Φθινοπωρινή ισημερία ονομάζεται το αστρονομικό φαινόμενο, κατά το οποίο η ημέρα και η νύχτα έχουν περίπου την ίδια διάρκεια. Συμβαίνει μεταξύ 21 και 23 Σεπτεμβρίου κάθε έτους. (Τη φετινή χρονιά, η φθινοπωρινή ισημερία συντελείται τη Δευτέρα 23 Σεπτεμβρίου με την είσοδο του Ήλιου στο ζώδιο του Ζυγού).
Στη συνέχεια, η ημέρα μικραίνει και η νύχτα μεγαλώνει, ώσπου η νύχτα να φθάσει στο ζενίθ της, κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο μεταξύ 21 και 23 Δεκεμβρίου. (Τη φετινή χρονιά, η είσοδος στο χειμώνα θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή 22 Δεκεμβρίου, με την είσοδο του Ήλιου στο ζώδιο του Αιγόκερου). Τόσο οι ισημερίες, όσο και τα ηλιοστάσια, συμβαίνουν δύο φορές το χρόνο και σηματοδοτούν την έναρξη των εποχών του έτους.
Από τα αρχαία χρόνια, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης, τέτοια φαινόμενα γιορτάζονταν από τους λαούς, οι οποίοι απέδιδαν στις αλλαγές των εποχών μαγικές διαστάσεις. Οι πρώτες κοινωνίες των ανθρώπων ήταν κοινωνίες καθαρά αγροτικές. Η ζωή και η καθημερινότητά τους ήταν βασισμένη στη φύση και τις εναλλαγές της. Οι εποχές (το πέρασμα από τη μια εποχή στην άλλη) και τα φυσικά φαινόμενα εντυπωσίαζαν και, ενίοτε, τρόμαζαν τους ανθρώπους, οι οποίοι ζητούσαν εξήγηση από τους σοφούς/μάγους της φυλής. Για το λόγο αυτό οι ισημερίες, που σηματοδοτούσαν και την αλλαγή των εποχών, λάμβαναν ιδιαίτερη θέση στα ημερολόγια τους, τα οποία ήταν ηλιακά ή σεληνιακά. (Συνήθως τα σεληνιακά ημερολόγια ήταν κατάλοιπο των μητριαρχικών κοινωνιών).
Αρκετά αρχαιοελληνικά ημερολόγια, ανάμεσά τους των Λακεδαιμονίων και των Μακεδόνων, είχαν ως αφετηρία τους (πρωτοχρονιά) τη φθινοπωρινή ισημερία. Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός πως πάμπολλα φύλλα Ινδιάνων της Αμερικής, τοποθετούσαν την έναρξη του νέου έτους ταυτόχρονα με την πρώτη συγκομιδή των καλαμποκιών, κάπου στα μέσα Αυγούστου.
Ουσιαστικά, η φθινοπωρινή ισημερία σηματοδοτεί την είσοδο στο φθινόπωρο, το οποίο ολοκληρώνεται με το χειμερινό ηλιοστάσιο του Δεκεμβρίου, όπου εισερχόμαστε πλέον στο χειμώνα. Ωστόσο, για την μετεωρολογία οι μήνες Σεπτέμβριος, Οκτώβριος και Νοέμβριος στο βόρειο ημισφαίριο και Μάρτιος, Απρίλιος, Μάιος στο νότιο ημισφαίριο, απαρτίζουν συμβατικά την εποχή του Φθινοπώρου. Εξαίρεση σ′ αυτού του είδους τη διαίρεση αποτελεί το Κελτικό ημερολόγιο, που ακολουθεί τον Κελτικό ημερολογιακό κύκλο ή τροχό και θεωρεί ως μήνες του Φθινοπώρου τον Αύγουστο, τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο.
Η γιορτή της συγκομιδής
Για τους Κέλτες, η φθινοπωρινή ισημερία συμπίπτει με τη γιορτή Mabon, όπου εορτάζεται ο θερισμός των αμπελιών και των μήλων, καθώς και η δημιουργία του κρασιού.
Ουσιαστικά, πρόκειται για μια γιορτή συγκομιδής. Ο εορτασμός του κέλτικου Mabon γίνεται όταν οι ημέρες και οι νύχτες είναι ίσου μήκους. Σύμφωνα με την κέλτικη παράδοση η ισορροπία ημέρας και νύχτας ήταν η κατάλληλη εποχή για να αποκομίσουν οι άνθρωποι ό,τι είχαν σπείρει το προηγούμενο διάστημα και να ευχαριστήσουν τη Μητέρα Γη για τη γενναιοδωρία που τους παρείχε.
Από κει κι έπειτα, καθώς οι νύχτες θα μεγάλωναν έναντι της ημέρας, θα έδιναν στη Μητέρα Γη το χρόνο να ξεκουραστεί μέχρι τη νέα ισορροπία ημερών, στην εαρινή ισημερία, όπου θα ξυπνούσε με τον ερχομό της άνοιξης. Με άλλα λόγια, κατά τη φθινοπωρινή ισημερία λάμβανε χώρα ένα τελετουργικό ευχαριστιών για τους καρπούς της γης και μια εορταστική αναγνώριση της ανάγκης να τα μοιραστούν μεταξύ τους για να εξασφαλίσουν τις ευλογίες της Θεάς και του Θεού (του Θηλυκού και του Αρσενικού που ως ζεύγος έδιναν την ισορροπία) τους επόμενους χειμερινούς μήνες.
Οι πρώτοι κελτικοί λαοί περιβάλλονταν κυριολεκτικά –σε ό,τι αφορούσε στον τρόπο ζωής τους- από τον φυσικό κόσμο. Βίωναν διαρκώς την παρουσία του και η κοινότητα ήταν εξαρτημένη πλήρως από αυτόν για την ισορροπία, τη γονιμότητα και τις βασικές της ανάγκες ή ανέσεις. Γι΄ αυτό και όλες οι γιορτές τους ήταν άμεσα εξαρτώμενες από τις εποχές, τις ισημερίες και τα ηλιοστάσια.
Η λέξη Mabon της φθινοπωρινής ισημερίας προέρχεται από την κοινή βρετανική και γαελική διάλεκτο καθώς και από την πρωτο-κελτική ρίζα makwo που σημαίνει γιος. Από την ίδια ρίζα προέρχεται και το όνομα του ήρωα Μabon της Ουαλικής λογοτεχνίας και μυθολογίας, του γιού της Modron, η οποία αποτελεί ουαλική αρχετυπική φιγούρα της μητέρας. Και οι δυο μαζί αποτελούν αρχετυπικό ζεύγος μητέρας - υιού. Γι΄ αυτό πάντοτε ο συγκεκριμένος ήρωας αναφέρεται σε συνάρτηση με τη μητέρα του ( Mabon ap Modron). Επίσης, από την ίδια ρίζα προέρχεται και το όνομα του προ-χριστιανικού θεού των Κελτών, Maponos ή Maponus, ο οποίος ήταν ο θεός της νεότητας και εξομοιωνόταν με τον Απόλλωνα.
Μάλιστα, δεν είναι τυχαίο ότι και στην Αρχαία Αθήνα κατά το μήνα Βοηδρομιών (μέσα Σεπτεμβρίου με μέσα Οκτωβρίου) λάμβαναν χώρα τα βοηδρόμια, μια γιορτή προς τιμή του Απόλλωνα. Βέβαια, η συγκεκριμένη γιορτή διέθετε στρατιωτική πτυχή και κατά την εκδήλωση της προσφέρονταν ευχαριστίες στον Απόλλωνα για την βοήθεια που παρείχε στους Αθηναίους κατά τις πολεμικές τους επιχειρήσεις, αλλά η χρονική στιγμή δείχνει πως οι Αθηναίοι ήθελαν να τιμήσουν το θεό του Φωτός και της Νεότητας πριν από την έλευση του φθινοπώρου.
Η φθινοπωρινή ισημερία στην αρχαία Ελλάδα
Στην Αρχαία Ελλάδα, η φθινοπωρινή ισημερία είναι γνωστή ως «φεγγάρι συγκομιδής». Αυτό συνέβαινε γιατί κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου το φεγγάρι υψωνόταν νωρίτερα το βράδυ στον ουράνιο θόλο, ο καιρός ήταν ακόμη γλυκός (απο-καλόκαιρο ονομάζουμε τις όμορφες αυτές ημέρες του Σεπτεμβρίου) και οι αγρότες είχαν τη δυνατότητα να εργαστούν, μαζεύοντας τους καρπούς που χρειαζόταν για τις αποθήκες τους πριν την έλευση του χειμώνα.
Στην Αρχαία Ελλάδα κατά την φθινοπωρινή ισημερία τελούνταν και τα Ελευσίνια Μυστήρια που αποτελούσαν έναν από τους πιο ιερούς και σεβαστούς θεσμούς. Τα Ελευσίνια Μυστήρια διαρκούσαν 9 ημέρες, και η ήμερα λήξης τους ήταν συνήθως η ημέρα της φθινοπωρινής ισημερίας.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, η θεά Δήμητρα (αρχετυπικό σύμβολο μητέρας) είχε μια όμορφη κόρη, την Περσεφόνη. Και οι δυο θεές μαζί, Δήμητρα και Περσεφόνη, αποτελούν αρχετυπικό ζεύγος μητέρας, κόρης ανάλογο με το ζεύγος του ήρωα Μabon και της μητέρας του Modron. Σύμφωνα με άλλους, η Δήμητρα και η Περσεφόνη ήταν ουσιαστικά οι δυο όψεις της ίδιας θεάς, της θεάς δηλαδή της γεωργίας, αλλά και της ελεύθερης βλάστησης, του εδάφους και της γονιμότητας της φύσης και των ανθρώπων.
Ο μύθος λέει ότι η όμορφη κόρη της Δήμητρας, η Περσεφόνη, σαγήνευσε το θεό του Κάτω Κόσμου ο οποίος ζήτησε από τον Δία να την κάνει γυναίκα του. Επειδή όμως η Περσεφόνη δεν θα διάλεγε μια ζωή στο σκοτάδι, ο Άδης (γνωστός και ως Πλούτωνας) αποφάσισε να την αρπάξει. Ο μύθος της αρπαγής της Περσεφόνης πρωτοεμφανίζεται στη Θεογονία του Ησίοδου. Η Περσεφόνη μάζευε άνθη σε ένα λιβάδι με τη συντροφιά των Ωκεανίδων νυμφών, της θεάς Αθηνάς και της θεάς Άρτεμης. Και ενώ μάζευε ένα νάρκισσο, άνοιξε η γη, ξεπήδησε ο Άδης με το άρμα του και την άρπαξε.
Η αρπαγή της Περσεφόνης από τον θεό του Άδη, είχε ως αποτέλεσμα τον μαρασμό της Δήμητρας η οποία εγκατέλειψε τον Όλυμπο και άρχισε να περιπλανιέται μαυροφορεμένη και βουβή ανάμεσα στους ανθρώπους ψάχνοντας μάταια για την κόρη της. Τα νιάτα και το κάλλος της αντικατέστησαν τα γκρίζα μαλλιά και το πένθος. Ο μύθος λέει πως έφτασε κάποια στιγμή στην Ελευσίνα στο παλάτι του βασιλιά Κελεού, όπου έμεινε και δίδαξε τους γιους του στα Ελευσίνια Μυστήρια. (Σύμφωνα με ιστορικούς και ερευνητές, τα Ελευσίνια Μυστήρια είχαν ξεκινήσει από την Σαμοθράκη και τα Καβείρια Μυστήρια, απλά στα Ελευσίνια Μυστήρια, οι μυημένοι στο θάνατο και στην αναγέννηση, σε αντίθεση με τα Καβείρια που η μύηση εστιαζόταν στη γέννηση. Και τα δυο μυστήρια μαζί αποτελούσαν ουσιαστικά έναν ολοκληρωμένο κύκλο.)
Τα Ελευσίνια Μυστήρια ήταν μια από τις σημαντικές γιορτές της αρχαιότητας και είχαν συμβολικό και μυητικό χαρακτήρα. Στον εορτασμό τους συμμετείχαν μόνο οι μυημένοι, οι οποίοι γίνονταν κοινωνοί μυστικών της ζωής και του σύμπαντος και απαγορευόταν να αποκαλύψουν όλα όσα είχαν δει και ακούσει κατά τη διάρκεια της μύησης τους. Κατά τον εορτασμό των μυστηρίων, οι μυημένοι παρακολουθούσαν κάποια δρώμενα που σχετίζονταν με το μύθο της Δήμητρας και της κόρης της και άκουγαν κάποιες μυστικές φράσεις που τους βοηθούσαν να αντιμετωπίζουν το θάνατο με διαφορετική οπτική. Εξάλλου, ας μη λησμονούμε πως μετά την φθινοπωρινή ισημερία, η Περσεφόνη κατέβαινε στον Άδη, η Δήμητρα πενθεί για τον αποχωρισμό της κόρης της και η φύση πέθαινε μέχρι την άνοιξη.
Ίσως, γι΄αυτόν ακριβώς το λόγο να είχαν επιλέξει, στην αρχαία Αθήνα, αυτή τη φθινοπωρινή περίοδο, όπου η φύση ετοιμαζόταν να πέσει σε νάρκη, να εορτάζουν και τα γενέσια, πένθιμη γιορτή στη μνήμη των νεκρών, κάτι, δηλαδή ως μνημόσυνο /χρέος προς τους νεκρούς, κυρίως απέναντι σ’ εκείνους που θυσιάστηκαν στη μάχη για την υπεράσπιση της πατρίδας.
Σήμερα, πλέον που ο σύγχρονος τρόπος ζωής μας έχει απομακρύνει από τη φύση, ενώ το έντονο τεχνητό φως δεν μας αφήνει να δούμε την σκοτεινιά που έρχεται, ας επιλέξουμε τη σιωπή και την ηρεμία. Αυτή η εποχή του χρόνου είναι μυστηριακά μαγική. Η φύση απλόχερα έδωσε ό,τι είχε στον άνθρωπο και τώρα ετοιμάζεται να αποχωρήσει διακριτικά και να ξεκουραστεί. Καθώς απομακρύνεται πιασμένη από τις πλεξούδες της Περσεφόνης, που χάνεται στο σκοτεινό σπήλαιο, εκεί που την οδηγεί ο τρομερός και σκοτεινός σύζυγός της, ψιθυρίζει τα μαγικά λόγια της αναγέννησης της. Αυτά τα λόγια που χρειάζεται να ξέρουμε για να αντέξουμε το σκοτάδι του χειμώνα και να γίνουμε κοινωνοί της φωτιάς της εστίας που θα μας διατηρήσει ζεστούς. Ας σωπάσουμε, λοιπόν, και ας την αφουγκραστούμε.
Καλό Φθινόπωρο!
Γιώτα Χουλιάρα, Πολιτικός συντάκτης
Δείτε επίσης:
Φθινόπωρο: Δείτε πόσα λεπτά ημέρας χάνουμε μέχρι τις 22 Δεκεμβρίου
Καλό Φθινόπωρο! Σήμερα ξεκινά και επίσημα
Reviewed by olablogs
on
23:53
Rating:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου