμό της παράξενης αυτής παρέας!

Οι δύο καθηγητές έγιναν θαμώνες των συνεδριών, καθώς ήταν ψυχολόγοι και θεωρούσαν πως η υπόθεση είχε ερευνητικό ζουμί. Οι ακαδημαϊκοί έζησαν μάλιστα από πρώτο χέρι τη γέννηση του Λεοπόλδου, ενός ατίθασου πνεύματος που δαμάστηκε σταδιακά από τη Σμιθ και αποκάλυπτε τώρα ανήκουστους θησαυρούς.

Στις πρώτες αυτές επαφές, η κοπέλα αποκάλυψε σε μια ύπνωση ότι ήταν μετενσάρκωση ινδής πριγκίπισσας και άρχισε να μιλά σανσκριτικά. Και καθώς κανείς τους δεν μπορούσε να εξακριβώσει αν τα μιλούσε όντως, μιας και δεν γνώριζαν τη γλώσσα, ο Flournoy κάλεσε κανέναν άλλο από τον ογκόλιθο της γλωσσολογίας Φερντινάντ ντε Σωσσύρ! Ο θεμελιωτής του γλωσσικού δομισμού, και συνάδελφος στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, ήταν ειδικός στις ανατολίτικες γλώσσες και ιδιαίτερα τα αρχαία ινδικά και επιβεβαίωσε πράγματι πως η μικρή Ελβετή και παιδί οικογένειας της εργατικής τάξης μιλούσε όντως στις εκστατικές συνεδρίες της σανσκριτικά!
Ο Κόκκινος Πλανήτης και οι γλώσσες του

Αν και τίποτα δεν μπορούσε να συγκριθεί με το επιστημονικό αξιοπερίεργο της γλώσσας των Αρειανών! Στα εξώκοσμα οράματα της Σμιθ, ο Άρης κατοικούνταν από ανθρωποειδή με σχετικά παραμορφωμένα ασιατικά χαρακτηριστικά, τα οποία περνούσαν την καθημερινότητά τους μέσα σε φουτουριστικά αυτοκινούμενα οχήματα και ιπτάμενα σκάφη.

Παρά τις εντυπωσιακές περιγραφές της ζωής του Κόκκινου Πλανήτη όμως, η επιστημονική ομήγυρη έστρεψε σύντομα τις έρευνες της Σμιθ σε ένα άλλο τμήμα του Άρη, τον Υπερ-Άρη, οι κάτοικοι του οποίου επικοινωνούσαν με μια περισσότερο ιδεογραφική παρά φωνητική γραφή.

Ο μαγεμένος Flournoy αλληλογραφούσε συχνά με τον Σωσσύρ ζητώντας από τον περίφημο γλωσσολόγο εξηγήσεις και ερμηνευτικά κλειδιά για να αποκτήσει πρόσβαση η ομάδα στο ακατάληπτο λεξιλόγιο των Αρειανών. Πώς όμως έφτασαν οι υπνοβατικές φωνητικές ακροβασίες της Σμιθ να λογίζονται γλώσσες; Η ίδια έχοντας αποδείξει αρχικά την ικανότητά της στην ξενογλωσσία, την εκφορά ή γραφή γλωσσών που είναι παντελώς άγνωστες στον ομιλούντα δηλαδή, επιδόθηκε με συστηματικότητα στην περιπέτεια των αρειανών γλωσσών, κάνοντας τον Σωσσύρ, που δεν πίστεψε ποτέ φυσικά στην ύπαρξη εξωγήινου λεξιλογίου, να ισχυριστεί ότι η Σμιθ ήταν ποιήτρια «στην αρχική και πιο εκτεταμένη σημασία του όρου». Το μέντιουμ ήταν ένας σωστός γλωσσοπλάστης!

Με τη σύμφωνη γνώμη των ειδικών, τα αρειανά της Σμιθ, όπως αποκαλύφθηκαν στη μεγαλοπρέπειά τους στο διάβα εφτά ετών, ήταν κανονική γλώσσα, παραμένοντας εντυπωσιακά σταθερή και συνεπής δομικά. Κι ενώ τα λειτουργικά χαρακτηριστικά της γλώσσας ακολουθούσαν κατά πόδας τη γαλλική γραμματική και σύνταξη, το λεξιλόγιο ήταν από την αρχή ένα μεγάλο μυστήριο. Όσο βέβαια οι γλωσσολόγοι φιλοτεχνούσαν το λεξικό της απόκοσμης αυτής λαλιάς, αναγνώριζαν ολοένα και περισσότερο αναλογίες με τα γαλλικά.

Τον πρώτο λόγο στην αποκρυπτογράφηση των αρειανών ανέλαβε ο γλωσσολόγος Victor Henry, ο οποίος τα πήγε σαφώς καλύτερα από τους συναδέλφους του. Αναγνωρίζοντας τη συνεισφορά πολλών ανθρώπινων γλωσσών στη δημιουργία των απροσδόκητων αρειανών, ο ερευνητής κατάφερε να αποδώσει λογικοφανείς ανθρώπινες ετυμολογίες σε κάθε εξωγήινη λέξη. Ο Flournoy, ανατρέχοντας στις συνεδρίες στα παιδικά χρόνια της Σμιθ, ανακάλυψε ότι μεταξύ 10-12 ετών η κοπέλα είχε διδαχθεί λίγα ουγγρικά, λατινικά και ελληνικά, αποκωδικοποιώντας περαιτέρω τον ακατάληπτο λεξιλογικό της πλούτο.

Παρά τις επιστημονικοφανείς εξηγήσεις όμως, το μυστήριο παρέμενε: το πνεύμα του Ελβετού Esenale που έκανε τις τσάρκες στον Άρη μιλούσε άπταιστα γαλλικά, αρειανά και υπερ-αρειανά (και αργότερα ουρανικά και σεληνιακά), μεταφράζοντας με αναπάντεχη άνεση τις γλώσσες. Πώς γινόταν λοιπόν να είναι τρίγλωσση η Σμιθ, γνωρίζοντας μόνο μία ανθρώπινη γλώσσα;

Παρά το μυστήριο της ψυχής του μέντιουμ όμως, οι ακαδημαϊκοί κατάφεραν στα χρόνια αυτά να αποκαλύψουν τα μυστικά της γλωσσολαλίας της Σμιθ μέσω κοπιωδών αναλύσεων, αναγνώσεων της αλληλογραφίας της και αλλεπάλληλων μεταφράσεων στις τρεις γλώσσες. Ο Flournoy αναγνώρισε πάντως ότι αυτό που αποκαλούσε η επιστήμη «γλωσσολαλία» ήταν φτωχό και ανεπαρκές σχήμα για να εξηγήσει το περίπλοκο φαινόμενο που είχε μπροστά του. Και παρά το γεγονός ότι η ομάδα των επιστημόνων έμοιαζε στην αρχή μαγεμένη θεωρώντας πως αυτό που άκουγε από το στόμα του μέντιουμ ήταν καθαρή ποίηση, προοδευτικά αναγνώριζε τη σφιχτοδεμένη γραμματική και το καλό συντακτικό των ακατανόητων φραστικών διατυπώσεων της Σμιθ: η αρχική ποίηση μετατράπηκε σε καθαρή γραμματική! «Είναι δύσκολο να κατανοήσεις την υπνωτιστική φαντασία της δεσποινίδος Σμιθ», παραδέχεται ευθέως ο καθηγητής ψυχολογίας στο περιβόητο σύγγραμμά του.

Το πιο εντυπωσιακό αποτέλεσμα των γλωσσολογικών ερευνών στα υπερβατικά ταξίδια της Σμιθ ήταν το «Αρειανο-Γαλλικό Λεξικό» που ανέπτυξε η επιστημονική ομάδα έπειτα από εφτά χρόνια καταγραφών και αποκρυπτογραφήσεων. Ήταν ένα σωστό λεξικό με τα όλα του, περιλαμβάνοντας εκατοντάδες εξωγήινες λέξεις και τις γαλλικές μεταφράσεις τους. Όταν μάλιστα η επιστημονική παρέα αποθαρρύνονταν από τη δυσκολία του εγχειρήματος, ο ίδιος ο Esenale καθησύχαζε τον Flournoy και τους συναδέλφους του: «Μην ανησυχείτε», τους είπε μια μέρα που έμοιαζαν όλοι απελπισμένοι, «σύντομα θα κατέχετε τα σημάδια της γλώσσας μας».
Τελικά

Η μοναδική στα χρονικά ιστορία της Έλεν Σμιθ παραμένει ορόσημο της άνισης μάχης μεταξύ μυστικισμού και Ορθού Λόγου. Μια πνευματίστρια ήρθε αντιμέτωπη με έναν επιστήμονα και η ανατρεπτική αυτή γειτνίαση συμπύκνωσε όλον τον ιδεολογικό και εννοιολογικό πόλεμο του μεταφυσικού με τη λογική. Εκείνη απλώς μιλούσε κι αυτός έγραφε και ανέλυε, πυροδοτώντας τόνους μελάνης στην πορεία.

Από την αναμέτρηση αυτή, κανείς πάντως δεν βγήκε αλώβητος…