Διαφορές και κοινά σημεία μεταξύ ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας

Του Παναγιώτη Παστουσέα

Ενόψει πιθανών εξελίξεων στους επόμενης μήνες στο παρόν άρθρο επιχειρήσουμε, σύντομα, να επισημάνουμε τις κυριότερες διαφορές αλλά και τα κοινά σημεία μεταξύ των εννοιών της ΑΟΖ και Υφαλοκρηπίδας, που μερικές φορές προκαλούν παρανόηση ή και σύγχυση.

Το 1982 στο Montego Bay της Τζαμάικα ολοκληρώθηκε (μετά από προσπάθειες εννέα ετών) το κείμενο της Διεθνούς Σύμβασης του Δικαίου της Θαλάσσης (United Nations Convention on the Law of the Sea UNCLOS III) και τέθηκε στα κράτη για υπογραφή και κύρωση. Μέχρι το 2009 η ΕΕ και 152 από τα 192 κράτη του ΟΗΕ έχουν κυρώσει τη Σύμβαση με συνέπεια το κείμενο και οι διατάξεις της Διεθνούς Σύμβασης του Δικαίου της Θαλάσσης που τέθηκε το 1982 στα κράτη για υπογραφή και κύρωση να θεωρείται πλέον ότι δεσμεύουν και τα κράτη που δεν την έχουν κυρώσει.

Έτσι από το 2009 μπήκε έντονα στη ζωή μας η νέα σχετικά έννοια της ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη).

Η ΑΟΖ είναι η θαλάσσια ζώνη εντός της οποίας ασκείται «απλό κυριαρχικό δικαίωμα» («πλήρης κυριαρχία» ασκείται μόνο στα Χωρικά Ύδατα) από ένα παράκτιο κράτος που του δίδει το δικαίωμα να εκμεταλλεύεται, μόνο αυτό, μία ζώνη πλάτους έως και 200 ναυτικών μιλίων από τις ακτές του. Το δικαίωμα της οικονομικής αξιοποίησης δεν περιορίζεται μόνο στο βυθό και το υπέδαφος, όπως συμβαίνει με το θεσμό της υφαλοκρηπίδας, αλλά επεκτείνεται και στα υπερκείμενα ύδατα (η επιφάνεια είναι Διεθνή Ύδατα) εξασφαλίζοντας για παράδειγμα αποκλειστικό δικαίωμα αλιείας. Επιπρόσθετα, το παράκτιο κράτος έχει τη δικαιοδοσία να εγκαθιστά τεχνητά νησιά και να μεριμνά για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος ειδικά από τη ρύπανση.


Η Υφαλοκρηπίδα θα μπορούσε να θεωρηθεί σε γενικές γραμμές σαν υποσύνολο της ΑΟΖ όμως αν και ο βυθός και το υπέδαφος περιλαμβάνονται και στις δύο ζώνες, για την εκμετάλλευση τους το Διεθνές Δίκαιο παραπέμπει στις διατάξεις που αφορούν την Υφαλοκρηπίδα. Συνεπώς αν και η Υφαλοκρηπίδα φαίνεται σαν μέρος της ΑΟΖ διατηρεί την αυτοτέλεια της σε ό,τι αφορά στην εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων για αυτό απαιτείται οριοθέτηση και των δύο αυτών θαλασσίων ζωνών.

Η ΑΟΖ είναι μία αποκλειστικά νομική κατασκευή σε αντίθεση προς την υφαλοκρηπίδα, για την οποία ο νομικός ορισμός, που ισχύει πλέον, συνυπάρχει δυστυχώς με παλαιότερες αντιλήψεις γεωλογικής προέλευσης, σύμφωνα με τις οποίες η υφαλοκρηπίδα αποτελεί τη φυσική προέκταση του χερσαίου εδάφους μίας χώρας υπό την επιφάνεια της θάλασσας. Το επιχείρημα αυτό χρησιμοποιούν οι Τούρκοι παραβλέποντας ότι ο ορισμός της Υφαλοκρηπίδας στο ΔΔΘ είναι νομικός όρος και όχι γεωλογικός.

Μία επιπρόσθετη διαφοροποίηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ είναι ότι ενώ η υφαλοκρηπίδα υφίσταται αυτόματα, χωρίς την αναγκαιότητα καμιάς ενέργειας από το παράκτιο κράτος, η ΑΟΖ δεν υπάρχει, εάν δεν κηρυχθεί. Συνεπώς, η χώρα μας, που δεν έχει προβεί στη σχετική διακήρυξη, διαθέτει απλώς το δικαίωμα να κηρύξει ΑΟΖ και η σχετική ενέργεια εξαρτάται μόνο από αυτήν, χωρίς να απαιτείται συμφωνία άλλου κράτους ή επικύρωση διεθνούς οργανισμού.

Αν και η ανακήρυξη της ΑΟΖ γίνεται μονομερώς από το παράκτιο κράτος, απαιτείται συμφωνία με τα όμορα κράτη για την οριοθέτησή της, στην περίπτωση, που λόγω της γεωγραφικής διαμόρφωσης, η διαθέσιμη θαλάσσια περιοχή δεν επαρκεί έτσι ώστε όλοι οι ενδιαφερόμενοι να λάβουν ΑΟΖ πλάτους 200 ναυτικών μιλίων. Η περίπτωση αυτή υφίσταται φυσικά στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου τυχόν ανακήρυξη ΑΟΖ από τη χώρα μας, θα δημιουργήσει ζητήματα οριοθέτησής της, που όμως ως προς την υφή τους δεν διαφοροποιούνται με τα μέχρι σήμερα υφιστάμενα προβλήματα οριοθέτησης της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Για το λόγο αυτό, εμφανίζεται παγκοσμίως η τάση οι δύο αυτές θαλάσσιες ζώνες να οριοθετούνται ταυτόχρονα και τα όριά τους να συμπίπτουν.

Ενώ το ΔΔΘ καθορίζει την αρχή «της μέσης γραμμής- ίσων αποστάσεων» ως μέθοδο οριοθέτησης των Χωρικών Υδάτων, σε ότι αφορά στην οριοθέτηση ΑΟΖ και Υφαλοκρηπίδας δεν υφίσταται διάταξη του ΔΔΘ που ορίζει την μέθοδο οριοθέτησης των δύο αυτών ζωνών ενώ παράλληλα εισάγεται σαν μέθοδος και η αρχή της «ευθυδικίας» για την επίλυσης διαφορών μεταξύ δυο κρατών τα οποία διαφωνούν και καταφεύγουν σε μηχανισμό επίλυσης διαφορών (διαιτησία - Διεθνές Δικαστήριο). Η αρχή της «ευθυδικίας» είναι ένα ασαφές νομικό κριτήριο για την οριοθέτηση ΑΟΖ-ΥΦΑΛ που μπορεί να αγνοήσει μερικά ή συνολικά την αρχή «των ίσων αποστάσεων» λαμβάνοντας υπόψη και άλλα κριτήρια Με άλλα λόγια σε περίπτωση προσφυγής Ελλάδος -Τουρκίας σε μηχανισμό επίλυσης διαφορών για την οριοθέτηση, κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για την απόφαση της διαιτησίας και την ΑΟΖ –ΥΦΑΛΟΚΡΙΠΊΔΑ που θα μας αποδοθεί.

Τα πλεονεκτήματα που μπορεί να αποκομίσει η Ελλάδα από τυχόν ανακήρυξη ΑΟΖ είναι σημαντικά και αυτά δεν συνδέονται μόνο με την αξιοποίηση των υδρογονανθράκων όπως προβάλλεται ευρέως.

Αποκλειστικό δικαίωμα αλιείας: εξασφαλίζεται εντός της ΑΟΖ στους Έλληνες πολίτες και σε όσους θα διαθέτουν ειδική άδεια από την Ελλάδα. Αν αναλογισθεί κανείς το πρόβλημα της μείωσης των αλιευμάτων στο Αιγαίο, το κέρδος για την εθνική οικονομία και ειδικά για τους παράκτιους πληθυσμούς θα είναι πολύ μεγάλο.

Προστασίας του θαλασσίου περιβάλλοντος: Προς την ιδία κατεύθυνση λειτουργεί και η αρμοδιότητα της προστασίας του θαλασσίου περιβάλλοντος Η προστασία και διατήρηση του ενάλιου πλούτου της χώρας μας δεν επηρεάζει μόνο την ελληνική αλιεία, αλλά έχει συνέπειες στο σημαντικότερο ίσως εξαγώγιμο προϊόν μας: τον τουρισμό. Σωστή διαχείριση και προστασία των φυσικών πόρων δημιουργεί τις προϋποθέσεις για πιο αναβαθμισμένες και ποιοτικότερες τουριστικές υπηρεσίες.

Η ΑΟΖ δεν έχει καμιά γεωλογική αναφορά: Πέραν όμως των οικονομικών και περιβαλλοντικών συνεπειών, η ΑΟΖ προσδίδει πλεονέκτημα στη χώρα μας έναντι της Τουρκίας σε μελλοντική οριοθέτηση. Επειδή η ΑΟΖ δεν έχει καμιά γεωλογική αναφορά, σε αντίθεση προς την υφαλοκρηπίδα, η γειτονική χώρα δεν μπορεί για την ΑΟΖ να χρησιμοποιήσει στην αντιπαράθεση με τη χώρα μας τα γνωστά επιχειρήματα που προβάλλει για την υφαλοκρηπίδα των νησιών του Αιγαίου, ότι δηλαδή τα νησιά μας δεν διαθέτουν υφαλοκρηπίδα διότι είναι απλές εξάρσεις της υφαλοκρηπίδας της Ανατολίας ή ότι απλώς «επικάθονται» σε αυτήν.

Σύνδεση ηπειρώτικου και νησιωτικού χώρου: το σημαντικότερο ίσως είναι ότι η ΑΟΖ συμπεριλαμβάνει και τα θαλάσσια ύδατα (όχι μόνο βυθό), εξασφαλίζοντας έτσι με καλύτερους όρους την οικονομική και πολιτική ενότητα του ελληνικού ηπειρωτικού και νησιώτικού χώρου, απέναντι στις διαρκείς προκλήσεις της Άγκυρας.


* Ο Παναγιώτης Παστουσέας είναι Αντιναύαρχος ε.α.

πηγη