Θα μπορούσε να ...
υποθέσει κάποιος ότι ένας λογαριασμός ηλεκτρικού ρεύματος αντανακλά κατεξοχήν το κόστος της ενέργειας, την όποια αγοράζουν οι πάροχοι ρεύματος από τη χονδρεμπορική αγορά για τους καταναλωτές τους. Ωστόσο, η συνιστώσα αυτή αποτελεί μόλις το 35% του λογαριασμού ενός οικιακού καταναλωτή, κατά μέσο όρο, σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ακολουθούν οι χρεώσεις δικτύων, για τη μεταφορά και διανομή της ενέργειας, οι οποίες συνιστούν το 27% στο σύνολο του λογαριασμού, ενώ το 13% αφορά χρεώσεις για τη στήριξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Τέλος, το 15% του λογαριασμού ενός μέσου Ευρωπαίου πολίτη αντιστοιχεί στο Φ.Π.Α και το υπόλοιπο 10% σε άλλους φόρους ή τέλη, όπως στην περίπτωση της χώρας μας, τα δημοτικά τέλη και η ΕΡΤ.
Τι σημαίνει αυτή η δομή πρακτικά για τους Ευρωπαίους καταναλωτές; Αυτό που προκαλεί καταρχάς προβληματισμό είναι ότι το 65% των λογαριασμών ρεύματος δεν υπόκειται στον ανταγωνισμό. Αντιθέτως, είναι ανελαστικό και ενιαίο για όλους τους προμηθευτές ενέργειας. Το σκέλος αυτό επηρεάζεται καταλυτικά από τις εθνικές πολιτικές στήριξης των ΑΠΕ, καθώς και τις κοινωνικές και οικονομικές πολιτικές. Ειδικότερα, ένα τμήμα του ανελαστικού τμήματος των λογαριασμών, οι λεγόμενες ρυθμιζόμενες χρεώσεις προσδιορίζεται από τις ρυθμιστικές αρχές ενέργειας, οι οποίες ελέγχουν διεξοδικά τα κόστη που μετακυλίονται στους καταναλωτές, εφαρμόζοντας ένα φάσμα αρχών, κανόνων καθώς και κινήτρων απόδοσης.
Το γεγονός ότι οι πάροχοι ρεύματος στην Ευρώπη παρέχουν ανταγωνιστικά προϊόντα που επηρεάζουν μόλις το 35% των λογαριασμών μας είναι μια σοβαρή στρέβλωση, που περιορίζει τον υγιή ρόλο του ανταγωνισμού, όπως έχουν υπογραμμίσει οι ρυθμιστές ενέργειας στις ετήσιες εκθέσεις τους. Στη χώρα μας στις ρυθμιζόμενες χρεώσεις περιλαμβάνονται οι χρεώσεις για τη χρήση των δικτύων που διαχειρίζονται οι ΑΔΜΗΕ και ΔΕΔΔΗΕ, οι χρεώσεις για τις Υπηρεσίες Κοινής Ωφέλειας (ΥΚΩ) καθώς και το ΕΤΜΕΑΡ, το ειδικό τέλος για τη μείωση των εκπομπών αερίων ρύπων.
Ένα παράδειγμα λογαριασμού
Ας θεωρήσουμε έναν οικιακό καταναλωτή με κατανάλωση 1800 ΚWh / τετράμηνο. Ο λογαριασμός του με βάση το τιμολόγιο του κυρίαρχου προμηθευτή, χωρίς φόρους και λοιπά τέλη, ανέρχεται στα 282 € το τετράμηνο. Οι επιμέρους συνιστώσες διαμορφώνονται ως εξής: 170 € είναι το ανταγωνιστικό σκέλος και 112 € το ρυθμιζόμενο. Σε περίπτωση που ο λογαριασμός καταβληθεί εμπρόθεσμα, εφαρμόζεται, ήδη από τον Ιούλιο του 2016, έκπτωση 15% στο ανταγωνιστικό σκέλος και έτσι, το κόστος περιορίζεται στα 256 €. Συγκρίνοντας προϊόντα εναλλακτικών παρόχων, οι καταναλωτές μπορούν σε κάποιες περιπτώσεις να μειώσουν περαιτέρω το ανταγωνιστικό σκέλος του λογαριασμού τους, συχνά κατά 10-15 € το τετράμηνο. Αναλύοντας το ρυθμιζόμενο σκέλος του τιμολογίου, οι χρεώσεις δικτύων ανέρχονται στα 48 €, για τις ΑΠΕ (ετμεαρ) σε 41 € και για τις ΥΚΩ στα 21 €. Από 1.1.2018, ο λογαριασμός αυτός εμφανίζει ήδη μείωση 10 €, λόγω της μείωσης του Ετμεαρ από τη ΡΑΕ και την αναδιάρθρωση των χρεώσεων ΥΚΩ, με υπουργική απόφαση, κατόπιν γνωμοδότησης της ΡΑΕ.
Εργαλείο Σύγκρισης Τιμολογίων και Χρήσιμα Σημεία
Η ΡΑΕ αναπτύσσει αυτή την περίοδο ένα εργαλείο σύγκρισης τιμών, ώστε οι καταναλωτές να μπορούν να ελέγχουν με τρόπο αξιόπιστο και αντικειμενικό, την πληρότητα των τιμολογίων ενέργειας που παρέχονται, για τα δικά τους χαρακτηριστικά (μονοφασική ή τριφασική παροχή, νυχτερινό τιμολόγιο ή ενιαίο) και το δικό τους επίπεδο κατανάλωσης. Διαπιστώνεται ότι σε αρκετές περιπτώσεις, είναι επίφοβο οι καταναλωτές να αποπροσανατολιστούν, λόγω της έμφασης που δίνεται στις διαφημίσεις σε συγκεκριμένα ποσοστά. Θα πρέπει να γίνει κατανοητό, αν και συχνά αναφέρεται ρητά, ότι τα ποσοστά αυτά αφορούν το ανταγωνιστικό σκέλος και όχι το σύνολο του λογαριασμού. Μια κρίσιμη παράμετρος επίσης είναι αν η πάγια χρέωση που αναφέρεται σε ένα προϊόν, εφαρμόζεται ανά τετράμηνο, όπως στον κυρίαρχο πάροχο, ή ανά μήνα, όπως σε άλλες περιπτώσεις. Δεν είναι σπάνιο να υπάρχουν έμμεσες χρεώσεις κατά την αλλαγή προμηθευτή, όπως η καταβολή ενός εφάπαξ ποσού. Οι λεπτομέρειες αυτές είναι κρίσιμες καθώς μπορεί να εξανεμίζουν το όφελος που προκύπτει, ανάλογα με τα εξατομικευμένα χαρακτηριστικά ενός καταναλωτή.
Πώς επηρεάζονται οι λογαριασμοί μας από τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια;
Καθώς ο ρόλος των ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα ενισχύεται με ισχυρή δυναμική, διαπιστώνεται πανευρωπαϊκά ότι οι αντίστοιχες χρεώσεις εκτινάσσονται. Είναι ενδεικτικό ότι το 2012 αποτελούσαν το 6% ενός λογαριασμού ρεύματος στην Ευρωπαϊκή Ένωση και πλέον αγγίζουν το 13% κατά μέσο όρο. Αντίστοιχα, στο παράδειγμα που προαναφέρθηκε, για έναν καταναλωτή 1800 KWh / τετράμηνο, η επιβάρυνση από τη χρέωση για τις ΑΠΕ αυξήθηκε κατά 30 € συγκριτικά με το 2012, δηλαδή κατά 90 € το έτος.
Η χώρα μας εμφανίζει ήδη ένα ισορροπημένο ενεργειακό μίγμα, με σημαντικό μερίδιο "πράσινης" ενέργειας, και είναι προσανατολισμένη στην ισχυροποίησή του. Αυτή τη στιγμή οι ΑΠΕ αποτελούν ετησίως το 20% του ενεργειακού ισοζυγίου μας, τόσο στο διασυνδεδεμένο σύστημα όσο και στα νησιά. Προσηλωμένη στην ενεργειακή μετάβαση με ένα τρόπο αποτελεσματικό και οικονομικά ισορροπημένο, η ΡΑΕ θα διεξάγει δημοπρασίες (μειοδοτικούς διαγωνισμούς) για 2600 MW νέων έργων ΑΠΕ έως το τέλος του 2020. Σε πρακτικούς όρους, τα έργα αυτά αφορούν επενδύσεις άνω των 2 δις €.
Πώς όμως συγκρατείται το κόστος της ενεργειακής μετάβασης;
Προκειμένου να συγκρατηθεί το κόστος αυτό, εφαρμόζεται και στη χώρα μας ένα πλέγμα ολοκληρωμένων μέτρων και μεταρρυθμίσεων. Από 1.1.2016, έχει ήδη υιοθετηθεί για τα νέα έργα ΑΠΕ, ένα εξορθολογισμένο σχήμα αποζημίωσης, που αντικαθιστά τις εγγυημένες τιμές με εγγυημένες προσαυξήσεις επί των τιμών στην αγορά. Επιπλέον, διενεργούνται δημοπρασίες για νέα έργα, ώστε να αναδειχθούν οι οικονομικότερες επιλογές. Η χρυσή τομή είναι να προκύπτουν μέσα από ανταγωνιστικές διαδικασίες, επίπεδα αποζημιώσεων που καθιστούν βιώσιμες τις επενδύσεις και παράλληλα, μειώνουν την επιβάρυνση των καταναλωτών. Τρεις παράγοντες συνάδουν θετικά προς την κατεύθυνση αυτή. Η αισθητή μείωση του κόστους των σταθμών ΑΠΕ, λόγω ωρίμανσης της τεχνολογίας τους, η συμμετοχή τους στις αγορές, ως κύρια πηγή της αποζημίωσης τους στο μέλλον, και η αναπροσαρμογή των αγορών ενέργειας, ώστε να επιτρέπουν, μέσα από τα εργαλεία και τη ρευστότητα που θα εμφανίζουν κοντά στον πραγματικό χρόνο, να αντανακλάται η αξία τους και οι υπηρεσίες που παρέχουν.
Σημειώνεται ότι οι αποζημιώσεις των παραγωγών ΑΠΕ το 2017 ανήλθαν στα 1,8 δισ. ευρώ εκ των οποίων τα 890 εκατ. αντλήθηκαν απευθείας από τους καταναλωτές ρεύματος μέσω της αντίστοιχης ρυθμιζόμενης χρέωσης, του ΕΤΜΕΑΡ. Μια πρακτική προσέγγιση, την οποία προκρίνει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, είναι οι ενεργειακές πολιτικές που αφορούν τη στήριξη των ΑΠΕ καθώς και τους ευάλωτους καταναλωτές, να συνεχίσουν μεν να υφίστανται, αλλά να απεμπλακεί η είσπραξη των ποσών αυτών από τους λογαριασμούς ρεύματος.
Ενεργειακές κοινότητες
Κομβικής σημασίας είναι ο μετασχηματισμός του ρόλου των καταναλωτών σε πιο ενεργούς συμμετέχοντες, που θα δημιουργούν και θα αντλούν πρόσθετη αξία μέσα από τον τομέα της ενέργειας. Το όραμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι οι καταναλωτές να μπορούν να συμμετέχουν σε ένα φάσμα νέων υπηρεσιών, με απλοποιημένες διαδικασίες και κίνητρα, μέσα από τις ενεργειακές κοινότητες. Σταδιακά, οι καταναλωτές θα μπορούν να συμμετέχουν εντονότερα, όχι μόνο στην παραγωγή ενέργειας, την αυτοκατανάλωση και πώλησή της, αλλά και στην αποθήκευσή της και στην παροχή υπηρεσιών ευελιξίας στα δίκτυα.
Οι αλλαγές αυτές ήδη συντελούνται αλλού, κυρίως στις Σκανδιναβικές χώρες, ενώ στη χώρα μας έχει θεσπιστεί ένα νομοθετικό πλαίσιο με ισχυρά κίνητρα και διευκολύνσεις, που θεωρείται πρωτοποριακό σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η νέα αυτή κατεύθυνση αυτή απαιτεί επαναπροσδιορισμού του σκεπτικού των χρεώσεων δικτύων, ώστε να αντανακλάται η αξία που δημιουργούν οι καταναλωτές. Καταλυτικής σημασίας είναι η εγκατάσταση των έξυπνων μετρητών, που έχει ήδη επιτευχθεί σε μεγάλη κλίμακα σε χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία και η Γαλλία. Στη χώρα μας, η εγκατάσταση τους εκτιμάται σε ένα ποσό της τάξης του 1 δισ. ευρώ.
Ποια ήταν τα κόστη για τις επιμέρους πτυχές της ενέργειας το 2017;
Στη χώρα μας, για το έτος 2017, το κόστος για την προμήθεια της ηλεκτρικής ενέργειας από την αγορά κυμάνθηκε στα 2,8 δισ. ευρώ. Περαιτέρω προσαυξήσεις, όπως αμοιβές παραγωγών για επικουρικές υπηρεσίες, αποσυγχρονισμό των μονάδων τους και αποζημίωση της ευελιξίας τους άγγιξαν περίπου τα 200 εκατ. €. Επιπλέον, οι προμηθευτές κατέβαλαν 410 εκατ. €, ως μια προσέγγιση του οφέλους που αποκόμισαν από τα μειωμένα επίπεδα των τιμών στη χονδρεμπορική αγορά, λόγω της συμμετοχής των ΑΠΕ. Πρόκειται για τη χρέωση Πχεφελ, που αποτελεί τμήμα του ανταγωνιστικού σκέλους των λογαριασμών μας, και επαφίεται στους προμηθευτές ο βαθμός μετακύλισής της στους καταναλωτές.
Στο σημείο αυτό επισημαίνονται συμπληρωματικά, δύο σημαντικές παράμετρο. Το ανταγωνιστικό σκέλος των τιμολογίων, που προκύπτει όπως περιγράφηκε παραπάνω, πολλαπλασιάζεται με το συντελεστή απωλειών, τεχνικών ή μη (δηλαδή ρευματοκλοπών). Ο συντελεστής αυτός ανήλθε στο 9.7%, λόγω εκτίναξης των ρευματοκλοπών την τελευταία πενταετία, με το κόστος τους να εκτιμάται στα 135 εκατ. €. Η ΡΑΕ θέσπισε ήδη ένα πλέγμα κυρώσεων και αντικινήτρων για όσους προβαίνουν σε τέτοιες πρακτικές, ενώ αυτή την περίοδο επεξεργάζεται και το μηχανισμό κινήτρου προς τον Διαχειριστή για την αποτελεσματικότερο περιορισμό των ρευματοκλοπών. Στο ανταγωνιστικό σκέλος που προκύπτει, οι προμηθευτές, προκειμένου να είναι βιώσιμοι, προσθέτουν τα λειτουργικά τους κόστη (κόστη δικτύου, επισφαλειών, εξυπηρέτησης πελατών) και ένα εύλογο περιθώριο κέρδους.
Οι ρυθμιζόμενες χρεώσεις διαμορφώθηκαν ως εξής. Οι χρεώσεις χρήσης του συστήματος μεταφοράς και του δικτύου διανομής (διαχειριστές των οποίων είναι οι ΑΔΜΗΕ και ΔΕΔΔΗΕ αντίστοιχα) ανήλθαν συνολικά στο 1 δισ. ευρώ., αντανακλώνοντας κόστη για τη λειτουργία, συντήρηση και ανάπτυξή τους. Η ρυθμιζόμενη χρέωση για τις ΑΠΕ, το ΕΤΜΕΑΡ, ανήλθε στα 890 εκατ. Οι χρεώσεις για τις ΥΚΩ, που αντανακλούν το κόστος των πετρελαϊκών μονάδων στα μη διασυνδεδεμένα νησιά και το κοινωνικό τιμολόγιο, μένουν να προσδιοριστούν βάσει αναλυτικών στοιχείων που υποβάλλονται στη ΡΑΕ, έχοντας κυμανθεί τα τελευταία έτη στα 500-600 εκατ. €. Προκύπτει έτσι ένα συνολικό ποσό της τάξης των 5.5 δις €, που αφορά όλες τις παραμέτρους και δραστηριότητες για την παραγωγή, μεταφορά, διανομή και προμήθεια της ενέργειας.
Η δέσμευση της ΡΑΕ στους καταναλωτές - Παραδείγματα
Η δέσμευση της ΡΑΕ στους καταναλωτές είναι να ενισχύει τις ανταγωνιστικές συνθήκες και να ελέγχει ενδελεχώς τα κόστη που επαφίενται στην αρμοδιότητά, εντοπίζοντας και αποτρέποντας στρεβλώσεις. Είναι ενδεικτικό ότι τον Αύγουστο του 2017, η ΡΑΕ εισηγήθηκε έναν εξορθολογισμό των χρεώσεων για τις ΥΚΩ, που επιφέρει μειώσεις και αποτρέπει απότομες μεταβολές για την ισχυρή πλειοψηφία των καταναλώσεων. Έτσι, διατηρείται μεν κλιμακούμενη χρέωση καθώς η κατανάλωση αυξάνεται, αλλά η ακριβότερη χρέωση εφαρμόζεται ομαλότερα και μόνο για την ζήτηση που υπερβαίνει το εκάστοτε όριο της προηγούμενης κλίμακας.
Αντίστοιχα, ενώ το 2014, οι αποζημιώσεις των μονάδων παραγωγής για τη διαθεσιμότητά τους ανήλθαν στα 570 εκατ. €, το 2016 περιορίστηκαν στα 110 εκατ. €. Στην ίδια κατεύθυνση είναι και η μείωση του ΕΤΜΕΑΡ από 1.1.2018, κατόπιν αξιολόγησης των δεδομένων του Ειδικού Λογαριασμού ΑΠΕ. Σημαντική ήταν και η θέσπιση κριτηρίων, κατόπιν εισήγησης της ΡΑΕ, ώστε οι δικαιούχοι του κοινωνικού τιμολογίου να είναι αυτοί που πραγματικά έχουν ανάγκη, οι εκπτώσεις να είναι ουσιαστικές για τις ασθενέστερες κατηγορίες, και να αποτρέπεται η κατάχρηση του μέτρου.
Διασυνδέσεις και ΥΚΩ
Η ΡΑΕ συγκρότησε τον Δεκέμβριο του 2015 μια Επιτροπή ειδικών που εξέτασε ενδελεχώς καθένα από τα 32 αυτόνομα συστήματα νησιών, εστιάζοντας στο ερώτημα αν ενδείκνυται από οικονομοτεχνικής πλευράς η διασύνδεσή του καθώς και με ποιο τρόπο. Όπου οι διασυνδέσεις προκρίνονται ήδη από την οικονομοτεχνική ανάλυση (Κυκλάδες, Κρήτη, Δωδεκάνησα), ρυθμιστικό ζητούμενο είναι η εξομάλυνση του κόστους αυτού στους καταναλωτές και κατά το δυνατόν, ο συγχρονισμός με την αντιστάθμιση που θα προκύπτει από τη μείωση των χρεώσεων για τις ΥΚΩ, μέσα από τη σταδιακή κατάργηση της πετρελαϊκής παραγωγής (πέραν κάποιων μονάδων για εφεδρεία, σε ένα μεταβατικό πιθανώς διάστημα).
Για τη μεγάλη διασύνδεση της Κρήτης, η ρυθμιστική θεώρηση του έργου ως μείζονος σημασίας, συνιστά μια ισορροπημένη λύση καθώς επιτρέπει μεν την εφαρμογή μιας προσαυξημένης απόδοσης, αλλά, παράλληλα και την επιβάρυνση των καταναλωτών από το σημείο της ηλέκτρισης του καλωδίου, οπότε και είναι απτά τα οφέλη που προκύπτουν. Οι διασυνδέσεις που αναμένονται να υλοποιηθούν εντός της επόμενης πενταετίας ενέχουν επενδυτικά κόστη 1.5 δις € και η ΡΑΕ θα κληθεί να επιλύσει, όπως σε κάθε περίπτωση, την κρίσιμη εξίσωση της ισορροπημένης διαχείρισης και μετακύλισής τους.
Συμπεράσματα
Συνολικά, ο ενεργειακός τομέας μετατοπίζεται σταδιακά από μονοπωλιακές δομές και δομικές ασυμμετρίες, σε μια κατεύθυνση που ενισχύει τις ανταγωνιστικές συνθήκες. Στον τομέα του ηλεκτρισμού, η εφαρμογή δημοπρασιών, των επονομαζόμενων ΝΟΜΕ, για ετήσια προϊόντα επέτρεψε να διοχετευτεί σε εναλλακτικούς παρόχους ενέργειας το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της ΔΕΗ, ως δεσπόζουσα εταιρεία που κατέχει αποκλειστική πρόσβαση σε λιγνίτη και υδροηλεκτρικά.
Ως απόρροια του σχήματος αυτού, 20 προμηθευτές ρεύματος δραστηριοποιούνται πλέον στη λιανική αγορά, παρέχοντας ένα φάσμα ελκυστικών τιμολογίων στους καταναλωτές και εκπτώσεις που κυμαίνονται συχνά στο 20-30% του ανταγωνιστικού σκέλους, συγκριτικά με την χρέωση του δεσπόζοντα παρόχου, ανάλογα με το επίπεδο κατανάλωσης. Οι υγιείς συνθήκες για τη δραστηριοποίηση στη λιανική αγορά είναι μια κρίσιμη παράμετρος. Καταλυτικής σημασίας είναι η ύπαρξη ενός σαφούς οδικού χάρτη με συνεκτικές κατευθύνσεις. Οι εξελίξεις στο επόμενο διάστημα γύρω από την αποεπένδυση της ΔΕΗ, την αναδιαμόρφωση του σχήματος ΝΟΜΕ ως συνάρτηση αυτής και η μετεξέλιξη της χρέωσης προμηθευτή είναι καθοριστικής σημασίας για το νέο σημείο ισορροπίας στη λιανική αγορά.
Οι ρυθμιζόμενες χρεώσεις θα συνεχίσουν να αποτελούν ένα σημαντικό σκέλος των λογαριασμών μας, αλλά με αισθητά πιο αναπτυξιακή διάσταση. Ειδικότερα, θα αντανακλούν σταδιακά την αξία που προκύπτει από τις διασυνδέσεις και την αναβάθμιση των δικτύων μας, ώστε να επιτρέψουν την ενισχυμένη και ομαλότερη διείσδυση των ΑΠΕ. Επιπρόσθετα, ο μετασχηματισμός του σχήματος στήριξης των ΑΠΕ, που ήδη βρίσκεται σε εφαρμογή, αναμένεται να εξομαλύνει το κόστος της ενεργειακής μετάβασης προς καθαρότερες μορφές ενέργειας.
Στον τομέα του φυσικού αερίου, η λιανική αγορά απελευθερώθηκε πλήρως από 1.1.2018, αναδεικνύοντας επιλογές για τους καταναλωτές και περαιτέρω εκπτώσεις, μέσα από συνδυαστικά προϊόντα ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου. Στην κρίσιμη μετάβαση προς την απανθρακοποίηση, τα ελληνικά νησιά μπορούν να αποτελέσουν σημείο αναφοράς, και να μετασχηματιστούν, όπου οι διασυνδέσεις δεν προκρίνονται, σε πρότυπα ενεργειακής αυτονομίας, με τη συναίνεση των τοπικών κοινοτήτων. Το παράδειγμα της Τήλου, που αποτελεί πλέον σημείο αναφοράς για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αποτελεί πηγή αισιοδοξίας.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η άρση στρεβλώσεων στις αγορές και η μετάβαση στην καθαρή ενέργεια με ισορροπημένο τρόπο αποτελούν μια σύνθετη πρόκληση, που η επίλυσή της συνιστά επιτακτική ανάγκη και όχι επιλογή. Ο μετασχηματισμός των καταναλωτών σε ενεργούς συμμετέχοντες, και όχι απλώς την οντότητα προς την οποία παραδοσιακά μετακυλίονται τα κόστη μιας σύνθετης αλυσίδας, είναι μια κατεύθυνση προς την οποία οφείλουμε να εργαστούμε όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς. Η εποπτεία των αγορών, η ενημέρωση των καταναλωτών και η νέα προσέγγιση που απαιτεί η ενεργειακή μετάβαση, είναι αναπόσπαστο τμήμα του ρόλου μας, ως Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας.
* Η κα Νεκταρία Καρακατσάνη είναι μέλος της ολομέλειας της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας
Τι σημαίνει αυτή η δομή πρακτικά για τους Ευρωπαίους καταναλωτές; Αυτό που προκαλεί καταρχάς προβληματισμό είναι ότι το 65% των λογαριασμών ρεύματος δεν υπόκειται στον ανταγωνισμό. Αντιθέτως, είναι ανελαστικό και ενιαίο για όλους τους προμηθευτές ενέργειας. Το σκέλος αυτό επηρεάζεται καταλυτικά από τις εθνικές πολιτικές στήριξης των ΑΠΕ, καθώς και τις κοινωνικές και οικονομικές πολιτικές. Ειδικότερα, ένα τμήμα του ανελαστικού τμήματος των λογαριασμών, οι λεγόμενες ρυθμιζόμενες χρεώσεις προσδιορίζεται από τις ρυθμιστικές αρχές ενέργειας, οι οποίες ελέγχουν διεξοδικά τα κόστη που μετακυλίονται στους καταναλωτές, εφαρμόζοντας ένα φάσμα αρχών, κανόνων καθώς και κινήτρων απόδοσης.
Το γεγονός ότι οι πάροχοι ρεύματος στην Ευρώπη παρέχουν ανταγωνιστικά προϊόντα που επηρεάζουν μόλις το 35% των λογαριασμών μας είναι μια σοβαρή στρέβλωση, που περιορίζει τον υγιή ρόλο του ανταγωνισμού, όπως έχουν υπογραμμίσει οι ρυθμιστές ενέργειας στις ετήσιες εκθέσεις τους. Στη χώρα μας στις ρυθμιζόμενες χρεώσεις περιλαμβάνονται οι χρεώσεις για τη χρήση των δικτύων που διαχειρίζονται οι ΑΔΜΗΕ και ΔΕΔΔΗΕ, οι χρεώσεις για τις Υπηρεσίες Κοινής Ωφέλειας (ΥΚΩ) καθώς και το ΕΤΜΕΑΡ, το ειδικό τέλος για τη μείωση των εκπομπών αερίων ρύπων.
Ένα παράδειγμα λογαριασμού
Ας θεωρήσουμε έναν οικιακό καταναλωτή με κατανάλωση 1800 ΚWh / τετράμηνο. Ο λογαριασμός του με βάση το τιμολόγιο του κυρίαρχου προμηθευτή, χωρίς φόρους και λοιπά τέλη, ανέρχεται στα 282 € το τετράμηνο. Οι επιμέρους συνιστώσες διαμορφώνονται ως εξής: 170 € είναι το ανταγωνιστικό σκέλος και 112 € το ρυθμιζόμενο. Σε περίπτωση που ο λογαριασμός καταβληθεί εμπρόθεσμα, εφαρμόζεται, ήδη από τον Ιούλιο του 2016, έκπτωση 15% στο ανταγωνιστικό σκέλος και έτσι, το κόστος περιορίζεται στα 256 €. Συγκρίνοντας προϊόντα εναλλακτικών παρόχων, οι καταναλωτές μπορούν σε κάποιες περιπτώσεις να μειώσουν περαιτέρω το ανταγωνιστικό σκέλος του λογαριασμού τους, συχνά κατά 10-15 € το τετράμηνο. Αναλύοντας το ρυθμιζόμενο σκέλος του τιμολογίου, οι χρεώσεις δικτύων ανέρχονται στα 48 €, για τις ΑΠΕ (ετμεαρ) σε 41 € και για τις ΥΚΩ στα 21 €. Από 1.1.2018, ο λογαριασμός αυτός εμφανίζει ήδη μείωση 10 €, λόγω της μείωσης του Ετμεαρ από τη ΡΑΕ και την αναδιάρθρωση των χρεώσεων ΥΚΩ, με υπουργική απόφαση, κατόπιν γνωμοδότησης της ΡΑΕ.
Εργαλείο Σύγκρισης Τιμολογίων και Χρήσιμα Σημεία
Η ΡΑΕ αναπτύσσει αυτή την περίοδο ένα εργαλείο σύγκρισης τιμών, ώστε οι καταναλωτές να μπορούν να ελέγχουν με τρόπο αξιόπιστο και αντικειμενικό, την πληρότητα των τιμολογίων ενέργειας που παρέχονται, για τα δικά τους χαρακτηριστικά (μονοφασική ή τριφασική παροχή, νυχτερινό τιμολόγιο ή ενιαίο) και το δικό τους επίπεδο κατανάλωσης. Διαπιστώνεται ότι σε αρκετές περιπτώσεις, είναι επίφοβο οι καταναλωτές να αποπροσανατολιστούν, λόγω της έμφασης που δίνεται στις διαφημίσεις σε συγκεκριμένα ποσοστά. Θα πρέπει να γίνει κατανοητό, αν και συχνά αναφέρεται ρητά, ότι τα ποσοστά αυτά αφορούν το ανταγωνιστικό σκέλος και όχι το σύνολο του λογαριασμού. Μια κρίσιμη παράμετρος επίσης είναι αν η πάγια χρέωση που αναφέρεται σε ένα προϊόν, εφαρμόζεται ανά τετράμηνο, όπως στον κυρίαρχο πάροχο, ή ανά μήνα, όπως σε άλλες περιπτώσεις. Δεν είναι σπάνιο να υπάρχουν έμμεσες χρεώσεις κατά την αλλαγή προμηθευτή, όπως η καταβολή ενός εφάπαξ ποσού. Οι λεπτομέρειες αυτές είναι κρίσιμες καθώς μπορεί να εξανεμίζουν το όφελος που προκύπτει, ανάλογα με τα εξατομικευμένα χαρακτηριστικά ενός καταναλωτή.
Πώς επηρεάζονται οι λογαριασμοί μας από τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια;
Καθώς ο ρόλος των ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα ενισχύεται με ισχυρή δυναμική, διαπιστώνεται πανευρωπαϊκά ότι οι αντίστοιχες χρεώσεις εκτινάσσονται. Είναι ενδεικτικό ότι το 2012 αποτελούσαν το 6% ενός λογαριασμού ρεύματος στην Ευρωπαϊκή Ένωση και πλέον αγγίζουν το 13% κατά μέσο όρο. Αντίστοιχα, στο παράδειγμα που προαναφέρθηκε, για έναν καταναλωτή 1800 KWh / τετράμηνο, η επιβάρυνση από τη χρέωση για τις ΑΠΕ αυξήθηκε κατά 30 € συγκριτικά με το 2012, δηλαδή κατά 90 € το έτος.
Η χώρα μας εμφανίζει ήδη ένα ισορροπημένο ενεργειακό μίγμα, με σημαντικό μερίδιο "πράσινης" ενέργειας, και είναι προσανατολισμένη στην ισχυροποίησή του. Αυτή τη στιγμή οι ΑΠΕ αποτελούν ετησίως το 20% του ενεργειακού ισοζυγίου μας, τόσο στο διασυνδεδεμένο σύστημα όσο και στα νησιά. Προσηλωμένη στην ενεργειακή μετάβαση με ένα τρόπο αποτελεσματικό και οικονομικά ισορροπημένο, η ΡΑΕ θα διεξάγει δημοπρασίες (μειοδοτικούς διαγωνισμούς) για 2600 MW νέων έργων ΑΠΕ έως το τέλος του 2020. Σε πρακτικούς όρους, τα έργα αυτά αφορούν επενδύσεις άνω των 2 δις €.
Πώς όμως συγκρατείται το κόστος της ενεργειακής μετάβασης;
Προκειμένου να συγκρατηθεί το κόστος αυτό, εφαρμόζεται και στη χώρα μας ένα πλέγμα ολοκληρωμένων μέτρων και μεταρρυθμίσεων. Από 1.1.2016, έχει ήδη υιοθετηθεί για τα νέα έργα ΑΠΕ, ένα εξορθολογισμένο σχήμα αποζημίωσης, που αντικαθιστά τις εγγυημένες τιμές με εγγυημένες προσαυξήσεις επί των τιμών στην αγορά. Επιπλέον, διενεργούνται δημοπρασίες για νέα έργα, ώστε να αναδειχθούν οι οικονομικότερες επιλογές. Η χρυσή τομή είναι να προκύπτουν μέσα από ανταγωνιστικές διαδικασίες, επίπεδα αποζημιώσεων που καθιστούν βιώσιμες τις επενδύσεις και παράλληλα, μειώνουν την επιβάρυνση των καταναλωτών. Τρεις παράγοντες συνάδουν θετικά προς την κατεύθυνση αυτή. Η αισθητή μείωση του κόστους των σταθμών ΑΠΕ, λόγω ωρίμανσης της τεχνολογίας τους, η συμμετοχή τους στις αγορές, ως κύρια πηγή της αποζημίωσης τους στο μέλλον, και η αναπροσαρμογή των αγορών ενέργειας, ώστε να επιτρέπουν, μέσα από τα εργαλεία και τη ρευστότητα που θα εμφανίζουν κοντά στον πραγματικό χρόνο, να αντανακλάται η αξία τους και οι υπηρεσίες που παρέχουν.
Σημειώνεται ότι οι αποζημιώσεις των παραγωγών ΑΠΕ το 2017 ανήλθαν στα 1,8 δισ. ευρώ εκ των οποίων τα 890 εκατ. αντλήθηκαν απευθείας από τους καταναλωτές ρεύματος μέσω της αντίστοιχης ρυθμιζόμενης χρέωσης, του ΕΤΜΕΑΡ. Μια πρακτική προσέγγιση, την οποία προκρίνει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, είναι οι ενεργειακές πολιτικές που αφορούν τη στήριξη των ΑΠΕ καθώς και τους ευάλωτους καταναλωτές, να συνεχίσουν μεν να υφίστανται, αλλά να απεμπλακεί η είσπραξη των ποσών αυτών από τους λογαριασμούς ρεύματος.
Ενεργειακές κοινότητες
Κομβικής σημασίας είναι ο μετασχηματισμός του ρόλου των καταναλωτών σε πιο ενεργούς συμμετέχοντες, που θα δημιουργούν και θα αντλούν πρόσθετη αξία μέσα από τον τομέα της ενέργειας. Το όραμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι οι καταναλωτές να μπορούν να συμμετέχουν σε ένα φάσμα νέων υπηρεσιών, με απλοποιημένες διαδικασίες και κίνητρα, μέσα από τις ενεργειακές κοινότητες. Σταδιακά, οι καταναλωτές θα μπορούν να συμμετέχουν εντονότερα, όχι μόνο στην παραγωγή ενέργειας, την αυτοκατανάλωση και πώλησή της, αλλά και στην αποθήκευσή της και στην παροχή υπηρεσιών ευελιξίας στα δίκτυα.
Οι αλλαγές αυτές ήδη συντελούνται αλλού, κυρίως στις Σκανδιναβικές χώρες, ενώ στη χώρα μας έχει θεσπιστεί ένα νομοθετικό πλαίσιο με ισχυρά κίνητρα και διευκολύνσεις, που θεωρείται πρωτοποριακό σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η νέα αυτή κατεύθυνση αυτή απαιτεί επαναπροσδιορισμού του σκεπτικού των χρεώσεων δικτύων, ώστε να αντανακλάται η αξία που δημιουργούν οι καταναλωτές. Καταλυτικής σημασίας είναι η εγκατάσταση των έξυπνων μετρητών, που έχει ήδη επιτευχθεί σε μεγάλη κλίμακα σε χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία και η Γαλλία. Στη χώρα μας, η εγκατάσταση τους εκτιμάται σε ένα ποσό της τάξης του 1 δισ. ευρώ.
Ποια ήταν τα κόστη για τις επιμέρους πτυχές της ενέργειας το 2017;
Στη χώρα μας, για το έτος 2017, το κόστος για την προμήθεια της ηλεκτρικής ενέργειας από την αγορά κυμάνθηκε στα 2,8 δισ. ευρώ. Περαιτέρω προσαυξήσεις, όπως αμοιβές παραγωγών για επικουρικές υπηρεσίες, αποσυγχρονισμό των μονάδων τους και αποζημίωση της ευελιξίας τους άγγιξαν περίπου τα 200 εκατ. €. Επιπλέον, οι προμηθευτές κατέβαλαν 410 εκατ. €, ως μια προσέγγιση του οφέλους που αποκόμισαν από τα μειωμένα επίπεδα των τιμών στη χονδρεμπορική αγορά, λόγω της συμμετοχής των ΑΠΕ. Πρόκειται για τη χρέωση Πχεφελ, που αποτελεί τμήμα του ανταγωνιστικού σκέλους των λογαριασμών μας, και επαφίεται στους προμηθευτές ο βαθμός μετακύλισής της στους καταναλωτές.
Στο σημείο αυτό επισημαίνονται συμπληρωματικά, δύο σημαντικές παράμετρο. Το ανταγωνιστικό σκέλος των τιμολογίων, που προκύπτει όπως περιγράφηκε παραπάνω, πολλαπλασιάζεται με το συντελεστή απωλειών, τεχνικών ή μη (δηλαδή ρευματοκλοπών). Ο συντελεστής αυτός ανήλθε στο 9.7%, λόγω εκτίναξης των ρευματοκλοπών την τελευταία πενταετία, με το κόστος τους να εκτιμάται στα 135 εκατ. €. Η ΡΑΕ θέσπισε ήδη ένα πλέγμα κυρώσεων και αντικινήτρων για όσους προβαίνουν σε τέτοιες πρακτικές, ενώ αυτή την περίοδο επεξεργάζεται και το μηχανισμό κινήτρου προς τον Διαχειριστή για την αποτελεσματικότερο περιορισμό των ρευματοκλοπών. Στο ανταγωνιστικό σκέλος που προκύπτει, οι προμηθευτές, προκειμένου να είναι βιώσιμοι, προσθέτουν τα λειτουργικά τους κόστη (κόστη δικτύου, επισφαλειών, εξυπηρέτησης πελατών) και ένα εύλογο περιθώριο κέρδους.
Οι ρυθμιζόμενες χρεώσεις διαμορφώθηκαν ως εξής. Οι χρεώσεις χρήσης του συστήματος μεταφοράς και του δικτύου διανομής (διαχειριστές των οποίων είναι οι ΑΔΜΗΕ και ΔΕΔΔΗΕ αντίστοιχα) ανήλθαν συνολικά στο 1 δισ. ευρώ., αντανακλώνοντας κόστη για τη λειτουργία, συντήρηση και ανάπτυξή τους. Η ρυθμιζόμενη χρέωση για τις ΑΠΕ, το ΕΤΜΕΑΡ, ανήλθε στα 890 εκατ. Οι χρεώσεις για τις ΥΚΩ, που αντανακλούν το κόστος των πετρελαϊκών μονάδων στα μη διασυνδεδεμένα νησιά και το κοινωνικό τιμολόγιο, μένουν να προσδιοριστούν βάσει αναλυτικών στοιχείων που υποβάλλονται στη ΡΑΕ, έχοντας κυμανθεί τα τελευταία έτη στα 500-600 εκατ. €. Προκύπτει έτσι ένα συνολικό ποσό της τάξης των 5.5 δις €, που αφορά όλες τις παραμέτρους και δραστηριότητες για την παραγωγή, μεταφορά, διανομή και προμήθεια της ενέργειας.
Η δέσμευση της ΡΑΕ στους καταναλωτές - Παραδείγματα
Η δέσμευση της ΡΑΕ στους καταναλωτές είναι να ενισχύει τις ανταγωνιστικές συνθήκες και να ελέγχει ενδελεχώς τα κόστη που επαφίενται στην αρμοδιότητά, εντοπίζοντας και αποτρέποντας στρεβλώσεις. Είναι ενδεικτικό ότι τον Αύγουστο του 2017, η ΡΑΕ εισηγήθηκε έναν εξορθολογισμό των χρεώσεων για τις ΥΚΩ, που επιφέρει μειώσεις και αποτρέπει απότομες μεταβολές για την ισχυρή πλειοψηφία των καταναλώσεων. Έτσι, διατηρείται μεν κλιμακούμενη χρέωση καθώς η κατανάλωση αυξάνεται, αλλά η ακριβότερη χρέωση εφαρμόζεται ομαλότερα και μόνο για την ζήτηση που υπερβαίνει το εκάστοτε όριο της προηγούμενης κλίμακας.
Αντίστοιχα, ενώ το 2014, οι αποζημιώσεις των μονάδων παραγωγής για τη διαθεσιμότητά τους ανήλθαν στα 570 εκατ. €, το 2016 περιορίστηκαν στα 110 εκατ. €. Στην ίδια κατεύθυνση είναι και η μείωση του ΕΤΜΕΑΡ από 1.1.2018, κατόπιν αξιολόγησης των δεδομένων του Ειδικού Λογαριασμού ΑΠΕ. Σημαντική ήταν και η θέσπιση κριτηρίων, κατόπιν εισήγησης της ΡΑΕ, ώστε οι δικαιούχοι του κοινωνικού τιμολογίου να είναι αυτοί που πραγματικά έχουν ανάγκη, οι εκπτώσεις να είναι ουσιαστικές για τις ασθενέστερες κατηγορίες, και να αποτρέπεται η κατάχρηση του μέτρου.
Διασυνδέσεις και ΥΚΩ
Η ΡΑΕ συγκρότησε τον Δεκέμβριο του 2015 μια Επιτροπή ειδικών που εξέτασε ενδελεχώς καθένα από τα 32 αυτόνομα συστήματα νησιών, εστιάζοντας στο ερώτημα αν ενδείκνυται από οικονομοτεχνικής πλευράς η διασύνδεσή του καθώς και με ποιο τρόπο. Όπου οι διασυνδέσεις προκρίνονται ήδη από την οικονομοτεχνική ανάλυση (Κυκλάδες, Κρήτη, Δωδεκάνησα), ρυθμιστικό ζητούμενο είναι η εξομάλυνση του κόστους αυτού στους καταναλωτές και κατά το δυνατόν, ο συγχρονισμός με την αντιστάθμιση που θα προκύπτει από τη μείωση των χρεώσεων για τις ΥΚΩ, μέσα από τη σταδιακή κατάργηση της πετρελαϊκής παραγωγής (πέραν κάποιων μονάδων για εφεδρεία, σε ένα μεταβατικό πιθανώς διάστημα).
Για τη μεγάλη διασύνδεση της Κρήτης, η ρυθμιστική θεώρηση του έργου ως μείζονος σημασίας, συνιστά μια ισορροπημένη λύση καθώς επιτρέπει μεν την εφαρμογή μιας προσαυξημένης απόδοσης, αλλά, παράλληλα και την επιβάρυνση των καταναλωτών από το σημείο της ηλέκτρισης του καλωδίου, οπότε και είναι απτά τα οφέλη που προκύπτουν. Οι διασυνδέσεις που αναμένονται να υλοποιηθούν εντός της επόμενης πενταετίας ενέχουν επενδυτικά κόστη 1.5 δις € και η ΡΑΕ θα κληθεί να επιλύσει, όπως σε κάθε περίπτωση, την κρίσιμη εξίσωση της ισορροπημένης διαχείρισης και μετακύλισής τους.
Συμπεράσματα
Συνολικά, ο ενεργειακός τομέας μετατοπίζεται σταδιακά από μονοπωλιακές δομές και δομικές ασυμμετρίες, σε μια κατεύθυνση που ενισχύει τις ανταγωνιστικές συνθήκες. Στον τομέα του ηλεκτρισμού, η εφαρμογή δημοπρασιών, των επονομαζόμενων ΝΟΜΕ, για ετήσια προϊόντα επέτρεψε να διοχετευτεί σε εναλλακτικούς παρόχους ενέργειας το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της ΔΕΗ, ως δεσπόζουσα εταιρεία που κατέχει αποκλειστική πρόσβαση σε λιγνίτη και υδροηλεκτρικά.
Ως απόρροια του σχήματος αυτού, 20 προμηθευτές ρεύματος δραστηριοποιούνται πλέον στη λιανική αγορά, παρέχοντας ένα φάσμα ελκυστικών τιμολογίων στους καταναλωτές και εκπτώσεις που κυμαίνονται συχνά στο 20-30% του ανταγωνιστικού σκέλους, συγκριτικά με την χρέωση του δεσπόζοντα παρόχου, ανάλογα με το επίπεδο κατανάλωσης. Οι υγιείς συνθήκες για τη δραστηριοποίηση στη λιανική αγορά είναι μια κρίσιμη παράμετρος. Καταλυτικής σημασίας είναι η ύπαρξη ενός σαφούς οδικού χάρτη με συνεκτικές κατευθύνσεις. Οι εξελίξεις στο επόμενο διάστημα γύρω από την αποεπένδυση της ΔΕΗ, την αναδιαμόρφωση του σχήματος ΝΟΜΕ ως συνάρτηση αυτής και η μετεξέλιξη της χρέωσης προμηθευτή είναι καθοριστικής σημασίας για το νέο σημείο ισορροπίας στη λιανική αγορά.
Οι ρυθμιζόμενες χρεώσεις θα συνεχίσουν να αποτελούν ένα σημαντικό σκέλος των λογαριασμών μας, αλλά με αισθητά πιο αναπτυξιακή διάσταση. Ειδικότερα, θα αντανακλούν σταδιακά την αξία που προκύπτει από τις διασυνδέσεις και την αναβάθμιση των δικτύων μας, ώστε να επιτρέψουν την ενισχυμένη και ομαλότερη διείσδυση των ΑΠΕ. Επιπρόσθετα, ο μετασχηματισμός του σχήματος στήριξης των ΑΠΕ, που ήδη βρίσκεται σε εφαρμογή, αναμένεται να εξομαλύνει το κόστος της ενεργειακής μετάβασης προς καθαρότερες μορφές ενέργειας.
Στον τομέα του φυσικού αερίου, η λιανική αγορά απελευθερώθηκε πλήρως από 1.1.2018, αναδεικνύοντας επιλογές για τους καταναλωτές και περαιτέρω εκπτώσεις, μέσα από συνδυαστικά προϊόντα ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου. Στην κρίσιμη μετάβαση προς την απανθρακοποίηση, τα ελληνικά νησιά μπορούν να αποτελέσουν σημείο αναφοράς, και να μετασχηματιστούν, όπου οι διασυνδέσεις δεν προκρίνονται, σε πρότυπα ενεργειακής αυτονομίας, με τη συναίνεση των τοπικών κοινοτήτων. Το παράδειγμα της Τήλου, που αποτελεί πλέον σημείο αναφοράς για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αποτελεί πηγή αισιοδοξίας.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η άρση στρεβλώσεων στις αγορές και η μετάβαση στην καθαρή ενέργεια με ισορροπημένο τρόπο αποτελούν μια σύνθετη πρόκληση, που η επίλυσή της συνιστά επιτακτική ανάγκη και όχι επιλογή. Ο μετασχηματισμός των καταναλωτών σε ενεργούς συμμετέχοντες, και όχι απλώς την οντότητα προς την οποία παραδοσιακά μετακυλίονται τα κόστη μιας σύνθετης αλυσίδας, είναι μια κατεύθυνση προς την οποία οφείλουμε να εργαστούμε όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς. Η εποπτεία των αγορών, η ενημέρωση των καταναλωτών και η νέα προσέγγιση που απαιτεί η ενεργειακή μετάβαση, είναι αναπόσπαστο τμήμα του ρόλου μας, ως Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας.
* Η κα Νεκταρία Καρακατσάνη είναι μέλος της ολομέλειας της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας
Τι πρέπει να γνωρίζει ο καταναλωτής για τους λογαριασμούς ρεύματος
Reviewed by Unknown
on
18:00
Rating:
Reviewed by Unknown
on
18:00
Rating:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου