Γιαβρί μου, τζιέρι μου .. το εξαιρετικό Λεξικό του Κωνσταντινουπολίτικου Γλωσσικού Ιδιώματος.

Ο Νίκος Ζαχαριάδης για το εξαιρετικό Λεξικό του Κωνσταντινουπολίτικου Γλωσσικού Ιδιώματος.

– γιαβρί μου ! * γιαβρί (το) [<τουρκ.Yavru} νεογνό,μωρό,μικρούλι/ γιαβρούμ τρυφερή προσφώνηση, μωρό μου! μικρό μου, αγαπούλα μου!


– κουζούμ ! * [<τουρκ.kuzu-=αρνάκι] τρυφερή προφώνηση, μωρό μου! ψυχή μου αγάπη μου!

– σαλόζης (ο) – α (η) * [<τουρκ. saloz] σαχλός, χαζοβιόλης, ανισόρροπος

– σαψάλης (ο)-α (η) * [<τουρκ.sapsal] ατημέλητος,αφρόντιστος,αποβλακωμένος

– σερσερής (ο) -ου (η) * [<τουρκ serseri] αλήτης, ρεμάλι,ακαμάτης


– χεργκελές (ο) * [<τουρκ.hergele] αλήτης, ρεμάλι, θρασύς

Τέσσερα χρόνια για 4.500 λέξεις -εκφράσεις -λήμματα.

Τέσσερα χρόνια για την έρευνα και καταγραφή λέξεων από τον προφορικό και γραπτό λόγο των Ρωμιών της Πόλης, σε ένα χρονικό διάστημα 100 χρόνων (από την Περίοδο των Μεταρρυθμίσεων επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το 1856, του Τανζιμάτ, μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, όταν ακόμη η παρουσία των Ρωμιών στην Πόλη ήταν έντονη και ακμάζουσα).
To «Λεξικό του Κωνσταντινουπολίτικου Ιδιώματος» του Νίκου Ζαχαριάδη (εκδόσεις Γαρβριηλίδης) είναι ένα μικρός θησαυρός.

Ξεκίνησε από αγάπη -άλλωστε, είναι αφιερωμένο στα εγγόνια του Κωνσταντινοπολίτη λεξικογράφου (πολιτικού μηχανικού στο επάγγελμα)- με στόχο τη διάσωση και συγκρότηση του «παράξενου» αυτού λεξιλογίου που χρησιμοποιούσαν οι Ρωμιοί της Πόλης.
Σε το είπα, τον λέω

«Τα κύρια χαρακτηριστικά του Κωνσταντινουπολίτικου γλωσσικού ιδιώματος είναι -(ενδεικτικά από το εισαγωγικό σημείωμα):

– η σύνταξη των ρημάτων αρέσω, λέγω, δίνω, με αιτιατική προσώπου: σε λέγω (σε το είπα, τον λέω) ότι δεν θέλω,

–η έρρινη προφορά των μπ, ντ, γκ,

–το ρήμα εμφανίζεται ενίοτε στο τέλος της φράσης (τουρκική επίδραση): η Μαρία ωραία είναι…»

Οι αντιδράσεις του αναγνώστη -γιατί αυτό το Λεξικό διαβάζεται- κινούνται μεταξύ έκπληξης και συγκίνησης, παρότι όπως διευκρινίζεται στην εισαγωγή «το παρόν πόνημα δεν είναι έργο γλωσσολόγου».

Ο κ. Νίκος Ζαχαριάδης μίλησε με αφορμή το Λεξικό – όχι της διαλέκτου, αλλά του ιδιώματος των Ελλήνων της Πόλης.
Έφυγα από την Πόλη στα 15 μου χρόνια

«… Όταν έφυγα από την Πόλη, το 1959, ήμουν 15 χρονών. Η κατάσταση ήταν δύσκολη. Λόγω του Κυπριακού επικρατούσε ένα είδος ‘τρομοκρατίας’.

Αμοιβαίος σεβασμός δεν νομίζω ότι υπήρξε ποτέ…

Ο πατέρας μου ήταν μέλος Δ.Σ. ενός Συλλόγου, της Ελληνικής Ενώσεως. Τα μέλη του είχαν συλληφθεί το 1958 και φυλακιστεί για 40 μέρες. Όταν τους άφησαν, ο πατέρας μου έφυγε και ήρθε στην Ελλάδα. Εμείς μείναμε πίσω και το 1959, ακολούθησε η υπόλοιπη οικογένεια, η μητέρα μου, η γιαγιά μου -η μητέρα του πατέρα μου- οι δύο μου αδελφές κι εγώ.


Ο πατέρας μου απελάθη το 1964, ενώ βρισκόταν ήδη στην Ελλάδα -ειδική περίπτωση. Ήδη είχαμε εγκατασταθεί στην Αθήνα…»
Ο φόβος

«Την εποχή εκείνη, μετά τα γεγονότα του 1955, επικρατούσε φόβος. Δεν μπορούσαμε να μιλήσουμε ελληνικά στον δρόμο. Αυτό τουλάχιστον, θυμάμαι εγώ…

Αμοιβαίος σεβασμός δεν νομίζω ότι υπήρξε ποτέ… Οι Έλληνες ήταν μία μειονότητα, η οποία ενώ τις προηγούμενες δεκαετίες ήκμαζε -οικονομικά, κοινωνικά, πολιτισμικά- άρχισε προοδευτικά να φθίνει».
Η φυγή

«Οι περισσότεροι δεν είχαν έρθει ποτέ πριν στην Ελλάδα και ούτε μπορώ να πω ότι επιθυμούσαμε να έρθουμε στην Ελλάδα -αυτό είναι μύθος.

Ήταν κάτι που έγινε υπό πίεση. Το 1923 ζούσαν 150 – 160.000 Έλληνες στην Πόλη, το 1960 ήταν 70.000 και στα επόμενα χρόνια η πτώση ήταν ραγδαία. Σήμερα ζουν 3.000 Έλληνες στην Πόλη».
Οι γειτονιές των Ρωμιών στην Αθήνα

«Εγκατασταθήκαμε στην Αγίου Μελετίου. Οι Κωνσταντινοπολίτες που ήρθαν στην Αθήνα, είχαν ως πρώτη επιλογή, τη Νέα Σμύρνη και την Καλλιθέα. Μετά, Πατήσια, Κυψέλη, Φωκίωνος Νέγρη, Αχαρνών, Παγκράτι. Και βεβαίως, τα νότια προάστια, πολλοί Κωνσταντινοπολίτες εγκαταστάθηκαν στο Παλαιό Φάληρο».
Πόλη – Αθήνα: Ένα 15χρονο παιδί

«Η αλλαγή στη ζωή μου ήταν ριζική. Είχα φοιτήσει τρία χρόνια στο Ζωγράφειο Γυμνάσιο στην Πόλη και τουλάχιστον τους πρώτους μήνες στην Ελλάδα, η προσαρμογή ήταν δύσκολη. Μιλούσα με βαριά προφορά (τα ελληνικά μας δεν ήταν ‘ιδιαίτερα’), ωστόσο, είχα την τύχη να πάω στο Κολλέγιο Αθηνών. Δεν μπορώ να πω όμως ότι, πέρα από τους πρώτους μήνες αντιμετώπισα κάποια δυσκολία -αφομοιώθηκα σύντομα.

Δεν έκανα παρέα με Κωνσταντινοπολίτες -δεν ήταν επιλογή, περισσότερο σύμπτωση, θα έλεγα. Διότι, όταν ήρθα στην Αθήνα, οι περισσότεροι φίλοι μου είχαν μείνει πίσω, ήρθαν μετά το 1970. Οπότε από το 1959 μέχρι το 1970 έκανα παρέα με φίλους που απέκτησα στην Αθήνα».
Επιστροφή μετά από 26 χρόνια

«Ξαναπήγα στην Πόλη το 1985. Για λόγους επαγγελματικούς. Το είχα αποφύγει … Δεν είχαν δημιουργηθεί και οι συνθήκες…

Είχα διπλή υπηκοότητα, ελληνική και τουρκική. Για τους Τούρκους έπρεπε να υπηρετήσω τη θητεία μου στον τουρκικό στρατό. Που σημαίνει ότι έπρεπε να επιλέξω. Τελικά, ήρθα στην Ελλάδα. Το 1964, έγινα έκπτωτος της τουρκικής ιθαγένειας. Αλλά το 1985 που πήγα στην Πόλη δεν αντιμετώπισα πρόβλημα. Από τότε πηγαίνω τακτικά».
Οι δρόμοι της παιδικής μου ηλικίας

«Όταν πήγα -εκείνη την πρώτη φορά, μετά από 26 χρόνια- περπάτησα όλους τους δρόμους της παιδικής μου ηλικίας. Η συγκίνηση ήταν τρομερή. Έπιασα τον εαυτό μου να κλαίει. Πήγα στο πατρικό, στο σχολείο, στις γειτονιές που παίζαμε, στα στέκια, στους κινηματογράφους… Η γειτονιά μου ήταν το Πέρα.

Ακόμη και τώρα που είμαι 70 χρονών, οι εικόνες παραμένουν αναλλλοίωτες: Μπορώ να φέρω μπροστά στα μάτια τις παλιές εκείνες εικόνες -τα σοκάκια, τους λιθόστρωτους δρόμους, τα παλιά σπίτια, τα αρχοντικά, τις εκκλησίες…

Πώς σας έλεγε η μητέρα και η γιαγιά σας; Ποιά ήταν η προσφώνηση; ρωτά το TheTOC τον Νίκο Ζαχαριάδη. «Γιαβρί μου ή τζιέρι μου…» απαντά.

ΠΗΓΗ