Σπήλαιο Τζανή: Μύθοι και Θρύλοι της Κρήτης

Η Κρήτη είναι ένας τόπος που βρίθει από θρύλους και διηγήσεις, ένας τόπος «μαγικός», όπου εκδηλώνονται ασυνήθιστα και περίεργα φαινόμενα, τα οποία κατάφεραν να επιβιώσουν για πολλά χρόνια με μικρές παραλλαγές, από στόμα σε στόμα, φτάνοντας μέχρι τις ημέρες μας. Ένας τέτοιος συγκεκριμένος τόπος στην Κρήτη είναι και ο Ομαλός, με έντονη την επίδραση των μύθων, και των λαϊκών διηγήσεων, και με κύριο σημείο αναφοράς το σπήλαιο Τζανή.

Το σπήλαιο του Τζανή
Στο όμορφο οροπέδιο του Ομαλού στα Χανιά, εκτός από την είσοδο του Εθνικού Δρυμού της Σαμαριάς βρίσκετε και ένα από τα μεγαλύτερα σπηλαιοβάραθρα σε μήκος της Ελλάδας, το σπήλαιο του Τζανή γνωστό και ως Καταβόθρα ή Χώνος, με μήκος τριών χιλιομέτρων και βάθος 280 μέτρων περίπου, και με ιδιαίτερη σημασία στο οικοσύστημα του οροπεδίου καθώς αποτελεί ένα φυσικό αποστραγγιστικό έργο για τα νερά του Ομαλού, αλλά και για την πανίδα που φιλοξενεί ένα μεγάλο αριθμό νυχτερίδων.

Υπήρξε τόπος γέννησης πολλών θρύλων και μύθων όπως αυτός του βοσκού λυράρη Τζανή, ο οποίος σύμφωνα με τους ντόπιους, οι νεραΐδες τον παρέσυραν στα βάθη του για να τις συντροφεύει στους χορούς με την μουσική του. Το όνομα του όμως το σπήλαιο το πήρε από τον οπλαρχηγό Μάρκο Τζανή, που κατέφυγε σε αυτό και χάθηκε στα βάθη του, και όχι από τον λυράρη Τζανή όπως αναφέρετε λανθασμένα από πολλές πηγές.

Το επιβλητικό σπήλαιο είναι γεμάτο από θρύλους και παραδόσεις που μιλούν για ανθρώπους που χάθηκαν, για εμφανίσεις δαιμόνων, στοιχειακά όντα, ξωτικά που απαγάγουν ανθρώπους, και νεράιδες που χορεύουν κάτω από το σεληνόφως και γύρω από τους νεραϊδόκυκλους, και η μαγική μουσική τους καθηλώνει περαστικούς ανθρώπους, οδηγώντας τους σε παντοτινή αιχμαλωσία.
Αυτά τα φαινόμενα συχνά συνδυάζονται με φώτα και λάμψεις, φωτιές ή φλόγες μυστηριώδους προέλευσης, τα οποία γίνονται αντιληπτά κυρίως στην ύπαιθρο από περαστικούς, ενώ συνδέονται και με τα βαθύτερα στρώματα της γήινης επιφάνειας όπως πηγάδια, σπήλαια, και υπόγειες στοές. Από μύθους, παραδόσεις, λαογραφία ή αν θέλετε από αλαφροΐσκιωτους, αυτά τα όντα περιγράφονται με τεράστια αινιγματικά μάτια, μεγάλα λεία κεφάλια, μακριά ανατριχιαστικά δάκτυλα.

Αν και στον προθάλαμο ακόμα (μερικά μέτρα μόλις από την είσοδο του σπηλαίου), η χρήση φακών είναι απαραίτητη. Λίγα μέτρα ακόμα και το απόλυτο σκοτάδι θα κυριαρχήσει!

Για κάποιους άλλους πάλι, όπως ο ανθρωπολόγος Έβανς Γουέντζ, ο οποίος κατέγραψε συναντήσεις ανθρώπων με ξωτικά το 1907 σε Βρετάνη, Κορνουάλλη, Σκωτία και Ιρλανδία, είναι πλάσματα ευγενικά, ψηλά και με ανθρώπινη εμφάνιση αλλά φωτεινότερα και περισσότερο διάφανα.
Η ομοιότητα τους στην εμφάνιση είναι εντυπωσιακή με τις αντίστοιχες περιγραφές που αφορούν στα πληρώματα των ATIA, και συναντάμε στην παγκόσμια βιβλιογραφία, ενώ συχνά συμπεριφέρονται με εκπληκτικά όμοιο τρόπο (απαγάγουν ανθρώπους, ενώ γυναίκες εξαναγκάζονται να γεννούν τα παιδιά τους, όπως θα δούμε παρακάτω). Όπως αναφέρετε στο περιοδικό Ανεξήγητο, τεύχος 183, σε άρθρο της κ. Λίλυ Γκορτζοπούλου, ο εθνολόγος Μπράιαν Στρος, άκουσε μερικές ενδιαφέρουσες ιστορίες όταν μελετούσε τους ινδιάνους Τζελτάλ της Τενεγιάπα, στο Μεξικό.
Τα δικά τους τριχωτά ξωτικά είναι τα Ιχκ`αλ, που πετούν με ρουκέτες και περιστασιακά απαγάγουν ανθρώπους. Νοτιότερα στο Μεξικό τα ίδια πλάσματα λέγεται ότι απαγάγουν γυναίκες και τις εξαναγκάζουν να γεννήσουν παιδιά. Στην Ιρλανδία διηγούνται για την πτώση των ξωτικών από τον ουρανό και για το ότι δεν χάθηκαν γιατί το «κακό» μέσα τους δεν είχε καμιά μοχθηρία.
Στην Σαμόα ο Ρόμπερτ Λιούις Στίβενσον ανακάλυψε παραμύθια, τα οποία μιλούσαν για νεραΐδες που αποπλανούσαν θνητούς άνδρες. Σε άλλες μελέτες και έρευνες συναντάμε τους Feiry Rings (Νεραϊδόκυκλους), πάνω στο γρασίδι ή στα χωράφια αφού πρώτα έχουν χορέψει εκεί ξωτικά και νεράιδες. Αντίστοιχους κύκλους συναντάμε φυσικά και από εμφανίσεις άγνωστων αντικειμένων σε όλα τα μέρη του κόσμου (μια εντυπωσιακή σύμπτωση ακόμα).

Αριστερά και χαμηλά στον προθάλαμο η είσοδος του τούνελ που οδηγεί στα σπλάχνα του ομαλού.. εκεί που χάθηκαν η διμοιρία των Γερμανών ναζί, καθώς και η μισή αποστολή των Γάλλων εξερευνητών

Όλα αυτά ήταν μια καλή αφορμή για ένα μικρό ταξίδι της ομάδας μας μέχρι τον Ομαλό και το σπήλαιο του Τζανή, ώστε να γνωρίσουμε από κοντά αυτό τον τόπο των μύθων των θρύλων και των παράξενων ιστοριών του.
Το σπήλαιο δεν είναι κρυμμένο, αλλά βρίσκετε μόλις 200 μέτρα από το δρόμο και δύο περίπου χιλιόμετρα πριν την είσοδο για το Φαράγγι της Σαμαριάς. Η είσοδος του σπηλαίου μεγάλη και εντυπωσιακή. Σε προδιαθέτει πως δεν πρόκειται για ένα ακόμα σπήλαιο, αλλά για ένα μεγαλείο της φύσης, που κατάφερε να δημιουργηθεί μέσα στα «σπλάχνα» του Ομαλού. Προχωρώντας στο εσωτερικό του το σπήλαιο διαμορφώνετε σε μια ενιαία τεράστια αίθουσα (προθάλαμος) που σε εντυπωσιάζουν όχι μόνο οι διαστάσεις του βάθους και τους πλάτους, αλλά και του ύψους.
Το σπήλαιο είναι αρκετά υγρό, και γι αυτό το λόγο γλιστράει πάρα πολύ, η θερμοκρασία είναι αισθητά χαμηλή, ενώ τα βράχια του είναι πολύ κοφτερά και διασκορπισμένα σε όλα τα σημεία. Απότομο, βαθύ, με ανώμαλη διαδρομή, ενώ κυριαρχεί η σιωπή και το απόλυτο σκοτάδι, κάτι που σημαίνει ότι απαιτείται δυνατός φωτισμός. Αριστερά από την είσοδο και χαμηλά διακρίνετε το τούνελ που οδηγεί στα βάθη του Ομαλού, εκεί που χάθηκε ο λυράρης Τζανής, καθώς και μια διμοιρία γερμανών ναζί κατά την διάρκεια του Β’ΠΠ, αλλά και η μισή αποστολή γάλλων εξερευνητών πριν από πολλά χρόνια.

Μετά από 200 μέτρα στο απόλυτο σκοτάδι, η φύση ίσως θέλησε να δείξει τη μεγάλη δύναμη της σε δημιουργία, καθώς οι φακοί και οι λάμπες ασετυλίνης που είχαμε μαζί, αποκάλυψαν στα μάτια μας τα πρώτα σχήματα και χρώματα του σπηλαίου.
Μπήκαμε στο σκοτεινό τούνελ και αρχίσαμε να προχωράμε προς το βάθος, με το έδαφος κατηφορικό και ολισθηρό, και το φυσικό φως να λιγοστεύει μέχρι που χάθηκε τελείως, κάτω από δύσκολες συνθήκες, ενώ σε κάποια σημεία στενεύει αρκετά, δημιουργώντας έντονο ψυχικό άγχος, και σε εκείνο το σημείο είναι που νιώθεις μια έντονη αρνητική ενέργεια πάνω σου, όπως έχει περιγραφεί και από άλλους ερευνητές.
Μετά από 200 μέτρα στο απόλυτο σκοτάδι, η φύση ίσως θέλησε να δείξει τη μεγάλη δύναμη της σε δημιουργία, καθώς οι φακοί και οι λάμπες ασετυλίνης που είχαμε μαζί, αποκάλυψαν στα μάτια μας τα πρώτα σχήματα και χρώματα του σπηλαίου. Κάτι που μας εντυπωσίασε από την πρώτη στιγμή, ήταν η συνεχής σταγονορροή. Η συνεχής αυτή σταγονορροή από το ύψος της οροφής έχει δημιουργήσει μέσα από μια διαδικασία εναποθέσεων αλάτων, αληθινά αριστουργήματα χρωμάτων και σχημάτων γνωστά και ως «πέτρινα ρόδα».

Σε πολλά σημεία του σπηλαίου η διαδρομή είναι ανώμαλη και παρουσιάζει δυσκολίες.

Μετά από 400 μέτρα ακόμα φτάσαμε σε μια μεγάλη κάθετη τρύπα (κάρκαρος), η οποία εμπόδιζε την συνέχεια της έρευνας μας. Η διάμετρος της τρύπας ήταν αρκετά μεγάλη όπως και το βάθος της. Οι φακοί και οι λάμπες ασετυλίνης δεν επαρκούσαν για να διαλύσουν το σκοτάδι της.
Σε εκείνο το σημείο υπήρχαν δύο επιλογές. Η θα βρίσκαμε ένα τρόπο να περάσουμε από την μεγάλη τρύπα στην απέναντι πλευρά που συνέχιζε το τούνελ – κάτι το οποίο δεν ήταν εφικτό αφού δεν υπήρχε ο κατάλληλος εξοπλισμός – ή θα έπρεπε να κατέβουμε την τρύπα, κάτι που απαιτεί γνώσεις κάθετης σπηλαιολογίας τις οποίες επίσης δεν είχαμε.
Η εξερεύνηση των σπηλαίων άλλωστε δεν είναι απλή ούτε εύκολη ενασχόληση. Εκτός από πολύ καλή φυσική κατάσταση, προϋποθέτει ειδική εκπαίδευση και εμπειρία την οποία εμείς δεν διαθέταμε. Επειδή λοιπόν δεν θέλαμε να διακινδυνεύσουμε ή να προσποιηθούμε τους «ειδικούς» και αφού είχαμε διανύσει μια απόσταση 800 περίπου μέτρων μέσα στο σκοτεινό τούνελ αποφασίσαμε να πάρουμε τον δρόμο της επιστροφής, ρίχνοντας τελευταίες ματιές, και προσπαθώντας ν’αποτυπώσουμε στη μνήμη μας ότι μπορούσαμε περισσότερο.

Ο κάρκαρος έχει άνοιγμα περίπου 7 μέτρα, ενώ είναι και αρκετά βαθύς

Στην πλάτη του Αργύρη ο μεγάλος κάρκαρος που εμποδίζει την συνέχεια της έρευνα μας

Πάνω δεξιά ο Αργύρης προσπαθεί να φωτίσει τον κάρκαρο, όμως το φως δεν είναι αρκετό για να διαλύσει το σκοτάδι. Στο κέντρο της φωτογραφίας σε σκούρο χρώμα συνεχίζει το τούνελ προς τα βάθη του Ομαλού

Στο δρόμο για το σπήλαιο, και σταματώντας σε 2-3 καφενεία για να μιλήσουμε με τους μεγαλύτερους σε ηλικία κατοίκους για τους μύθος τους θρύλους και τις παραδόσεις της περιοχής, μάθαμε για μια γαλλική αποστολή η οποία είχε επισκεφτεί το σπήλαιο πριν από αρκετά χρόνια, αλλά όχι με θετικά αποτελέσματα καθώς τα μισά άτομα της ομάδας δεν ξαναβγήκαν ποτέ.
Ψάχνοντας αργότερα την ελληνική βιβλιογραφία εντοπίσαμε στο βιβλίο «ΜΥΣΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ», εκδόσεις ΑΡΧΕΤΥΠΟ, μια παράγραφο του Παντελή Γιαννουλάκη, από παλιότερη επίσκεψη του στο σπήλαιο Τζανή, όπου μας δίνει περισσότερες πληροφορίες. Στην σελίδα 490 διαβάζουμε: «Είχαμε μάθει από τους ντόπιους ότι εκεί μέσα πριν από χρόνια είχε μπει μια εξερευνητική αποστολή Γάλλων, που είχαν έρθει με ελικόπτερα! Οι ντόπιοι μου διηγήθηκαν ότι οι Γάλλοι (15-20 άτομα), μπήκαν εκεί μέσα και βγήκαν μετά από δύο μέρες και είπαν ότι έπεσαν σε μια υπόγεια λίμνη και ζήτησαν από τους δικούς τους να τους φέρουν βάρκες.
Οι βάρκες ήρθαν με ελικόπτερα (!) κι αυτοί ξαναμπήκαν και βγήκαν μετά από τέσσερις ημέρες, μόνο που ήταν λιγότεροι από τους μισούς, και χωρίς βάρκες. Όταν οι ντόπιοι τρομαγμένοι τους ρώτησαν που ήταν οι υπόλοιποι, αυτοί είπαν ότι είχαν φύγει από άλλο μέρος. Μόνο που στον Ομαλό δεν υπάρχει άλλο μέρος για να φύγεις..»

Τα σημάδια από προηγούμενες αποστολές είναι ακόμα εμφανή πάνω στους βράχους

Η γαλλική αποστολή όμως δεν ήταν η μοναδική που μέλη της χάθηκαν και δεν ξαναβγήκαν ποτέ από το σπήλαιο. Στο σπάνιο βιβλίο λαογραφίας του Άγγελου Δευτερέου, διαβάζουμε για το σπήλαιο, ότι κατά την διάρκεια του Β’ΠΠ, ένα γερμανικό απόσπασμα μπαινόβγαινε στο σπήλαιο για 8 ημέρες. Έμπαιναν το πρωί (περίπου 30 άτομα), με σχοινιά χιαστί στους ώμους και έβγαιναν το βράδυ, ενώ στην είσοδο του σπηλαίου υπήρχαν πάντα 4 σκοποί. Την τελευταία ημέρα μπήκαν μαζί τους και οι 4 σκοποί, αλλά η διμοιρία δεν ξαναβγήκε ποτέ.
Οι κάτοικοι της περιοχής ποτέ δεν έμαθαν τι έψαχναν οι γερμανοί, όμως για ένα πράγμα ήταν σίγουροι. Ότι τα «τριβόλια» (μια ονομασία που χρησιμοποιείτε στην Κρήτη για παράξενα όντα), που κατοικούν στα βάθη του σπηλαίου, έπιασαν τους γερμανούς, όπως είχαν κάνει παλιότερα και με τον Τζανή, και τους κράτησαν για πάντα κοντά τους.

Η είσοδος όπως φαίνεται από τον προθάλαμο του σπηλαίου

Αντίθετα από την πρώτη εντύπωση, τα σπήλαια δεν είναι άδεια από ζωή. Η ζωή εδώ είναι απόλυτα εναρμονισμένη με τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν στο εσωτερικό του σπηλαίου: αιώνιο σκοτάδι, υγρασία και ελάχιστη τροφή.