Η γη της Σαντορίνης δεν σταματά να «γεννά» όμορφες και λυγερές γυναίκες, όπως το άγαλμα που βρέθηκε στο νεκροταφείο της αρχαίας Θήρας Μια κόρη ηλικίας 2.700 ετών

Τουλάχιστον αυτό μας δείχνει το εκπληκτικό άγαλμα δαιδαλικής κόρης που βρέθηκε στο νεκροταφείο της αρχαίας Θήρας. Είναι νέα και όμορφη, αλλά στα δεξιά έχει διπλό πιγούνι. Είναι σε σχεδόν άριστη κατάσταση, αλλά της λείπει ο δεξιός αγκώνας και ένα μικρό τμήμα από το άκρο της μύτης της. Κοιτώντας την όμως σχεδόν δεν το προσέχεις. Είναι ψηλόλιγνη, αλλά τα πόδια της είναι δυσανάλογα μεγάλα ως προς τον κορμό και το κεφάλι της δυσανάλογα μικρό. Αν και πέρασε κάπου 2.700 χρόνια κάτω από τη γη, το σώμα της δεν παρουσιάζει σημεία διάβρωσης και η αριστοκράτισσα κυρία της θηραϊκής κοινωνίας που πλάστηκε στα τέλη του 7ου π.Χ. αιώνα διατηρεί τη φρεσκάδα ενός έργου που προμηνύει τον ερχομό της μεγάλης πλαστικής του Αιγαίου των ύστερων αρχαϊκών και των κλασικών χρόνων.

Παρά τις αντιφάσεις όμως, η δαιδαλική κόρη που έφερε στο φως ο αρχαιολόγος κ. Χαράλαμπος Σιγάλας, στο νεκροταφείο της αρχαίας Θήρας πριν από δέκα περίπου μήνες, είναι ένα σπανιότατο και εξαιρετικό έργο, ένα έργο σταθμός στην εξέλιξη της αρχαίας γλυπτικής και η είδηση της ανεύρεσής της χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό από τους αρχαιολόγους παγκοσμίως. Ο όρος «δαιδαλικά» δόθηκε κατ' ευφημισμόν από τους αρχαιολόγους, οι οποίοι ονόμασαν έτσι έναν συγκεκριμένο τύπο γλυπτών του 7ου π.Χ. αιώνα. Η ονομασία προέρχεται από τον μυθολογικό αθηναίο γλύπτη Δαίδαλο ο οποίος ήταν ο πρώτος που, κατά τις αρχαίες πηγές, έκανε μνημειώδη γλυπτική. Εν τούτοις ο όρος είναι σύγχρονος και αφορά μόνο γυναικεία αγάλματα αυτής της περιόδου με έντονη επιρροή από την Ανατολή και τη χαρακτηριστική πρόσθετη κόμη (περούκα).

Η δαιδαλική τέχνη

Η δαιδαλική τέχνη στη μεγάλη γλυπτική αρχίζει γύρω στα 660-650 π.Χ. και ως τώρα έχουν βρεθεί ελάχιστες δαιδαλικές κόρες μεγάλου μεγέθους. Η πιο γνωστή βεβαίως είναι η περίφημη Ναξιώτισσα Νικάνδρα, που ήταν αφιερωμένη στη Δήλο και η οποία, αν και με σπασμένο στη μέση τον κορμό της, εξακολουθεί να στέκεται όρθια επάνω στη βάση της όπου είναι χαραγμένο το πατρικό της όνομα και το όνομα του συζύγου της. Μετά είναι η θεά από το Αστρίτσι της Κρήτης, είναι η επίσης πολύ γνωστή «Κυρία της Auxerre», που βρίσκεται στο Λούβρο.

Τώρα προστίθεται στην ομάδα η κόρη της Θήρας, η οποία θεωρείται από τα σημαντικότερα ευρήματα των τελευταίων χρόνων. Η κόρη βρέθηκε τυχαία στα τέλη της χρονιάς που πέρασε στο νεκροταφείο της αρχαίας Θήρας και μια ολιγόλογη αναγγελία του ευρήματος μεταδόθηκε αμέσως σε όλο τον κόσμο. «Ηταν μια Παρασκευή απόγευμα, 24 Νοεμβρίου» θυμάται ο κ. Σιγάλας «και είχαμε πάει με μια συνάδελφο και το βαφτιστήρι μου στο νεκροταφείο της αρχαίας Θήρας γιατί ήθελα να δω ξανά έναν τάφο που μελετούσα. Στην επιστροφή πήραμε ένα άλλο μονοπάτι όταν ξαφνικά σε ένα νεροφάγωμα ξεπρόβαλε μια δουλεμένη ηφαιστειακή πέτρα που φαινόταν να βρίσκεται στη θέση της. Σκάψαμε λίγο και είδαμε πως ανήκε σε έναν τάφο από τα τέλη του 5ου π.Χ. αιώνα. Σκαλίσαμε λίγο πάρα έξω το χώμα για να πατήσει το πόδι του παλάγκου που θα σήκωνε τον δόμο και θα μπορούσαμε να τον δούμε καλύτερα και εκεί φάνηκε ξαφνικά ένα κομμάτι δουλεμένο μάρμαρο, το οποίο αργότερα καταλάβαμε ότι ήταν το κάτω μέρος του αγάλματος. Εκείνο το βράδυ δεν ήμασταν καθόλου βέβαιοι ότι επρόκειτο για άγαλμα.Το αφήσαμε έτσι τη νύχτα και την άλλη μέρα το πρωί είδαμε ότι επρόκειτο για κόρη καθώς αποκαλύφθηκαν τα πόδια και οι πτυχές τού πίσω μέρους του ενδύματός της».

Τα ευρήματα και τα μουσεία

Η δαιδαλική κόρη βρέθηκε σε βάθος μόλις 70 εκ., στα νότια του νεκροταφείου της Σελλάδας, που απλώνεται σε μεγάλη έκταση κάτω από την αρχαία Θήρα στο νοτιοανατολικό τμήμα της Σαντορίνης. Πρόκειται για μια βραχώδη πλαγιά που ενώνει το μέσα βουνό και τον προφήτη Ηλία, που ανασκάφηκε από τον αείμνηστο Νίκο Ζαφειρόπουλο τις δεκαετίες του '60 και του '70. Κατά τον Ηρόδοτο η Θήρα ιδρύθηκε το 1.050 π.Χ. από Δωριείς που ήρθαν από τη Σπάρτη. Χάρη στα πλούσια ευρήματα του Ν. Ζαφειρόπουλου κτίστηκε το πρωτοποριακό για την εποχή του μικρό αρχαιολογικό μουσείο στα Φυρά, που συγκεντρώνει πλήθος πληροφορίες για τους παραγνωρισμένους ακόμη και από τους συγχρόνους τους Θηραίους οι οποίοι φαίνεται ότι, παρά την απομόνωση και τον συντηρητισμό τους, είχαν επαφές με τα μεγάλα κέντρα της εποχής τους. Ισως εδώ θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι στα Φηρά υπάρχουν δύο μουσεία.

Το αρχαιολογικό με τα ευρήματα της Θήρας των ιστορικών χρόνων και το προϊστορικό με την επίσης εξαιρετική έκθεση επιλεγμένων ευρημάτων του Ακρωτηρίου. Στο εργαστήριο αυτού του δεύτερου μουσείου, του προϊστορικού, στεγάζεται προσωρινά η δαιδαλική κόρη της Θήρας, ώσπου να μελετηθεί και να δημιουργηθεί ο κατάλληλος χώρος για να εκτεθεί στο άλλο μουσείο στο οποίο και ανήκει χρονολογικά. Ετσι προς το παρόν σε ένα δωμάτιο ανοίχτηκε ένα σκάμμα στο δάπεδο για να μπορέσει να σταθεί όρθια η κόρη που έχει ύψος 2,30 μ. Παρά τη φρεσκάδα και τη θαυμαστή του διατήρηση, ο κ. Σιγάλας υποστηρίζει ότι το έργο είναι ημιτελές, παρουσιάζει πολλά ερωτηματικά και το μόνο βέβαιο είναι ότι σκαλίστηκε σε χονδρόκοκκο ναξιώτικο μάρμαρο.

Η μυστηριώδης φιγούρα

Στο μέτωπό της είναι σκαλισμένο ένα διάδημα που τελειώνει στους κροτάφους και αφήνει να εννοηθεί ότι στερεώνεται με ένα κορδόνι που μόλις και διακρίνουμε ότι περνάει κάτω από την κώμη και επανεμφανίζεται στο πίσω μέρος της κεφαλής όπου δένει σε έναν καλά σκαλισμένο κόμπο. Επάνω από τη φυσική κώμη είναι σκαλισμένη μια δεύτερη από ξένα μαλλιά (είδος περούκας), που καταλήγει σε τέσσερις τυποποιημένες μπούκλες στον κάθε ώμο. Το ένδυμά της μόλις και διακρίνεται στον κορμό με μια αχνή λαιμόκοψη, ενώ από τη μέση και κάτω το πίσω μέρος του ενδύματος φέρει ραβδώσεις σαν μια σύγχρονη φούστα πλισέ, σε αντίθεση με το μπροστινό μέρος που είναι τελείως λείο, χωρίς πτυχές και μόνο κάτω από τη ζώνη διακρίνεται μια μικρή παραλληλόγραμμη προεξοχή, που ίσως να ήταν η απαρχή μιας διακόσμησης που πιθανόν να συνεχιζόταν ζωγραφικά.

Τα νύχια και στα δύο χέρια είναι άγραφα και οι βολβοί των ματιών είναι ατελείωτοι και μόνο το στόμα μένει ερμητικά σφραγισμένο... Η κόρη πρέπει να στεκόταν όρθια κοντά στον τάφο της (δεν έχει ακόμη βρεθεί), για να της δώσει ο καλλιτέχνης το φινίρισμα. Από εκεί εξαιτίας ίσως κάποιου σεισμού (;) έπεσε, θρυμματίζοντας τον δεξιό της βραχίονα. Είναι έργο θηραίου καλλιτέχνη επηρεασμένου από τη μεγάλη γλυπτική της Νάξου; Εγινε σε ναξιώτικο εργαστήριο και μεταφέρθηκε στη Σαντορίνη για να τελειώσει εκεί από ντόπιο ή και ναξιώτη τεχνίτη; Πρόφθασαν να την ζωγραφίσουν και χάθηκαν τα ίχνη; Αυτά είναι ελάχιστα από τα πολλά ερωτήματα που συνοδεύουν το εκπληκτικό γλυπτό.