Ελιά…ένα δέντρο «ιερό σύμβολο» της Πατρίδας μας! Πώς επιβιώνει ένας μοναδικός ζωντανός οργανισμός, 2500 ετών, από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας!!! Η…«Ελιά της Όρσας»! Ποιά είναι η ιστορία της και τι γνώριζαν οι αρχαίοι για τα οφέλη της ελιάς για την υγεία!

Στη Σαλαμίνα, στην ...



Κοινότητα Αιαντείου, υπάρχει μια γέρικη πολύ μεγάλη ελιά, γνωστή ως «Ελιά της Όρσας». Πριν από ένα χρόνο περίπου το δέντρο χρονολογήθηκε από τους ειδικούς του Ινστιτούτου Klorane, στα πλαίσια της αναζήτησης και βράβευσης των αρχαίων ελαιοδένδρων στην Ελλάδα, οι οποίοι υπολόγισαν πως η ηλικία του είναι 2.500 χρόνια!!!

Το 1987, στο βιβλίο «Αρβανίτικες ιστορίες και θρύλοι της Σαλαμίνας», ο λαογράφος Νίκος Σαλτάρης, δημοσίευσε την ιστορία για την «Ελιά της Όρσας».

Η Όρσα ήταν μια κοπέλα που έζησε τον 17ο αιώνα και είχε ως μοναδική προίκα τη συγκεκριμένη ελιά. Η κοπέλα αυτή όμως είχε ένα τραγικό τέλος… Ερωτεύτηκε έναν Τούρκο ενώ ήταν παντρεμένη και ο σύζυγός της την αποκεφάλισε και ήρθε στο νησί με το κεφάλι της μέσα σε ένα ταγάρι…!

Δέκα χρόνια αργότερα, μία ηλικιωμένη κάτοικος των Αμπελακίων Σαλαμίνας, η Σοφία Παπαπαναγιώτου, γεννημένη το 1916, (γνωστή με το μελωδικό προσωνύμιο Αλαλά, που το όφειλε στη συνήθειά της να τραγουδά όλη την ημέρα), μέσα από μία συνέντευξή της, μετέφερε μια προφορική παράδοση την οποία γνώριζε από την υπεραιωνόβια γιαγιά της Αικατερίνη Γεροντιώτου, που γεννήθηκε το 1808 και πέθανε το 1923.

Σύμφωνα, λοιπόν, με τα λεγόμενα της γιαγιάς Γεροντιώταινας, την Ελιά της Όρσας την είχε φυτέψει ένας πολύ μεγάλος βασιλιάς, ο Στράτος, γι΄αυτό και είναι η πιο μεγάλη και η πιο παλιά του νησιού. Σε κάποιο άρθρο της εποχής, γι΄αυτήν την προφορική παράδοση, αναφέρεται πως πίσω από το όνομα του Στράτου, κρυβόταν το όνομα του Τυράννου των Αθηνών Πεισίστρατου, ο οποίος έδρασε το 6ο αιώνα π.Χ.

Εδώ να σημειώσουμε πως ο Πεισίστρατος έδωσε μεγάλη ώθηση στην αγροτική πολιτική, μοίρασε σπόρους, έδωσε χρήματα στους αγρότες και ρίζες ελιών για να φυτευτούν στην, άγονη τότε, Αττική.

Το αξιοθαύμαστο στην ιστορία είναι ότι ένα αρχαίο ιστορικό γεγονός επιβίωσε, μέσα από αυτήν την ελιά, μέχρι τις μέρες μας, χωρίς να έχουμε κάποια ιστορική καταγραφή, γιατί η προφορικότητα του λαού είναι πολύ δυνατή!

Εδώ και μια δεκαπενταετία, ο Αναπληρωτής Καθηγητής της Φαρμακευτικής Σχολής Αθηνών κ.Προκόπης Μαγιάτης, ασχολήθηκε πάρα πολύ συστηματικά με το θέμα «Ελιά και Λάδι» και έπειτα από μεγάλη έρευνα αρχαίων κειμένων, βγήκαν στην επιφάνεια οι απόψεις αλλά και οι γνώσεις που είχαν οι αρχαίοι συγγραφείς για τη χρησιμότητα του λαδιού για την υγεία.

Υπήρχε λοιπόν μια αναφορά του Διοσκουρίδη, που έλεγε ότι το καλύτερο λάδι για την υγεία είναι το «ομφάκινον» ή «ωμοτριβές», δηλαδή το αγουρέλαιο.
Γιατί άραγε να λέει όμως κάτι τέτοιο ο Διοσκουρίδης…; Αφού, αν αναλύσει κανείς χημικά το λάδι από άγουρες και από ώριμες ελιές, κατά 99,9% είναι ίδιο! Αυτό λοιπόν το 0,1% της διαφοράς περιελάμβανε την ελαιοκανθάλη, που υπάρχει μόνο στο αγουρέλαιο και για την οποία, την ίδια περίοδο, μια δημοσίευση στο επιστημονικό περιοδικό Nature ανέφερε ότι είχε αντιφλεγμονώδη δράση, ανάλογη του «Ibuprofen».

Ο Διοσκουρίδης έγραφε ότι το αγουρέλαιο ενδείκνυται για τον πονοκέφαλο και τον πονόδοντο. Γνώριζε δηλαδή αυτές του τις ιδιότητες!!!
΄

Αν υπάρχουν λοιπόν διαφορές ανάμεσα στις ποικιλίες ελιών, πράγμα που επίσης ισχυριζόταν ο Διοσκουρίδης, προφανώς θα υπάρχουν και οι αντίστοιχες φαρμακευτικές τους ιδιότητες.

Χαρτογραφήθηκαν έτσι λοιπόν όλες οι ελληνικές ποικιλίες, οι οποίες υπερβαίνουν τις πενήντα, με την κορωνέικη να κυριαρχεί. Στη Σαλαμίνα, όπως σε όλη την Αττικοβοιωτία, οι παλιές ελιές είναι μεγαρίτικες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελιάς της Όρσας, της οποίας ο κεντρικός της κορμός είναι μεγαρίτικη ποικιλία και οι περιφερειακοί είναι άγριοι. Η συνολική της περίμετρος είναι δώδεκα μέτρα και ο κεντρικός κορμός είναι 5,70 μέτρα.

Οι ελιές πάντα βγαίνουν άγριες και μετά τις μπολιάζουν. Στην αρχαιότητα έπαιρναν τμήματα από τις «μορίες ελαίες», δηλαδή τις ιερές ελιές από το βράχο τις Ακρόπολης, και από εκεί μπόλιαζαν όλο τον αθηναϊκό ελαιώνα. Βάσει αυτών των στοιχείων, υποθέτουμε ότι και η Ελιά της Όρσας πρέπει να μπολιάστηκε εκείνη την εποχή, όπως και όλος ο αρχαίος ελαιώνας.

Σήμερα ο ελαιώνας αυτός έχει σχεδόν καταστραφεί, ελάχιστα δέντρα έχουν επιζήσει. Υπάρχει μία ελιά στους Αγίους Αναργύρους, γνωστή ως «Ελιά του Πεισίστρατου», η οποία πέρυσι αναγνωρίστηκε ως «Μνημείο της Φύσης».

Ο Πεισίστρατος έδωσε εντολή το 540 π.Χ. σε κάθε Αθηναίο πολίτη ακτήμονα…να φυτέψει ελιές!

Η Αττική δεν είχε δέντρα, ήταν χέρσα. Υπάρχουν γκραβούρες από την εποχή της Τουρκοκρατίας που δείχνουν τον αττικό ελαιώνα να ξεκινά από τον Πειραιά και να φτάνει μέχρι τους Αγίους Αναργύρους. Ο ελαιώνας καταστράφηκε από την αστική επέκταση της Αθήνας αλλά και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, όπως καταστράφηκε από τον Ιμπραήμ ο πελοποννησιακός ελαιώνας.

Αξίζει όμως να αναφέρουμε τον τρόπο με τον οποίο ο Πεισίστρατος συνδέεται με τη Σαλαμίνα.

Ο Πεισίστρατος ανήκε στο γένος των Φιλαϊδών. Ο Φιλαίος ήταν είτε γιος ή εγγονός του Αίαντα (οι απόψεις εδώ διίστανται…). Ο Φιλαίος λοιπόν, μαζί με τον Ευρισάκη, παρέδωσε τη Σαλαμίνα στους Αθηναίους, με αντάλλαγμα τον τίτλο του Αθηναίου πολίτη και πήγε να ζήσει στη Βραυρώνα. Όλοι οι απόγονοί του ήταν το γένος των Φιλαϊδών, ένας εκ των οποίων και ο Πεισίστρατος.

Είχε επομένως καταγωγή από την Σαλαμίνα και αυτό ίσως συνέβαλε, μαζί με το γεγονός ότι απελευθέρωσε το νησί από τους Μεγαρείς, στη διατήρηση της προφορικής παράδοσης ότι εκείνος φύτεψε την «Ελιά της Όρσας», παράδοση την οποία δείχνει να επιβεβαιώνει η χρονολόγηση του δέντρου, που συμπίπτει με την εποχή φύτευσης του αθηναϊκού ελαιώνα.

Το εντυπωσιακό είναι πως αντίστοιχης ηλικίας μεγαρίτικη ποικιλία ελιάς, βρίσκεται στον βοτανικό κήπο της Κριμαίας, στην οποία υπήρξε αποικία των Μεγαρέων, η «Χερσόνησος» ή αλλιώς «Ταυρική». Το δέντρο αυτό είναι το αρχαιότερο της Ουκρανίας και είχε ανακηρυχθεί εθνικό μνημείο της, αν και τώρα βέβαια η περιοχή έχει περάσει στη Ρωσία.

Η ακμή της Αθήνας ξεκίνησε με τη μεγάλη παραγωγή λαδιού, υπάρχουν μάλιστα και μύθοι για το ποιος ανακάλυψε τον τρόπο να βγάζουν το λάδι από την ελιά, μιας και δεν είναι αυτονόητο, διότι απαιτεί ολόκληρη τεχνογνωσία και τεχνολογία.

Επίσης ενδιαφέρουσα είναι και η ιστορία του Κέκροπα, του μυθικού βασιλιά των Αθηνών, που ήταν μισός φίδι, μισός άνθρωπος και συνδέεται μυθολογικά με την Αίγυπτο, ο οποίος ήταν ο κριτής του αγώνα ανάμεσα στην Αθηνά και τον Ποσειδώνα και θεωρείται ότι «έδειξε» στους Αθηναίους την καλλιέργεια της ελιάς.

Ο Πεισίστρατος όμως ήταν αυτός ο οποίος επέβαλε δια νόμου να φυτέψει ο κάθε Αθηναίος ελιές, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός ελαιώνα που αποτελούνταν από τουλάχιστον 50.000 ελαιόδεντρα, ίσως ακόμα και 150.000!

Η Σαλαμίνα, πρέπει να είχε μεγάλη παραγωγή λαδιού, γεγονός που συμπεραίνουμε από την ύπαρξη πάρα πολλών ελαιοτριβείων, σε έναν τόσο μικρό τόπο. Ακόμα και σήμερα διαθέτει αρκετά λιοστάσια και τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια επιστροφή στην αξιοποίησή τους, ίσως και λόγω της «κρίσης».

Αυτό που είναι εντυπωσιακό, στην ιστορία της Ελιάς της Όρσας, είναι η τεράστια δύναμη της προφορικής παράδοσης, η οποία διέσωσε το γεγονός, όπως αποδεικνύεται από τη χρονολόγησή του, της φύτευσης του δέντρου από τον Πεισίστρατο ή κατόπιν, έστω, εντολής του.

Μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως πρόκειται για τον μοναδικό ζωντανό οργανισμό που επιβιώνει από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας (480π.Χ) μέχρι και σήμερα!!!