Γνωστικισμός...η «αίρεση» όλων των αιρέσεων;??VIDEO

Aίγυπτος 1945, Λόφοι Τζαμπάλ αλ Ταρίφ κοντά στην πόλη Ναγκ Χαμαντί. Δύο αδέρφια, ο Μοχάμετ Αλή αλ Σαμάν και ο Καλιφά, αναζητούν το «σαμπάχ», ένα πλούσιο φυσικό λίπασμα, ιδανικό για τις αγροτικές καλλιέργειες της περιοχής. Ο Καλιφά σκάβοντας, ανακαλύπτει ένα σκληρό αντικείμενο, φωνάζει τον αδερφό του, ο οποίος τον βοηθά να το ξεθάψουν από το μαλακό χώμα. Ένα μεγάλο σφραγισμένο πιθάρι ξεπροβάλει μπροστά στα έκπληκτα μάτια των δύο χωρικών. Ο αρχικός δισταγμός να το ανοίξουν (προερχόμενος από τις δεισιδαιμονίες περί κακών πνευμάτων), αντικαταστάθηκε γρήγορα από την προσδοκία ενός κρυμμένου θησαυρού. Ο Μοχάμετ σπάει με την αξίνα του το πιθάρι, για να ανακαλύψει με φανερή απογοήτευση, πως τίποτα δεν γυάλιζε ανάμεσα στα σπασμένα κομμάτια. 13 δερματόδετα βιβλία ήταν όλος ο θησαυρός, 13 βιβλία που έμελλαν να αλλάξουν κατά πολύ την εικόνα που είχαμε μέχρι τότε για τις «αιρέσεις» αλλά και για τα καθοριστικά πρώτα χρόνια του Χριστιανισμού.


Περιεχόμενα


1.Η αρχή μια ανακάλυψης

2.Τι είναι ο Γνωστικισμός ;

3.Το ιστορικό, πολιτικό και γεωγραφικό πλαίσιο που αναπτύχθηκε η «αίρεση»

4.Ο ρόλος των Εσσαίων

5.Γνωστική κοσμοθεωρία και η λύτρωση της «Γνώσης»



Η αρχή μια ανακάλυψης


Μετά από ένα περιπετειώδες ταξίδι, το κύριο σώμα των βιβλίων, τα οποία από εδώ και πέρα θα ονομάζονται κώδικες, θα φτάσει στην Αρχαιολογική υπηρεσία της Αιγύπτου, όπου το 1956 θα εθνικοποιηθεί επί προεδρίας Νάσερ. Το μεγαλύτερο μέρος του «κώδικα I» είχε ήδη φύγει από την Αίγυπτο το 1949, μέσω ενός Βέλγου αρχαιοπώλη και είχε τελικώς φτάσει στον γνωστό ψυχολόγο Κάρλ Γιούνγκ, ο οποίος έτρεφε ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον για τον Γνωστικισμό και τα πρώτα χρόνια του Χριστιανισμού. Από τότε ο «κώδικας Ι» θα είναι γνωστός και ως «κώδικας Γιούνγκ». Η σημασία των κωδίκων του Ναγκ Χαμαντί ήταν τεράστια καθώς ερευνητές και επιστήμονες ήρθαν για πρώτη φορά σε επαφή με χειρόγραφα, στην πλειοψηφία τους γνωστικά, τα οποία έριχναν φως στην μέχρι τότε σκοτεινή περίοδο της παράλληλης άνθησης του Γνωστικισμού και του Χριστιανισμού . Τα «απόκρυφα» ευαγγέλια καθώς και ένα μεγάλο σώμα ερμητικών και γνωστικών κειμένων (13 κώδικες – 53 έργα στο σύνολο- 1. 130 σελίδες), αποτελούν σημαντική πηγή για την έρευνα και την κατανόηση της μακρινής εποχής όπου διαφορετικές θρησκείες και συστήματα συναντήθηκαν με την ελληνική φιλοσοφία και την κοσμοαντίληψη της Ανατολής.







Τι είναι ο Γνωστικισμός ;

O όρος «Γνωστικισμός» αναφέρεται σε διάφορες φιλοσοφικές και θρησκευτικές ομάδες οι οποίες γεννήθηκαν στο χώρο της μεσογείου(1ος π.Χ-4ο π.Χ αιώνας), επηρεασμένες από το συγκρητισμό της Ρωμαϊκής περιόδου. Μερικοί μελετητές τοποθετούν τις απαρχές του γνωστικισμού στην προχριστιανική περίοδο των ελληνιστικών βασιλείων, άλλοι πάλι τοποθετούν χρονικά τις πρώτες γνωστικές ομάδες, στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες 1ος-4ος. Αρκετοί επιστήμονες έχουν ασχοληθεί με τον Γνωστικισμό και εξίσου ενδιαφέρουσες θεωρίες έχουν δημοσιευθεί. Όμως η αλήθεια είναι, πως τον Γνωστικισμό τον γνωρίζουμε κυρίως από τους πρώτους Πατέρες της εκκλησίας, πολέμιους του Γνωστικισμού και ως εκ τούτου οι πληροφορίες που μας δίνουν οι μαρτυρίες τους, δεν είναι και οι πλέον αξιόπιστες. Ένα δεύτερο πρόβλημα αποτελεί η ίδια η φύση του Γνωστικισμού. Ο Γνωστικισμός δεν αποτελούσε οργανωμένο σύστημα, κατά τα πρότυπα των σύγχρονων θρησκειών. Στους κόλπους του υπήρχαν ομάδες, οι οποίες πολλές φορές δεν βρίσκονταν στο ίδιο θρησκευτικό σύστημα. Υπήρχαν για παράδειγμα ομάδες γνωστικών, οι οποίες ήταν χριστιανικές, ενώ άλλοι γνωστικοί ήταν Εβραίοι ή ακόμη και Εθνικοί. Η έλλειψη ενός ενιαίου κεντρικού συστήματος αποτελεί μεγάλο μυστήριο και ταυτόχρονα σημαντικό πρόβλημα στην κατανόηση του Γνωστικισμού.

Η έλλειψη λοιπόν κάποιου γνωστικού ιερατείου καθώς και η ύστερη αντιμετώπιση των γνωστικών ως αιρετικών, απέτρεψε την τήρηση ενός ενιαίου αρχείου. Η καταγωγή επομένως του Γνωστικισμού είναι μέχρι και σήμερα ένα μυστήριο.




Απόσπασμα απο βρετανικό ντοκιμαντέρ σχετικά με τον Γιούνγκ και το Γνωστικισμό





Το ιστορικό, πολιτικό και γεωγραφικό πλαίσιο που αναπτύχθηκε η «αίρεση»

Κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής κατοχής, η Ιουδαία είχε γίνει ένας τόπος συνάντησης διαφορετικών πολιτισμών και θρησκειών. Μια μεγάλη σκακιέρα πολιτικών και θρησκευτικών εξελίξεων είχε διαμορφωθεί στην περιοχή. Ο ίδιος ο Ιουδαϊσμός περνούσε μία εξελικτική φάση. Οι διάφορες φυλές του Ισραήλ είχαν από καιρό προστριβές μεταξύ τους, σχετικά με τον έλεγχο του ιερατείου. Ένα παιχνίδι πολιτικής εξουσίας και θρησκευτικού δογματισμού, έφερνε συχνά τις ομάδες αυτές ακόμη και σε εμπόλεμη κατάσταση. Ασκητικές ομάδες άρχισαν να ξεπηδούν η μία μετά την άλλη. Αρκετές από αυτές ήταν εσχατολογικές.

Καθοριστικό σημείο για την εξέλιξη των ομάδων αυτών υπήρξε η καταστροφή του Ναού της Ιερουσαλήμ από τους Ρωμαίους το 70 μ.Χ. Ο Ναός αποτελούσε το αναμφισβήτητο κέντρο του Ιουδαϊσμού. Όταν το θρησκευτικό αυτό κέντρο, που λειτουργούσε ως axismundi, για τις διάφορες ομάδες της Ιουδαίας, έπαυσε να υπάρχει, οι ομάδες απελευθέρωσαν τις αντίθετες ροπές τους και ορισμένες από αυτές ανέπτυξαν μια ιδιαίτερη δυναμική. Κάτω από την έλλειψη λοιπόν, ενός ισχυρού ιερατικού πόλου, ιουδαϊκές και πρώτο-χριστιανικές ομάδες οδηγήθηκαν σε έναν ιδιότυπο ανταγωνισμό σχετικά με «ορθοδοξία» της πίστης. Μέσα σε αυτό το συγκρουσιακό πλαίσιο έδρασαν και αναπτύχθηκαν παράλληλα και οι γνωστικοί.

Ο Ελληνικός πολιτισμός που δέσποζε στο Δυτικό κόσμο, έπαιξε και αυτός καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση του Γνωστικισμού. Η ελληνική φιλοσοφία καθώς και τα ερωτήματα τα οποία έθεσε στην ανθρώπινη σκέψη, αποτέλεσαν την αφετηρία της γνωστικής σκέψης. Η ψυχή και φύση της, ο Δημιουργός, η διάσταση μεταξύ πνεύματος και ύλης, και σειρά άλλων ζητημάτων, τα οποία ο ελληνικός ορθολογισμός προσπάθησε να προσεγγίσει, αποτελούν θεμελιώδη στοιχεία της γνωστικής αντίληψης (τα οποία απασχολούσαν τους γνωστικούς κυρίως με μυθολογικό τρόπο). Είναι πλέον αναμφίβολο, πως η ελληνική φιλοσοφική παράδοση είχε σημαντική επιρροή στους γνωστικούς, τόσο ως μέσο διάδοσης των ιδεών τους, όσο και ως εργαλείο φιλοσοφικής αναζήτησης. Ιδιαίτερη επιρροή φαίνεται να άσκησαν οι «ιδέες» του Πλάτωνα και η εξάπλωση του νεοπυθαγορισμού και του νεοπλατωνισμού αργότερα, σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Συχνά αυτές οι φιλοσοφικές σχολές θα γίνουν το εργαστήρι παραγωγής ιδεών για τις γνωστικές ομάδες.

Οι παραδόσεις του Ζωροαστρισμού και του Ερμητισμού εντάσσονται επίσης στο γνωστικισμό, καθώς δεκάδες μυστηριακές σχολές λειτουργούν σε Ευρώπη, Αίγυπτο και Ασία ήδη από την Ελληνιστική περίοδο. Θεότητες ταυτίζονται, σύμβολα και συμβολισμοί εξομοιώνονταν, καθώς διαφορετικά θρησκευτικά συστήματα έρχονταν σε επαφή μεταξύ τους. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο έρχεται η εποχή της γέννησης του Χριστιανισμού και του Γνωστικισμού.

Μπορούμε να πούμε με σχετική ασφάλεια, λοιπόν, πως ο Γνωστικισμός επηρεάστηκε σίγουρα τόσο από το ελληνικό πνεύμα, όσο από τις Ιουδαϊκές παραδόσεις και τις ζωροαστρικές – Ιρανικές θρησκευτικές αντιλήψεις.


The Lost Gospels (τα χαμένα ευαγγέλια) Ντοκιμαντέρ του ΒΒC γύρω απο τα γνωστικά κείμενα







Ο ρόλος των Εσσαίων

Μια ομάδα που περιπλέκει ακόμη περισσότερο την αναδρομή στις ρίζες του Γνωστικισμού, ήταν οι Εσσαίοι. Ριζοσπάστες, οπαδοί του ασκητισμού, οι οποίοι είχαν ως έδρα, τα σπήλαια του Κουμράν (κοντά στη Νεκρά θάλασσα). Οι Εσσαίοι λειτουργούσαν ως σέκτα, χωρίζονταν σε εκείνους που ζούσαν με ασκητικό τρόπο στο Κουμράν και στους απλούς πιστούς, οι οποίοι ζούσαν στις πόλεις. Σύμφωνα με τους Εσσαίους ο κόσμος αποτελεί ένα πεδίο μάχης μεταξύ των φωτεινών δυνάμεων και των σκοτεινών δυνάμεων. Ο άνθρωπος, αναπόσπαστο μέρος αυτού του κόσμου, συμμετείχε σε αυτή τη μάχη καθώς «δυνάμεις της αλήθειας» και «δυνάμεις του ψεύδους» μάχονταν μέσα του. Αυτή η δυϊστική αντίληψη των Εσσαίων συναντάται στις γνωστικές ομάδες αργότερα, καθώς και στις χριστιανικές Γραφές. Μάλιστα αρκετοί συγγραφείς- μελετητές, έχουν υποστηρίξει την άποψη πως ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, και ο Ιησούς αποτελούσαν οι ίδιοι μέλη της κοινότητας των Εσσαίων, τουλάχιστον πριν αναπτύξουν τα δικά τους συστήματα. Η κοινότητα θα διαλυθεί από τους Ρωμαίους το 68 μ.Χ και τα γραπτά τους έργα θα βρεθούν, πάλι τυχαία το 1947, για να αναζωπυρώσουν το ερευνητικό ενδιαφέρον. Σήμερα τα χειρόγραφα του Κουμράν βρίσκονται μοιρασμένα ανάμεσα στο Μουσείο του Ισραήλ και στο Μουσείο Ροκφέλερ της ανατολικής Ιερουσαλήμ.










Γνωστική κοσμοθεωρία και η λύτρωση της «Γνώσης»

Η Γνωστική κοσμοαντίληψη έχει δυϊστικό χαρακτήρα. Το καλό και το κακό, το φώς και το σκοτάδι, είναι ζεύγη αντίθετων, αιωνίως προϋπαρχουσών αρχών. Ως εκ τούτου οι γνωστικοί πίστευαν στην ύπαρξη δύο θεών, του ανίκανου και ατελούς Θεού – Δημιουργού και του αληθινού Θεού. Πριν δημιουργηθούν ο χώρος και ο χρόνος ο αληθινός Θεός υπήρχε στο «Πλήρωμα», μαζί με μία θηλυκή θεϊκή αρχή, την Έννοια (την εσωτερική σκέψη). Με λίγα λόγια ο αληθινός θεός δεν δημιουργεί, αλλά εκπορεύει, τα πάντα δηλαδή πηγάζουν από αυτόν. Μια σειρά εκπορεύσεων οδήγησαν στους «αιώνες», δηλαδή στη δημιουργία ενός συνόλου θείων μορφών. Κάθε εκπόρευση είναι κατά τι υποδεέστερη από την προηγούμενη. Όλοι οι «αιώνες» - σχηματίζουν ζευγάρια με βάση τη δυϊστική αρχή (αρσενικό – θηλυκό). Ο νεότερος αιώνας είναι η Σοφία, ως εκ τούτου αποτελεί και την πιο απομακρυσμένη μορφή από τον αληθινό Θεό. Η εκπόρευση της Σοφίας οδήγησε σε ένα σκοτεινό χάος, το οποίο αργότερα έγινε ύλη. Το σκοτάδι αυτό, απογοήτευσε τη Σοφία, η οποία αποφάσισε να δημιουργήσει ένα όν για να το κυβερνά, έτσι εμφυσώντας ζωή δημιούργησε τον Ιαλδαβαώθ(δημιουργός του κόσμου), έναν κατώτερο λεοντόμορφο Θεό, ο οποίος δημιουργεί τον ουρανό και τη Γη μαζί με τους άρχοντες (αξιωματούχους-κυβερνήτες των επτά ουρανών). Ο Ιαλδαβαώθ συνδέεται με το Θεό της Παλαιάς Διαθήκης. Ο Δημιουργός Θεός παρουσιάζεται στην Γνωστική μυθολογία ως ζηλόφθονας, αλαζόνας και τυφλός θεός (Σαμαήλ). Οι γνωστικοί, πολλούς μύθους, τους αντλούν από την Παλαιά Διαθήκη. Ένας από αυτούς είναι και ο Βιβλικός μύθος του κήπου της Εδέμ. Σύμφωνα με τη γνωστική προσέγγιση του μύθου, ο «όφις», δεν αποτελεί ενσάρκωση του κακού, αλλά αντιθέτως αποτελεί ένα σοφό όν, απεσταλμένο από τη Σοφία, προκειμένου να καθοδηγήσει την Εύα να δοκιμάσει τον καρπό, από το δέντρο της Γνώσης. Επομένως το «φίδι» δεν οδήγησε στην πτώση της ανθρωπότητας, αλλά αντιθέτως βοήθησε στην αφύπνιση της από την άγνοια. Στο σημείο αυτό παρατηρούμε μια εντελώς διαφορετική ερμηνεία του μύθου από αυτήν του επίσημου Χριστιανισμού.








Φυσικά οι γνωστικοί δεν αντιλαμβάνονταν την βιβλική ιστορία ως πραγματική ιστορία αλλά ως ένα διδακτικό και συμβολικό μύθο, ο οποίος αποτελούσε «οδηγό» για την κατανόηση της ανθρώπινης αποστολής. Οι γνωστικοί, δεν έβλεπαν τον Αδάμ και την Εύα, ως ιστορικά πρόσωπα, αλλά περισσότερο ως όψεις της ψυχολογικής και πνευματικής κατάστασης του κάθε ανθρώπου. Ο Γνωστικισμός αντιμετώπιζε την ανθρώπινη ύπαρξη σαν τη φυλακή της θείας σπίθας που κρυβόταν στον κάθε άνθρωπο. Για τα μέλη των γνωστικών κοινωνιών, στη λύτρωση μπορεί να οδηγήσει μόνο η «γνώση», σε αντίθεση με το Χριστιανισμό, ο οποίος, στη θέση της γνώσης, τοποθετεί την πίστη. Η έννοια της γνώσης όμως, έχει το νόημα της επίγνωσης της θεϊκής υπόστασης του ανθρώπου καθώς και της θεϊκής αποστολής, της επιστροφής της ψυχής στο φως, στον αληθινό Θεό. Η κοσμοαντίληψη των γνωστικών ήταν βαθύτατα επηρεασμένη από τις πλατωνικές διδασκαλίες (Κόσμος των Ιδεών-ατελείς εκπορεύσεις αιώνων, Δημιουργός του Πλάτωνα-Ιαλδαβαώθ γνωστικών κ.α). Η μύηση στα μυστήρια της γνώσεως, φυλασσόταν από τις εκάστοτε ομάδες, με μεγάλη επιμέλεια. Μια σειρά συμβόλων και συμβολισμών αποκάλυπτε σταδιακά το πραγματικό τους νόημα στους μυημένους. Ανάλογα με το επίπεδο της συνειδητότητας του, ο πιστός εισερχόταν όλο και πιο βαθιά σε ένα κόσμο γεμάτο μύθους και αλληγορίες.






"Οι μαθητές τον ρώτησαν :πότε θα έλθει η βασιλεία;. O Ιησούς αποκρίθηκε: Δεν θα τη δούμε να έρχεται αν καιροφυλακτούμε. Δεν θα πούμε : να, είναι εκεί ή είναι εδώ. Η βασιλεία του Πατρός είναι διασκορπισμένη σε όλη τη γη και οι άνθρωποι δεν τη βλέπουν"

Ευαγγέλιο του Θωμά (απόκρυφο), Λόγιον 113



Περιεχόμενα


1.H παράδοση του Γνωστικισμού

2.Σίμων ο Μάγος

3.Ο Βασιλίδης

4.Ο Βαλεντίνος

5.Οι Μανιχαίοι

6.Ο Γνωστικισμός μέσα στους αιώνες






H παράδοση του Γνωστικισμού

Βαλεντιανοί, Βασιλιδιανοί, Οφίτες, Καρποκρατιανοί, Βογόμιλοι, Καθαροί, Μανιχαίοι, είναι μερικές μόνο από τις θρησκευτικές ομάδες που στήριξαν τη θεολογία και την κοσμολογία τους στο Γνωστικισμό. Οι περισσότερες θα διωχθούν ανελέητα ως αιρέσεις. Όλες διατηρούν τη δυϊστική αντίληψη του Κόσμου. Η ζωή και το σώμα αποτελεί μια φυλακή για την ανθρώπινη ψυχή, το μόνο τμήμα που έχει θεϊκή προέλευση. Οι περισσότερες από αυτές τις κοινότητες, θα κατηγορηθούν ως αιρετικές, άλλες θα αποτελέσουν για το χριστιανικό κόσμο ένα πραγματικό εκπρόσωπο του διαβόλου. Θα αναζητήσουμε τα ίχνη τους σε επόμενα άρθρα. Ας δούμε όμως τους κύριους εκπροσώπους των πρώτων αιώνων, τότε που Γνωστικισμός και Χριστιανισμός βάδιζαν σε κοινά μονοπάτια.



Ντοκιμαντέρ σχετικά με τα πρώτα χρόνια του Xριστιανισμού, το Γνωστικισμό και τα "απόκρυφα ευαγγέλια"





Σίμων ο Μάγος

Ο πρώτος γνωστικός διδάσκαλος, του οποίου το όνομα μας έχει διασωθεί, είναι ο Σίμων ο Μάγος. Γεννήθηκε στη Σαμάρεια, κοιτίδα του «αιρετικού» Ιουδαϊσμού. Ο Σίμωνας είναι πιθανότατα σύγχρονος των αποστόλων, επομένως βρίσκεται πολύ κοντά, χρονικά, στην πραγματική διδασκαλία του Ιησού. Το όνομα του μνημονεύεται στις Πράξεις των Αποστόλων, όπου έρχεται σε σύγκρουση με τους Αποστόλους Πέτρο και Ιωάννη. Αξιοπερίεργο είναι το γεγονός πως αν και ο Σίμωνας «μετανόησε» για τις μαγικές πρακτικές του (σύμφωνα με τις Πράξεις Αποστόλων), οι Πατέρες της Εκκλησίας συνέχιζαν να μνημονεύουν το Σίμωνα, ως αιρεσιάρχη και μάγο. Το γεγονός αυτό σημαίνει πως είτε η μετάνοια του Σίμωνα ήταν κατασκευασμένη, είτε πως η απήχηση των διδασκαλιών του ήταν μεγάλη και οι οπαδοί του πολυάριθμοι (ακόμη και μετά το θάνατο του). Πιθανότατα να ισχύουν και τα δύο. Ο Σίμωνας θεωρείται πως ήταν, όπως και ο Ιησούς, μαθητής του Ιωάννη του Βαπτιστή. Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή, ήταν μαθητής του Δοσίθεου, ο οποίος ήταν μαθητής του Ιωάννη. Όπως και αν είναι η πραγματικότητα, γεγονός παραμένει πως οι διδασκαλίες του Ιωάννη του Βαπτιστή, δεν βρήκαν απήχηση μόνο στην ομάδα του Ιησού, αλλά και σε άλλες ομάδες. Έργα του Σίμωνα είναι τα : Περι των Τεσσάρων Σημείων του Κόσμου και οι Αντιρρητικοί Λόγοι. Κανένα από τα δύο έργα δεν σώζεται δυστυχώς, γνωρίζουμε όμως πως, στο Αντιρρητικοί Λόγοι, παρουσιάζει το Θεό της Παλαιάς Διαθήκης ως απατεώνα και τον Όφι στον κήπο της Εδέμ, ως σοφό διδάσκαλο.Τη σχολή του Σίμωνα παρέλαβε ο μαθητής του Μένανδρος. Ο Μένανδρος, όπως και ο δάσκαλος του είχε τη φήμη του μάγου και καταγόταν και ο ίδιος από τη Σαμάρεια.








Ο Βασιλίδης

Ο 2ος μ.Χ αιώνας υπήρξε ο αιώνας της άνθησης του Γνωστικισμού. Η μεγαλύτερη μορφή αυτής της εποχής ήταν αναμφισβήτητα ο Βασιλίδης. Έδρασε στην Αλεξάνδρεια περί τα 117-161 μ.Χ. Σύμφωνα με τον Βασιλίδη, ο Χριστός ήταν ο ίδιος Γνωστικός. Οι πληροφορίες που μας δίνονται από τους μαθητές του, αναφέρουν πως ο μυστικιστής διδάσκαλος τους, απαιτούσε από τους ίδιους (μαθητές), να ξεκινούν τη μύηση στο σύστημα του, τηρώντας σιωπή πέντε ετών! Κατά τον Ειρηναίο, ο Βασιλίδης δίδασκε την εκπόρευση των αγγελικών ταγμάτων από το Θεό. Από τις πρώτες εκπορεύσεις προέκυψαν άλλες 365 (όσες και οι ημέρες ενός ημερολογιακού έτους). Ο υλικός κόσμος δημιουργήθηκε από τον θεό της τελευταίας και υποδεέστερης εκπόρευσης, ο οποίος ονομάζεται Αβράσαξ (ή Αβράξας) και ταυτίζεται με το θεό της παλαιάς διαθήκης. Οι κύριες πηγές για τη διδασκαλία του Βασιλίδη, είναι αυτές των Ειρηναίου και Ιππολύτου (Ειρηναίος «Έλεγχος», Ιππόλυτος «Φιλοσοφούμενα»). Ο Ιππόλυτος παρουσιάζει τη διδασκαλία του Βασιλίδη άμεσα επηρεασμένη από τον Αριστοτέλη, ενώ αντιστρέφει και την πορεία των «εκπορεύσεων» από πτωτική, σε ανοδική. Ο «Βασιλιδιανισμός», όπως ονομάστηκε το σύστημα του Βασιλίδη, βρήκε ιδιαίτερη απήχηση στην περιοχή της Αλεξάνδρειας, όμως τόσο οι αντικρουόμενες πηγές, όσο και η «σιωπή» των μαθητών του, σχετικά με τη διδασκαλία του, μας δίνουν ελάχιστα τεκμήρια γύρω από την ιστορική πραγματικότητα. Σίγουρα πάντως ο Βασιλίδης άφησε το δικό του στίγμα, βοηθώντας στη συστηματοποίηση του Γνωστικισμού της Αιγύπτου.














Ο Βαλεντίνος

Ο Βαλεντίνος γεννήθηκε στην Αίγυπτο περίπου το 100 μ.Χ. Θεωρείται ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του Γνωστικισμού του 2ου μ.Χ αιώνα. Η Εκκλησία τον θεωρούσε μέγα εχθρό της, γεγονός που μαρτυρά την μεγάλη επιρροή του. Ο Βαλεντίνος προσπάθησε να καταστήσει συμβατό το Γνωστικισμό με το Χριστιανισμό, αναπτύσσοντας μια περίπλοκη μορφή Γνωστικισμού. Αυτό το είδος Γνωστικισμού ενσωμάτωνε στη διδασκαλία του μια τεράστια μυθολογία, με εξωτερικές και εσωτερικές ερμηνείες. Οι οπαδοί του Βαλεντινισμού, θεωρώντας τους εαυτούς τους Χριστιανούς, σύχναζαν στις «επίσημες» εκκλησίες, αλλά δεν παρέλειπαν , να συναντώνται και κρυφά, γεγονός που κίνησε τις υποψίες στους κόλπους της Εκκλησίας. Γύρω στα 135 μ.Χ , ο Βαλεντίνος μετοίκησε στη Ρώμη, όπου και παρέμεινε για 25 χρόνια. Από τις πληροφορίες που έχουμε για τη ζωή του, γνωρίζουμε πως ο ίδιος ήταν ενταγμένος στο σώμα της Εκκλησίας. Μάλιστα σύμφωνα με τον Τερτυλλιανό, ο Βαλεντίνος παραλίγο να γίνει Πάπας, αλλά έχασε το αξίωμα από τον Πίο Α’. Χωρίς να γνωρίζουμε αν η εκλογή του Πίου Α’ έπαιξε καθοριστικό ρόλο, αμέσως μετά ο Βαλεντίνος κηρύχθηκε αιρετικός. Ο Βαλεντινισμός, υπήρξε το πιο ανεπτυγμένο σύστημα Γνωστικισμού. Χριστιανικές έννοιες ,συνδυάστηκαν με ελληνικές και ανατολίτικες ιδέες. Στο Βαλεντινιανό σύστημα, ο προϋπάρχων-άγνωστος Θεός κατοικεί στο πλήρωμα, ατάραχος και ανεκδήλωτος. Από αυτόν ξεκινά μια σειράεκπορεύσεων , οι οποίες σχηματίζουν 15 ζεύγη αιώνων. Τα σημαντικότερα ζευγάρια είναιο Βυθός και η Έννοια, ο Νους και η Αλήθεια, ο Λόγος και η Ζωή, ο Άνθρωπος και η Εκκλησία.Το σύστημα (Βαλεντιανισμός), θεωρεί ότι η ανθρωπότητα είναι έργο του Δημιουργού και την χωρίζει σε τρείς κατηγορίες ανθρώπων: στους υλικούς ανθρώπους, οι οποίοι είναι προσηλωμένοι στην ύλη και ενδιαφέρονται για τις σαρκικές απολαύσεις, στους ψυχικούς ανθρώπους, οι οποίοι απολαμβάνουν το συναίσθημα και τη σκέψη και στουςπνευματικούς ανθρώπους, οι οποίοι έχουν αφυπνιστεί και είναι σε θέση να δεχθούν τη Γνώση. Ο Βαλεντινισμός επικρίθηκε σφοδρά για τον εκλεκτισμό του και την τάση του να χωρίζει τους ανθρώπους σε κατηγορίες.

"Όπου η μία οργάνωση σταματούσε (συνήθως δια της βίας), μια άλλη έπαιρνε τη σκυτάλη. Από το μεσαίωνα στην Αναγέννηση και από εκεί στο Διαφωτισμό, στη σκιά της επίσημης θρησκείας και εξουσίας, μικρές ομάδες έκαναν τις δικές τους θεολογικές και φιλοσοφικές μελέτες, προσπαθώντας να δώσουν απαντήσεις στα μεγάλα μυστήρια του κόσμου"







Οι Μανιχαίοι

Ο Μανιχαϊσμός ιδρύθηκε από τον Πέρση προφήτη Μάνη (216-277μ.Χ). Ο Μάνης μεγάλωσε στην ιουδαϊκή-χριστιανική σέκτα των Ελκεσαϊτών, οι οποίοι ονομάζονταν καιΚαθαροί. Ο Μάνης εκδιώχθηκε από τους Ελκεσαϊτες όταν προσπάθησε να μεταρρυθμίσει την κοινότητα. Ο ίδιος άρχισε μια ιεραποστολή, πλαισιωμένος από τρεις πιστούς του (ένας εξ αυτών ήταν και ο φυσικός του πατέρας).Στην πορεία του κήρυττε τη Θρησκεία του Φωτός ,όπως ο ίδιος την αποκαλούσε. Ο Μάνης δημιούργησε μια νέα διδασκαλία στην οποία είχε ενσωματώσει ιδέες από το Ζωροαστρισμό, το Χριστιανισμό και το Βουδισμό, με σκοπό να ενώσει την ανθρωπότητα κάτω από μία πίστη. Ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του συνεχιστή του Σηθ, του Ζωροάστρη, του Χριστού και του Βούδα. Διακήρυττε πως οι προηγούμενοι διδάσκαλοι είχαν ως αποστολή τους την αποκάλυψη, την οποία όμως δεν ολοκλήρωσαν. Ο Μάνης ως συνεχιστής τους, θα ολοκλήρωνε αυτή την αποστολή. Κατάφερε να γίνει ευνοούμενος της βασιλικής αυλής του Πέρση Βασιλέα Σαπόρ. Όμως η έχθρα του με το ζωροαστρικό ιερατείο, τον οδήγησε σε δίκη και καταδίκη. Για 26 ημέρες βίωσε βασανιστήρια και τέλος ξεψύχησε. Το σώμα του αποκεφαλίστηκε και το κεφάλι του εκτέθηκε σε κοινή θέα.

Κατά τον Μανιχαϊσμό υπάρχουν δύο (δυϊσμός) αιωνίως προϋπάρχοντα βασίλεια, αυτό του φωτός και αυτό του σκότους. Το ταραχοποιό σκότος αποφασίζει να επιτεθεί στο φως και αυτό για να αμυνθεί στέλνει τον πρωτογενή άνθρωπο με τους πέντε γιούς του, να πολεμήσουν. Οι αιώνες της αύρας ηττώνται από τους άρχοντες του σκότους. Ο πρωτογενής άνθρωπος απελευθερώνεται από το θεό του φωτός τελικά, όμως η ψυχή του εγκλωβίζεται στο σκοτάδι. Δώδεκα άγγελοι φωτός (12 απόστολοι;) στέλνονται στους άρχοντες του σκότους, προκειμένου να συλλέξουν τα φωτεινά σωματίδια της εγκλωβισμένης ανθρώπινης ψυχής. Ο Βασιλέας του σκότους συλλέγει όσα περισσότερα φωτεινά σωματίδια μπορεί και δημιουργεί δύο όντα για να τα παγιδεύσει εντός τους, τον Αδάμ και την Εύα. Γι’ αυτό το σκοπό αποστέλλεται στον κόσμο ο «φωτεινός» Ιησούς, ο οποίος σαν άλλος Όφις αφυπνίζει τον Αδάμ, παρακινώντας τον να δοκιμάσει τον καρπό του Δέντρου της Γνώσης. Όμως οι ηδονές της σάρκας στις οποίες είχε μυηθεί η Εύα, οδηγούν στον πολλαπλασιασμό της ανθρωπότητας, εντός της οποίας εγκλωβίζονται θεϊκές σπίθες. Ο «φωτεινός» Ιησούς, σύμφωνα με τη διδασκαλία του Μάνη, κατήλθε στην ανθρωπότητα με διάφορες μορφές όπως αυτή του Σηθ, του Ζωροάστρη, του Χριστού και τελευταία, με αυτή του Μάνη. Εντός των Μανιχαίων σχηματίστηκαν δύο ομάδες πιστών, οι «Εκλεκτοί» και οι «Ακροατές». Οι Εκλεκτοί αποτελούσαν τον εσώτερο κύκλο των μυημένων, το ιερατείο, ζούσαν ασκητικά και απείχαν από το σεξ, το αλκοόλ και το κρέας. Οι Ακροατές ήταν οι κοινοί πιστοί, οι οποίοι παντρεύονταν αλλά δεν τεκνοποιούσαν. Ο Μανιχαϊσμός ήταν εχθρικά διακείμενος απέναντι στη σάρκα, δεν αναγνώριζε την Παλαιά Διαθήκη και τα ευαγγέλια της. Ο Μάνης, σύμφωνα με τυπικές γνωστικές και μυστηριακές αντιλήψεις, δίδασκε ότι ο καθένας έχει το δικό του άγγελο, τον πνευματικό «δίδυμο» αδελφό του, τον οποίο θα πρέπει να εντοπίσει κατά τη διάρκεια της ζωής του. Ο φύλακας ,αυτός, άγγελος εκπροσωπούσε τη θεία σπίθα του κάθε ανθρώπου, η οποία μπορούσε να τον βοηθήσει να υπερβεί τη φυλακή της ύλης. Ο ίδιος πίστευε ότι είχε έρθει σε επαφή μαζί του, όταν ήταν δώδεκα χρονών και για δεύτερη φορά στα εικοσιπέντε του, έκτοτε τον συνόδευε πάντοτε. Παρότι ο Μανιχαϊσμός υπέστη διώξεις, πολλοί Μανιχαίοι κατέφυγαν στην Ανατολή με αποτέλεσμα να διαδώσουν τη θρησκεία τους στην κεντρική Ασία, στο Θιβέτ και στην Κίνα.









Ο Γνωστικισμός μέσα στους αιώνες

Καθώς η χριστιανική εκκλησία ισχυροποιούσε τη θέση της , ο Γνωστικισμός εξασθενούσε, κάθε μη «Ορθόδοξη» ιδέα αποτελούσε θανάσιμο κίνδυνο, για τον φορέα της ιδέας πρωτίστως. Διωγμοί δεκάδων ομάδων, ακολούθησαν τις θεολογικές διαμάχες. Οι Γνωστικές ιδέες αποτέλεσαν απειλή για τη νεοσύστατη θρησκεία του Χριστιανισμού. Ο Γνωστικισμός όμως παρατηρείται σε κάθε περίοδο της Ιστορίας. Είτε με τη μορφή χριστιανικής , μουσουλμανικής σέχτας, είτε με τη μορφή αίρεσης ή ακόμη και ως θρησκεία, όπως οι Μανδαίοι (θα ασχοληθούμε εκτενέστερα σε επόμενο αφιέρωμα), οι γνωστικές ιδέες κατάφεραν να επιβιώσουν μέσα από κλειστά συστήματα, απόκρυφα κείμενα, σύμβολα και συμβολισμούς. Ακόμη και μετά τον 5ο αιώνα, όταν ο Χριστιανισμός επικράτησε οριστικά της «αίρεσης» του Γνωστικισμού, οι παλαιές ιδέες των γνωστικών θα καταφέρουν να διαδοθούν από νέες θρησκευτικές ομάδες, όπως αυτές των Βογόμιλων και των Καθαρών. Ναϊτες, Αλχημιστές, Τέκτονες, Ροδόσταυροι και αρκετές άλλες αδελφότητες θα δημιούργησαν ένα τεράστιο δίκτυο, όπου η κρυφή γνώση μεταδίδεται από γενιά σε γενιά και από αδελφό σε αδελφό. Όπου η μία οργάνωση σταματούσε (συνήθως δια της βίας), μια άλλη έπαιρνε τη σκυτάλη. Από το μεσαίωνα στην Αναγέννηση και από εκεί στο Διαφωτισμό, στη σκιά της επίσημης θρησκείας και εξουσίας, μικρές ομάδες έκαναν τις δικές τους θεολογικές και φιλοσοφικές μελέτες, προσπαθώντας να δώσουν απαντήσεις στα μεγάλα μυστήρια του κόσμου.




http://www.globalomen.com