Το ποδόσφαιρο από την αρχαιότητα έως σήμερα ...

Σύντομη ιστορία του ποδοσφαίρου από την αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη έως το πρώτο Παγκόσμιο Κύπελλο που ξεκίνησε στην Ουρουγουάη το 1930.

Επιτύμβια στήλη του... 4ου αιώνα π.Χ. με αθλητή που ισορροπεί μια μπάλα στο δεξί του πόδι. Είναι σαφές ότι ο παίκτης δεν πρέπει να πιάσει τη μπάλα με τα χέρια του γι’ αυτό τα κρατάει δίπλα στο σώμα του. Η παράσταση είναι σήμερα χαραγμένη στο τρόπαιο του Champions League. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. Image: Supplied

ν
ΟΠΩΣ τα περισσότερα από τα κλασικά αθλήματα του στίβου, οι ιππικοί αγώνες και οι καταδύσεις από εξέδρα, ανακαλύφθηκαν και αναπτύχθηκαν στην αρχαία Ελλάδα, το ίδιο συνέβη και με τα ομαδικά αθλήματα με μπάλα (σφαίρα).
Δεν γνωρίζουμε πώς ακριβώς παίζονταν τα παιχνίδια αυτά στην αρχαία Ελλάδα και αργότερα στη Ρώμη, αλλά από τις ελάχιστες πληροφορίες που σώζονται συμπεραίνουμε πως υπήρχαν τουλάχιστον τρία είδη: Επίσκυρος, Φαινίνδα και Απόρραξις. Σε ορισμένα αρχαία κείμενα αναφέρεται και η Σφαιρομαχία, που μάλλον ήταν ο γενικός όρος των παιχνιδιών με μπάλα.
ν

Παιχνίδι με μικρή σκληρή μπάλα που τη χτυπούσαν με ένα ραβδί καμπυλωτό από τη μια μεριά, όπως στο χόκεϊ επί χόρτου. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. Image: Supplied
ν
Από τις ανάγλυφες παραστάσεις που υπάρχουν στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, διακρίνουμε τρία κύρια παιχνίδια:
α) Ένα παιχνίδι με μικρή σκληρή μπάλα που τη χτυπούσαν με ένα ραβδί καμπυλωτό από τη μια μεριά, όπως στο χόκεϊ επί χόρτου.
β) Ένα παιχνίδι παρόμοιο με το σημερινό ποδόσφαιρο, στο οποίο χρησιμοποιούσαν μεγάλη μπάλα κατασκευασμένη από δέρματα ραμμένα μεταξύ τους και φουσκωμένη με αέρα, και
γ) Ένα παιχνίδι με μικρή μπάλα που την έριχναν με τα χέρια, όπως στο σημερινό ράγκμπι.
ν

Ο παίκτης αριστερά ετοιμάζεται να ρίξει τη μικρή σφαίρα, ενώ οι άλλοι παίκτες παίρνουν κατάλληλες θέσεις. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. Image: Supplied
ν
Στον Όμηρο αναφέρεται και το παιχνίδι «Ουρανία». Ένας παίκτης έγερνε προς τα πίσω και έριχνε την μπάλα στον ουρανό, ενώ οι υπόλοιποι προσπαθούσαν να αρπάξουν την μπάλα πριν πέσει στο έδαφος.
Η Επίσκυρος πήρε το όνομά της από τη γραμμή με σκύρα (μαύρα πετραδάκια) που χώριζε το γήπεδο σε δύο μέρη. Με άλλα λόγια, είχαμε την κεντρική διαχωριστική γραμμή των δύο μεγάλων περιοχών του γηπέδου.
Εκατέρωθεν της μεσαίας γραμμής και σε απόσταση υπήρχαν δύο άλλες γραμμές που αντιπροσώπευαν τα «τέρματα». Κάθε ομάδα αποτελείτο από 12 ή 14 παίκτες. Το παιχνίδι ήταν σκληρό και επίπονο, και στη Σπάρτη ιδιαίτερα βίαιο. Η βιαιότητα διατηρήθηκε και στη ρωμαϊκή περίοδο. Η Σύγκλητος της Ρώμης απαγόρευσε στα τέλη του 2ου αιώνα τα παιχνίδια με τη μπάλα, όταν ο γιος ενός συγκλητικού έσπασε το πόδι του στη διάρκεια ενός αγώνα.
Υπερβολική αντίδραση, αν σκεφτούμε ότι δύο αιώνες πριν, ο Ιούλιος Καίσαρας είχε αποκαλέσει το παιχνίδι «γυναικείο», όταν έμαθε πως είχαν χάσει τη ζωή τους μόνο 25 παίκτες στη διάρκεια των αγώνων.
ν

Ρωμαϊκή τοιχογραφία του “harpustum”, από την ελληνική λέξη αρπαστόν, το ουδέτερο γένος του επιθέτου αρπαστός, από το ρήμα αρπάζω. (Μεταξύ 100 π.Χ. και 400 μ.Χ.). Image: Supplied
ν
Η βιαιότητα συνεχίστηκε και στην αρχή της βυζαντινής περιόδου. Όταν το 336 ο ρήτορας Λιβάνιος ήρθε για σπουδές στην Αθήνα, κάθε σχολή είχε τη δική της ομάδα και οπαδούς τόσο παθιασμένους που δεν δίσταζαν να συμπλακούν μεταξύ τους κρατώντας ρόπαλα, μαχαίρια και πέτρες.
Ο Γαληνός, που υπήρξε προσωπικός γιατρός του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου (βασ. 161-180), εξηγεί γιατί η σφαιρομαχία ήταν τόσο δημοφιλής:
«Ακόμη και ο φτωχότερος μπορεί να παίξει μπάλα, γιατί αυτή δεν θέλει ούτε δίχτυα, ούτε όπλα, ούτε άλογα, ούτε κυνηγόσκυλα… Και τι είναι πιο βολικό από ένα παιγνίδι, στο οποίο μπορεί να πάρει μέρος ο καθένας ανεξάρτητα από την περιουσία του και τη δουλειά του; …Το παιγνίδι με την μπάλα δεν είναι μόνο καλή άσκηση για τα πόδια, αλλά πολύ καλή και για τα χέρια… Θα καταλάβεις επίσης ότι το παιγνίδι με την μπάλα γυμνάζει το μάτι, αν σκεφτείς ότι όποιος δεν μπορεί να υπολογίσει την τροχιά της, δεν μπορεί και να την πιάσει. Επίσης, ο παίκτης θα οξύνει και την κριτική του ικανότητα…»
Και συνεχίζει με τις πολεμικές αρετές του παιχνιδιού:
«Δεν είναι δύσκολο να καταλάβεις ότι το παιγνίδι με την μπάλα σε ασκεί στις σπουδαιότερες κινήσεις, τις οποίες εμπιστεύονται οι νόμοι της πόλης στους στρατηγούς της: να επιτίθεσαι την κατάλληλη στιγμή και να μην γίνεσαι αντιληπτός… να οικειοποιείσαι αυτά που ανήκουν στους εχθρούς, είτε πέφτοντας πάνω τους με ορμή, είτε απροσδόκητα και να κρατάς τα λάφυρα που έχεις πάρει».
Μας διασώζονται ακόμη και ονόματα διάσημων «ποδοσφαιριστών» της αρχαιότητας, όπως του Αριστόνικου του Καρύστιου, του Δημοτέλη του Χίου, του Χαιρεφάνη και του Κτησίβιου του Χαλκιδέως.
ν

Αναπαράσταση αναγεννησιακού ποδοσφαιρικού αγώνα στην Πιάτσα Σάντα Κρότσε της Φλωρεντίας. Κάθε ομάδα έχει 27 παίκτες. Image: Supplied
ν
Στα χρόνια του μεσαίωνα η σφαιρομαχία επιβίωσε στην ιταλική χερσόνησο με τον ένα ή τον άλλο τρόπο και τον 16ο αιώνα πήρε τη μορφή του Calcio. Το πιο διάσημο παιχνίδι πραγματοποιήθηκε στις 17 Φεβρουαρίου 1530 στην Πιάτσα Σάντα Κρότσε (Piazza Santa Croce) στη Φλωρεντία. Εκείνη την εποχή ολόκληρη η πόλη της Φλωρεντίας ανήκε στην πλούσια οικογένεια των Μεδίκων.
Οι ομάδες είχαν από 27 μέλη η καθεμιά και το παιχνίδι διεξαγόταν χωρίς κανόνες, με τους παίκτες να χρησιμοποιούν τόσο τα πόδια όσο και τα χέρια. Στόχος η μεταφορά της μπάλας σε ένα καθορισμένο σημείο στην αντίπαλη περιοχή. Ανεβασμένοι στα γύρω κτίρια, μουσικοί έδιναν ρυθμό στο παιχνίδι.
Στα μέσα του 19ου αιώνα, το ποδόσφαιρο και το ράγκμπυ γνώρισαν μεγάλη άνθιση στη Μεγάλη Βρετανία, όπου ιδρύθηκαν οι πρώτοι αθλητικοί σύλλογοι που δημιούργησαν της Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία της Αγγλίας (The Football Association – The FA). Το ποδόσφαιρο, που απέκτησε ενιαίους κανόνες, έγινε γρήγορα αγαπητό στους κατοίκους των μεγάλων πόλεων, των οποίων ο πληθυσμός είχε αυξηθεί σημαντικά εξαιτίας της Βιομηχανικής Επανάστασης. Οι σύλλογοι σύντομα ένιωσαν την ανάγκη ανέγερσης νέων αθλητικών εγκαταστάσεων, ικανών να δεχτούν μεγαλύτερο αριθμό οπαδών.
Η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, που προτάθηκε το 1894 από τον Γάλλο βαρώνο Πιερ ντε Κουμπερτέν, υπήρξε καθοριστική για τη σημασία του αθλητισμού στη σύγχρονη εποχή και σήμανε την έναρξη κατασκευής μεγαλύτερων σταδίων για τις ανάγκες της νέας εποχής.
Το Παγκόσμιο Κύπελλο της FIFA ξεκίνησε στην Ουρουγουάη το 1930 με 13 ομάδες να αγωνίζονται για τον τίτλο του πρωταθλητή. Το σημερινό Κύπελλο έχει πια αγκαλιάσει όλο τον πλανήτη, με 32 χώρες να συναγωνίζονται για το ποια εθνική ομάδα θα φτάσει στην κορυφή. Παρά τις πολιτικές διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στα κράτη, το Παγκόσμιο Κύπελλο είναι το πιο αγαπημένο θέαμα δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Πάνω από τρία δισεκατομμύρια παρακολούθησαν τους αγώνες το 2014,
αριθμός που αναμένεται να ξεπεραστεί φέτος, δείχνοντας γιατί το ποδόσφαιρο ονομάζεται συχνά «λαϊκό άθλημα».
Οι φωτογραφίες που ακολουθούν είναι ιστορικές και προέρχονται από το αρχείο του National Geographic.
ν