Εντοπίζουμε και επισκεπτόμαστε υπόγειους εγκαταλελειμμένους χώρους καταφυγής πολέμου τα τελευταία 8 χρόνια, με ένα άσβεστο ενδιαφέρον που σχετίζεται με τη μελέτη της ιστορίας τους, τη συμβολή τους στα αμυντικά έργα των περιοχών όπου βρίσκονται, αλλά και με τα κατασκευαστικά και τεχνικά στοιχεία τους, προσπαθώντας πάντα -όπου αυτό είναι δυνατόν- να συνεισφέρουμε ενεργά στην ώθηση για την ανάδειξη και τη μελλοντική αξιοποίησή τους, ένα ζήτημα που φαίνεται -αισιόδοξα- να έχει αρχίσει να κεντρίζει το ενδιαφέρον κάποιων Δήμων της Αττικής και όχι μόνο, κατά το τελευταίο διάστημα που διανύουμε.
Τα περισσότερα από τα πολεμικά καταφύγια της Αθήνας, του Πειραιά και των προαστίων που κατασκευάστηκαν είτε πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (δεκαετία του 1930) εν όψει αυτού, είτε από τις δυνάμεις κατοχής αφού ο πόλεμος ξέσπασε, έχουν παρουσιαστεί επανειλημμένως μέσα από το ιστολόγιό μας, πυροδοτώντας μάλιστα και αρκετές νέες έρευνες, οι οποίες φέρνουν συνεχώς στο φως “νέα” καταφύγια, που ήταν τελείως άγνωστα μέχρι σήμερα, ή αποκαλύπτουν νέα πρωτότυπα στοιχεία για τα ήδη γνωστά καταφύγια. Μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα άγνωστα καταφύγια που έχουμε ανακαλύψει και εξερευνήσει τον τελευταίο καιρό, θα παρουσιάσουμε σε ένα μεγάλο αφιέρωμα που θα ακολουθήσει λίαν συντόμως.
Στην παρούσα ανάρτηση όμως θα παρουσιάσουμε δύο πολύ ενδιαφέρουσες περιπτώσεις, που και οι δύο αφορούν σε καταφύγια προστασίας προσωπικού κτιρίων εγκαταστάσεων. Το πρώτο ανήκει σε χώρο κτιρίων δημόσιου χαρακτήρα υψίστης σημασίας τα οποία ενώ κατά τον 19ο αι. ήταν φυλακές, αργότερα σχετίστηκαν με τη βασιλική οικογένεια, και το δεύτερο, σε ένα εγκαταλελειμμένο πια διυλιστήριο ιδιωτικών συμφερόντων.
α) Το άγνωστο καταφύγιο "σωφρονιστήριο" (κρατητήριο ή ανακριτήριο) του Κήπου. Έτος μετασκευής: 1931. Σε ένα πολυσύχναστο σημείο του κέντρου της Αθήνας, υπογείως, υπάρχει ένα τελείως άγνωστο καταφύγιο που κατασκευάστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1930 (προ του Μεταξά δηλαδή), και αυτό είναι κάτι πολύ σπάνιο. Είναι πιθανό άλλοτε να είχε μια πραγματική σχέση υπόγειας επικοινωνίας με το κτίριο των παλαιών Ανακτόρων (Βουλή), όπως υποστηρίζεται από ανθρώπους που εμπλέκονται επίσημα με αυτό, καθότι βρίσκεται πλησίον του Εθνικού Κήπου, στο προαύλιο παλαιών κτιρίων φυλακών που το 1833 μετατράπηκαν σε στάβλους του 'Οθωνα, όχι μακριά από το Προεδρικό Μέγαρο, όπου φημολογείται ότι καταλήγει η περιβόητη σήραγγα διαφυγής της Βουλής.
1840. Σπάνια απεικόνιση των Ανακτόρων με κεντρικό δώμα που δεν υπάρχει σήμερα, και των βασιλικών στάβλων της οδού Σταδίου
Πηγή εικόνας: Πτυχιακή εργασία για το κτίριο επί της Ξενοφώντος 7 που στέγασε την Γκαλερί "Ώρα", των Μαρία-Ελένη Πετσα και Γεωργίου Δερβου (Τμήμα Πολιτικών Δομικών Έργων, Τ.Ε.Ι. Πειραιά)
Το πλέον πιθανότερο είναι να κατασκευάστηκε πάνω σε παλαιές υφιστάμενες υπόγειες εγκαταστάσεις των φυλακών, που μπορεί να χρησιμοποιήθηκαν ως κρατητήρια και θάλαμοι ανακρίσεων, όπως μαρτυρούν κάποια χαρακτηριστικά τους που έχουν διατηρηθεί. Η μεταγενέστερη κατασκευή (1931) λέγεται ότι έγινε για να εξυπηρετήσει εκπαιδευτικούς σκοπούς των σωμάτων ασφαλείας, ενδεχομένως λοιπόν η αρχική χρήση του διαμορφωμένου χώρου να μην ήταν απαραιτήτως αυτή της καταφυγής. Όμως, στη συνέχεια πρέπει να μετασκευάστηκε σε καταφύγιο, κι έτσι κάποια χαρακτηριστικά του δεν διαφέρουν πολύ από αυτά των μετέπειτα ελληνικών καταφυγίων, π.χ. στις θύρες και ειδικότερα στη διάταξη εισόδου-εξόδου. Ακολουθεί δηλαδή σαφέστατα το τυπικό μοντέλο καταφυγίου δύο προσβάσεων, με τη μία από μεγάλη καταπακτή στο έδαφος μέσω κλιμακοστασίου που οδηγεί σε διάδρομο και προθάλαμο εισόδου στη μία άκρη, και τη δεύτερη από μικρή τετράγωνη καταπακτή που προσεγγίζεται με τη βοήθεια κατακόρυφης μεταλλικής σκάλας, στην οποία οδηγούμαστε από άλλον διάδρομο, στην άλλη άκρη της κατασκευής.
Η μετατροπή έγινε οπωσδήποτε επί Μεταξά, οπότε και κατασκευάστηκε πληθώρα καταφυγίων για προστασία από τους βομβαρδισμούς στην Αθήνα, άρα μπορεί να θεωρηθεί βέβαιο άτι ο χώρος τέθηκε διαθέσιμος ως καταφύγιο εν όψει του επερχόμενου πολέμου, ίσως δε και με τότε προσθήκη του διαδρόμου της δευτερεύουσας εξόδου (κινδύνου), που φαίνεται να έχει και λίγο μεγαλύτερο ύψος. Αποτελείται από τρεις παράλληλους διαδρόμους -αίθουσες μήκους περίπου 20 m που ακολουθούν κυκλικό προθάλαμο, ο οποίος στην οροφή διαθέτει μικρές οπές σε κυκλική διάταξη για τη διάχυση φυσικού φωτός από την επιφάνεια στο υπόγειο, κάτι που προδίδει και το μικρό βάθος της κατασκευής (4 - 5 m). Οι παράλληλες αίθουσες επικοινωνούν μεταξύ τους με πόρτες (κάποιες από τις οποίες εκ πρώτης όψεως μοιάζουν περιττές) και μικρά τετράγωνα παραθυράκια, που θυμίζουν θυρίδες βολής, αλλά διέθεταν τζάμι (βλ. σχέδιο και φωτό).
Οι εσωτερικοί χώροι, με συνολικό μήκος περίπου 30 m από είσοδο σε είσοδο, δεν περιλαμβάνουν υδραυλικές εγκαταστάσεις. Διακρίνεται μόνο η θέση μιας παλιάς θερμαντικής (ή και μαγειρικής) πυρεστίας, δεξά όπως μπαίνουμε, στην αρχή του αντίστοιχου διαδρόμου, και οι παλαιωμένες ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις που δεν λεττουργούν, ενώ οι χώροι φαίνεται να έχουν προσβληθεί και από πυρκαϊά. Μεγάλο μέρος της κύριας τοιχοποιίας αποτελείται από επιχρισμένες παλαιές λιθοδομές πάχους 0.50 m, ενώ η οροφή, από πλάκες και δοκούς οπλισμένου σκυροδέματος με σημαντική διάβρωση των οπλισμών κατά θέσεις, λόγω υγρασίας.
Περιήγηση στους χώρους του καταφυγίου
Κύρια είσοδος
Διάδρομος που οδηγεί στον προθάλαμο
Ο μεγάλος κυκλικός προθάλαμος διαμέτρου 5 m
Σβήνουμε το φως και διακρίνουμε τις οπές φωτισμού στην οροφή
Το ίδιο σημείο εξωτερικά στην επιφάνεια
Πέρασμα προς το κυρίως καταφύγιο
Καμένες εγκαταστάσεις ηλεκτροφωτισμού
Αριστερά, η είσοδος στον διάδρομο 2, μέσω δίφυλλης θύρας
Μετρητής παροχής του ηλεκτρικού ρεύματος
Κεντρικός διάδρομος, πλάτους 2 m, όπου άλλοτε βρίσκονταν τα υποτιθέμενα κελιά. Τα βέλη δείχνουν προς την πλησιέστερη έξοδο
Σιδερένια πόρτα που τοποθετήθηκε κατά τη δεκαετία του 1930
Σχέδιο τυπικής παρόμοιας πόρτας καταφυγίου
Δεδομένου ότι ο χώρος, όπως είναι τοποθετημένες οι πόρτες του οι οποίες - μαζί με τις θυρίδες- δεν φαίνεται να έχουν λόγο ύπαρξης, είναι χωρισμένος ουσιαστικά σε δύο ξεχωριστά διαμερίσματα, δεν προκύπτει λογική εξήγηση για τη χρήση του όπως είναι σήμερα. Είναι λοιπόν βέβαιο ότι έχουμε διαδοχικές τροποποιήσεις και αλλαγές χρήσεων, ο αριθμός των οποίων εξαρτάται από την παλαιότητα της αρχικής κατασκευής. Η τελευταία χρήση, που αφορά σε χώρο εκπαιδευτικού χαρακτήρα (ασκήσεις σωμάτων ασφαλείας) μοιάζει να έγινε αναγκαστικό,, σαν να υπήρχε δηλαδή ένας υπόγειος χώρος που έπρεπε να χρησιμοποιηθεί "καταλλήλως", ενώ ο χαρακτηρισμός καταφύγιο μοιάζει πιο λογικός με την προγενέστερη "σωφρονιστική" χρήση να εξηγεί την αρχικά ανεξήγητη διάταξη θυρών και θυρίδων.
Η κορυφή του διαδρόμου, όπου πρέπει να βρισκόταν το πρώτο κελί
Το κελί που βρισκόταν στο βάθος (κόγχη) του σημερινού κεντρικού διαδρόμου, ίσως να προοριζόταν για "πιο αυστηρές" κρατήσεις ή ανακρίσεις, ενδεχομένως και με την άσκηση βίας, καθώς στον τοίχο δίπλα στην πόρτα βρίσκεται στερεωμένη μια μεταλλική χειρολαβή "Π" η οποία δεν μοιάζει να προμηνύει κάτι το θετικό.
Η σιδερένια χειρολαβή στον τοίχο, διαβρωμένη
Περιμετρικός διάδρομος, θύρα κελιού 1, εξωτερικά (δεν υπάρχουν γωνίες στους τοίχους για ευκολότερη κίνηση γύρω από τα κελιά)
Ο διάδρομος προς την έξοδο "κινδύνου"
Η μεταλλική σκάλα και η καταπακτή. Τυπική έξοδος αστικού καταφυγίου.
Ο διάδρομος ίσως να προστέθηκε κατά τη μετασκευή σε καταφύγιο
Τέλος, επιστρέφουμε προς το αρχικό σημείο εισόδου, από τον ΔΙΑΔΡΟΜΟ 1
Διακρίνεται το άσπρο χρώμα που υπήρχε στο κάτω μέρος των τοίχων
Εγκαταστάσεις φωτισμού: επισκευασμένες, αλλά σε κακή κατάσταση λόγω υγρασίας
Θύρα και θυρίδα του κελιού 2
Τέλος του διαδρόμου 1, αριστερά βρίσκεται η εστία
Έξω ακριβώς από την ίδια πόρτα, στην αρχή του κεντρικού διαδρόμου
Η πυρεστία, ίσως για τη θέρμανση του δεσμοφύλακα
Προς το αρχικό σημείο εισόδου (δεξιά οι μετρητές του ηλεκτρικού)
Εμπρός, ο μεγάλος κυκλικός προθάλαμος
Ο μικρός διάδρομος προς τα σκαλοπάτια, στρίβει αριστερά
Έξοδος
Αναπαράσταση του χώρου σωφρονισμού
Παλαιότερα, φαίνεται πράγματι λοιπόν να ήταν εδώ υπόγεια κρατητήρια φυλακών που ίσως χρησιμοποιήθηκαν και ως π.χ. αποθήκες, αν πράγματι εγκαταστάθηκαν άνωθεν οι πρώτοι προσωπικοί (προσωρινοί;) στάβλοι του 'Οθωνα (1833), καθώς οι επίσημοι βασικοί στάβλοι του κέντρου κατασκευάστηκαν στο οικοδομικό τετράγωνο του μετέπειτα Μεγάρου Μετοχικού Ταμείου Στρατού, που περικλείεται από τις οδούς Σταδίου, Αμερικής, Πανεπιστημίου και Βουκουρεστίου. Να σταθούμε όμως λίγο στη χρήση του υπογείου ως κρατητήριο-ανακριτήριο. Τα κελιά, όπως περιγράψαμε, δε μπορεί παρά να βρίσκονταν στον κεντρικό διάδρομο, ο οποίος είναι λογικό να ήταν αποκλεισμένος με τοίχο ή και πόρτα στην είσοδο του μετά τον κυκλικό προθάλαμο (βλ. σχέδιο) που δεν υπάρχει σήμερα, ενώ αντιθέτως βλέπουμε πόρτα (και μάλιστα διπλή) στην αρχή του αριστερού διαδρόμου 2, η οποία δεν μοιάζει να είχε ουσιαστικό λόγο ύπαρξης. Αυτό, γιατί οι δύο ακραίοι διάδρομοι φαίνεται βέβαιο ότι χρησίμευαν για την κίνηση των όποιων δεσμοφυλάκων ή ανακριτών, κάτι που φανερώνει και η απουσία γωνιών στην κόγχη (πίσω μέρος) του κεντρικού διαδρόμου ώστε να διευκολύνεται η συχνή κίνηση προσωπικού, αλλά και η κατεύθυνόμενη διάταξη των τετραγωνικών θυρίδων, οι οποίες διευκολύνουν την παρακολούθηση από τον περιμετρικό διάδρομο προς τα μέσα. Ο αριθμός και η διάταξη των θυρίδων και των θυρών προδίδουν ότι ο κεντρικός διάδρομος είναι δυνατόν να ήταν χωρισμένος σε τέσσερα κελιά, με την ύπαρξη τριών ίσως χωριστικών τοίχων που σήμερα δεν υπάρχουν, έτσι ώστε κάθε κελί να έχει μια πόρτα (που άνοιγε προς τα μέσα) και δύο αντικριστά παραθυράκια (βλ. σχέδιο). Τέλος η εστία κοντά στην είσοδο θα μπορούσε να μαρτυρά την παρουσία δεσμοφύλακα - φρουρού, ο οποίος περνούσε ώρες στο υπόγειο, εκτελώντας βάρδια.
β) Το καταφύγιο του διυλιστηρίου "FΙΝΑ" της Δραπετσώνας (ντοκουμέντα και περιήγηση). Έτος κατασκευής: 1939
Η ελληνική BP εξαγόρασε την Fina Hellenic το 1986, αλλά το διυλιστήριο της περίπτωσής μας λειτούργησε ανελλιπώς μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1990 οπότε και εγκαταλείφθηκε. Στα παρακάτω έγγραφα του διυλιστηρίου, του 1973 και του 1988, φαίνεται η αλλαγή της εταιρείας.
Έγγραφο του 1973 (FINA)
Έγγραφο του 1988 (ΒΡ)
Γερμανικοί νόμοι και προδιαγραφές εξοπλισμού καταφυγίων
Οι εγκαταστάσεις της Δραπετσώνας ήταν εξοπλισμένες με δύο αντιαεροπορικά καταφύγια, εκ των οποίων θα ασχοληθούμε κυρίως με το μεγαλύτερο, που κατασκευάστηκε πιθανότατα το 1938-1939, όπως απορρέει έμμεσα από τεχνικές πληροφορίες που αναφέρονται σε κεντρική του θύρα, η οποία σήμερα έχει κλαπεί. Οι πληροφορίες που προκύπτουν, οι οποίες ερευνήθηκαν και εξάχθηκαν για πρώτη φορά από τον γράφοντα κατόπιν επιμόνου έρευνας και δεν έχουν δημοσιευτεί σε κανένα άρθρο ή βιβλίο, παρ' όλο που το συγκεκριμένο καταφύγιο είναι γενικά γνωστό και φωτογραφικό υλικό του έχει κυκλοφορήσει στο παρελθόν σε διαδίκτυο και έντυπα, αναφέρουν ότι η θύρα του κατασκευάστηκε βάσει γερμανικών προδιαγραφών του 1937 που εγκρίθηκαν το 1938 από Επιτροπή (Ε.Ε.Δ.Κ.) της Ανωτέρας Διοίκησης Αντιαεροπορικής Άμυνας (Α.Α.) του τότε Υπουργείου Στρατιωτικών της χώρας, που συγκροτήθηκε στις 30/12/1937.
Η κατασκευή του κυρίως σώματος του καταφυγίου ίσως να είχε ξεκινήσει και νωρίτερα, πριν την παραγγελία-κατασκευή της κεντρικής θύρας από τη Γερμανία. Η μεταλλική ταμπελα (σφραγίδα) αναφερει την εταιρεία και τις προδιαγραφές κατασκευης. Κατασκευαστής της θύρας: OSTERTAG WERKE OWA, στην πόλη Aalen του γερμανικού κρατιδίου Baden-Württemberg (Βάδη-Βυρτεμβέργη), και επίσης "vertrieb gemäß §8 des bun(ker) Schutzgesetzes genehmigt", δηλαδή "εγκεκριμένος διανομέας σύμφωνα με το άρθρο 8 του νόμου περί προστασίας καταφυγίων". Από κάτω υπάρχει άλλη ταμπέλα της έγκρισης από την ελληνική κυβέρνηση, με ΑΡΙΘΜΟ ΠΡΩΤ(ΟΚΟΛΛΟΥ) 1925, βάσει προδιαγραφών σύμφωνα με το ΠΡΑΚΤΙΚΟΝ ΑΡ.1 ΤΗΣ Ε.Ε.Δ.Κ. (Επιτροπή Ελέγχου Διαφραγμάτων Καταφυγίων) της 1ης Φεβρουαρίου του 1938, του οποίου η 1η σελίδα φαίνεται παρακάτω. Γίνεται λοιπόν εύλογα η υπόθεση ότι η κατασκευή του καταφυγίου ολοκληρώθηκε μέσα στο επόμενο έτος, χωρίς να αποκλείεται να ήταν έτοιμο και μέσα στο 1938.
Η πρώτη σελίδα του Πρακτικού υπ' αρ. 1 της Ε.Ε.Δ.Κ.
Σχετικά τώρα με τις γερμανικές προδιαγραφές, οι οποίες συσχετίστηκαν και με τoυς μεταγενέστερους διεθνούς ισχύος κανονισμούς DIN, και πιο συγκεκριμένα με το DIN 4041 όπως φαίνεται και στην παραπάνω σελίδα, στη σφραγίδα της πόρτας αναγράφεται ο συγκεκριμένος αριθμός - τύπος: Kenn – Nr. R.L. 3 - 37/81 του 1937. Ανήκει στη γερμανική σειρά αριθμών αναγνώρισης προδιαγραφών Kenn-Nummern der Reichsanstalt für Luftschutz (1936-1944) όπου καθορίζεται η δέσμευση της τότε γερμανικής νομοθεσίας που αφορούσε στα συστήματα ασφαλείας και τα standards προστασίας στις πόρτες των πολεμικών αντιαεροπορικών καταφυγίων (ικανότητα αεράμυνας) και σε άλλα ζητήματα εξοπλισμού σχετικά με την πυρόσβεση, τις συσκευές και συστήματα εξαερισμού, κ.λπ.
Το Reichsanstalt für Luftschutz ιδρύθηκε την 1η Απριλίου 1935 από την "Πρωσσική Αεροπορική Άμυνα και Αστυνομική Ακαδημία Aέρα" (Preußischen Luftschutz - und Luftpolizeischule) και υπαγόταν οργανωτικά στο Υπουργείο Αεροπορίας του Τρίτου Ράιχ (Reichsluftfahrtsministerium) υπό τον Hermann Göring. Μαζί με το Reichsluftschutzschule και το Luftpolizeischule στεγάζονταν στην οδό Friesenstraße 16 στο Βερολίνο (Berlin-Kreuzberg).
Απόσπασμα καταλόγου αριθμών "Kenn-Nummern" του 1941 και 1942
Ένας σημαντικός τομέας εργασίας του Reichsanstalt für Luftschutz ήταν η χορήγηση αδειών κυκλοφορίας προϊόντων σύμφωνα με το άρθρο §8 του Luftschutzgesetz (νόμου περί αεράμυνας): όλα τα προϊόντα τα οποία παράγονταν και διαθέτονταν στο εμπόριο για την αντιαεροπορική προστασία έπρεπε να εξεταστούν και να εγκριθούν για την καταλληλότητά τους. Στα προϊόντα που ελέγχονταν και ικανοποιούσαν τις προδιαγραφές, δινόταν ένας αριθμός ταυτοποίησης με τον οποίο έπρεπε να επισημανθούν.
Πλήρης εξοπλισμός καταφυγίων, με προδιαγεγραμμένα προϊόντα
Ακόμα και σήμερα, συναντώνται περιστασιακά ταμπέλες ή σφραγίδες που υποδεικνύουν ένα αντίστοιχο εγκεκριμένο προϊόν, και μία τέτοια ήταν αυτή που υπήρχε πάνω στην θύρα του καταφυγίου της FINA. Παρακάτω φαίνονται αντίστοιχες από άλλα γερμανικά καταφύγια, προερχόμενες από εξερευνητές του http://www.luftschutzbunker-forum.com/. Σε όλες αναγράφεται ο κατασκευαστής και η έδρα του, o αριθμός της προδιαγραφής και αντίστοιχα στοιχεία με την ταμπέλα του καταφυγίου μας, ενώ επιπλέον σημειώνεται και το άρθρο §8 του Luftschutzgesetz.
Kenn – Nr. RL 3 - 39/239 (1939)
Kenn – Nr. RL 3 - 41/56 (1941)
Kenn – Nr. RL 3 - 37/1 (1937)
Kenn – Nr. RL 3 - 38/1 (1938) , RL 3 - 37/103, RL 3 - 36/143
Kenn – Nr. RL 3 - 36/64 (1936)
Περιήγηση στις στοές του κύριου (μεγάλου) καταφυγίου Όσον αφορά στο καταφύγιο καθ' αυτό τώρα, κατασκευάστηκε προφανώς με σκοπό να προστατεύσει το προσωπικό εργασίας του διυλιστηρίου, και είναι μια εξολοκλήρου οπλισμένου σκυροδέματος κατασκευή ενός συνόλου τοξωτών υπογείων στοών, με μία ισόγεια κεντρική είσοδο σε βραχώδες πρανές (όπου και η εν λόγω θύρα), μια δευτερεύουσα μετά κλίμακος μεταλλικών σκαλοπατιών τύπου "Π" στο ένα του άκρο, και μία τρίτη μέσω κλιμακοστασίου, μπαζωμένη στο άλλο άκρο των στοών του.
Η επιβλητική κύρια είσοδος του καταφυγίου
Οι δύο ταμπέλες (γερμανική και ελληνική), η μελέτη των οποίων απέδωσε τεκμηριωμένα το έτος κατασκευής του καταφυγίου
Οπή "ματάκι" ασφαλείας που επίσης διέθετε η κλεμμένη πόρτα
Το καθαρό μήκος των τριών κυρίων στοών του καταφυγίου, που βρίσκονται σε διάταξη τεθλασμένη και συνδέουν τις δύο ακραίες εισόδους, είναι περίπου 15 - 20 m (έκαστη), όπως φαίνεται στο παρακάτω προσεγγιστικό σχεδιάγραμμα.
Ο χώρος διαθέτει μία μόνο μικρή τουαλέτα εντός μικρής στοάς απέναντι από την κεντρική είσοδο, μικρούς αποθηκευτικούς χώρους σε διάφορα σημεία των σηράγγων, προστατευτικά τοιχία περιορισμού εκρηκτικού ωστικού κύματος κοντά στις τρεις εισόδους, και ηλεκτρολογική εγκατάσταση αρκετά καλά διατηρημένη. Ας περιηγηθούμε λοιπόν (ακολουθείτε το σχέδιο).
Κόμβος Α. Εμπρός η μικρή στοά Β
Η τουαλέτα στη στοά Β
Από τη στοά Β προς την είσοδο
Τοιχίο προστασίας από το Α προς τον χώρο C
Από το C, στροφή προς τη στοά D
Η στοά D
Άξια αναφοράς είναι η παρουσία σε κάποια σημεία του καταφυγίου συσκευασιών προϊόντων του διυλιστηρίου (βαρέλια, μπιτόνια, πλαστικά μπουκάλια) στο εσωτερικό του που συνυπάρχουν με άλλα άχρηστα αντικείμενα, όπως και κυτίων πρώτων βοηθειών που περιέχουν ακόμη κουτιά φαρμάκων, μπουκάλια οινόπνευμα, σύριγγες, γάζες, φύλλο - λίστα περιεχόμενου υλικού, ακόμη και φυλλάδια οδηγιών παροχής Α΄βοηθειών.
Πλήρες Κυτίον Πρώτων Βοηθειών στο εσωτερικό της στοάς D
Στο σημείο Ε. Δεξιά, εσοχή υδατοσυλλογής υπόγειου ύδατος
Η υδατοσυλλογή (Ε)
Θαλαμίσκος F και τυπική εσωτερική μεταλλική θύρα (βλ. καταφύγιο α)
Θαλαμίσκος G και η μπαζωμένη κλίμακα της 2ης εισόδου
Καλοδιατηρημένες εγκαταστάσεις ηλεκτροφωτισμού (λαμπτήρας, διακόπτης)
Επιστροφή στη στοά D
Ο χώρος C, ο τοίχος προστασίας, και μπιτόνια πετρελαιοειδών
Πλαστικό μπιτόνι με το χαρακτηριστικό σήμα της FINA (πριν το 1986)
Κόμβος Α. Αριστερά η στοά Β, δεξιά προς τη στοά Η
Η στοά Η
Τοιχίο προστασίας στο σημείο Ι
Η στοά J
Ο θάλαμος Κ και τα σκαλοπάτια της εξόδου
Έξοδος, με 6 χαρακτηριστκά μεταλλικά σκαλοπάτια σχήματος Π, πακτωμένα στον τοίχο
Το δεύτερο (μικρό) καταφύγιο του διυλιστηρίου
Να επισημάνουμε, τέλος, ότι το διυλιστήριο διέθετε και ένα δεύτερο μικρό μεν, αλλά πλήρως εξοπλισμένο καταφύγιο (τουαλέτα, προθαλάμους, ηλεκτροφωτισμό, ράφια) διαθέτον μία αίθουσα-σήραγγα μήκους περίπου 10 m, δύο εισόδους, μία μέσω κλιμακοστασίου κοντά στο διοικητήριο, και μία δίπλα στο εστιατόριο από καταπακτή με κατακόρυφη μεταλλική σκάλα (όπως το προηγούμενο καταφύγιο της Αθήνας) στην οποία οδηγούν 10 κανονικά σκαλοπάτια.
Κλιμακοστάσιο εισόδου
Κυρίως θάλαμος και εμπρός, σκαλοπάτια προς την καταπακτή εξόδου
Μεταλλική σκάλα και καταπακτή, ακριβώς όπως στο 1ο καταφύγιο (α)
Η αίθουσα προς την αντίθετη κατεύθυνση. Δεξιά η τουαλέτα
Η ξύλινη πόρτα της τουαλέτας
Έρευνα, κείμενο, φωτογραφίες: Παναγιώτης Δευτεραίος, Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π., Σπηλαιολόγος
Προσεγγιστική αποτύπωση καταφυγίου (α): "Αστική Σπηλαιο-Μηχανική" Urban Speleo Engineering (η επιστημονική και πλέον επαγγελματική εκδοχή της Αστικής Σπηλαιολογίας)
Συμμετείχαν (κατά τις διάφορες επισκέψεις) οι σπηλαιολόγοι της ομάδας Αστικής Σπηλαιολογίας: Γεωργία Μπουρμπούλη, Αλέξανδρος Γλαράκης, Αλέξανδρος Τσεκούρας και Παναγιώτης Δευτεραίος
Ευχαριστούμε για τις ουσιώδεις παρατηρήσεις τους τους φίλους Νίκο Γεωργίου και Θωμά Κιναλή
Προσοχή: Το κείμενο, η έρευνα, οι πληροφορίες και οι φωτογραφίες της παρούσας ανάρτησης είναι πρωτότυπα. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση μέρους τους ή του συνόλου, χωρίς την άδεια του υπογράφοντα. Π.Δ.
ΠΗΓΗ
Υπόγειες στοές καταφυγής στην Αθήνα & τον Πειραιά (ντοκουμέντα)
Reviewed by Unknown
on
18:45
Rating:
Reviewed by Unknown
on
18:45
Rating:
