ΒΡΑΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΑΓΓΑΙΟΥ,ΣΥΜΒΟΛΟΥ ΚΑΙ ΦΙΛΙΠΠΩΝ:ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΒΡΑΧΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΤΟΥΣ

Προσευχές, δεήσεις, σημάδια μυστών – μεταλλουργών και ουράνιοι χάρτες μέσα από την θεολογία των αιώνιων σημαδιών

Γράφει ο Θεόδωρος Αν. Σπανέλης

Ένα μεγάλο τμήμα της ιστορίας του Παγγαίου, των Φιλίππων και της ευρύτερης περιοχής, από την προϊστορία μέχρι και τους πιο πρόσφατους αιώνες, είναι γραμμένη επάνω στην σκληρή πέτρα, με χαράγματα διαφόρων μορφών, ζώων, ανθρώπων και αστερισμών.

Οι «φωνές» των βράχων, εδώ και αιώνες αποκαλύπτουν τα μυστικά τους, αλλά επειδή «μιλάνε» μια ξεχασμένη γλώσσα, δεν μπορούμε να την κατανοήσουμε και να αντιληφθούμε τα νοήματα που μεταφέρουν στο παρόν από την βαθιά προϊστορία. Μυστικές προσευχές σε γνωστούς και άγνωστους θεούς, κινήσεις ουράνιων σωμάτων και τοτεμικές απεικονίσεις, είναι «γραμμένες» επάνω στα βράχια. Άγνωστες και χαμένες μέσα στο χρόνο τελετές έλαβαν χώρα επάνω και δίπλα σε αυτές τις παραστάσεις, σε αυτά τα υπαίθρια ιερά ή καλύτερα τεμένη αφού η ζωή, με τις αγωνίες και τις αμφιβολίες της, τέμνονταν, με το χώρο του υπερβατικού και αγνώστου.

Ιεροί χώροι, προσκυνήματα, αιματηρές και αναίμακτες θυσίες, έλαβαν χώρα σε αυτά τα σημεία που στέκονται αιώνιοι μάρτυρες, μιας ιστορίας, όχι απλά κάποιων ανθρώπων, αλλά το χρονικό της σχέσης τους με το θεό. Μιας σχέσης που εξασφάλισε την τροφή τους και την αναπαραγωγή τους, δηλαδή νικούσαν στον αγώνα της επιβίωσης.

Πολλοί είναι αυτοί που μέσα στην απελπισίας των ημερών, αναζητούν στα σημάδια των βράχων κρυμμένα μηνύματα για θαμμένους θησαυρούς και σε έξαρσης τρέλας και παραφροσύνης, τα καταστρέφουν, είτε για να αποκαλύψουν τα πολύτιμα αντικείμενα που πιστεύουν ότι είναι θαμμένα, είτε για να «στερήσουν την γνώση» του πλούτου από άλλους που θα ακολουθήσουν. Πρόσφατο παράδειγμα ο βανδαλισμός στις πιο γνωστές βραχογραφίες, αυτές που βρίσκονται νότια από τον εγκαταλελειμμένο οικισμό του παλιού Χορτοκοπίου και της μονής της Υπαπαντής του Χριστού, στο Παγγαίο. Οι δράστες με ένα σκληρό αντικείμενο τριβής, συρματόβουρτσα ή γυαλόχαρτο, έτριψαν την επιφάνεια καταστρέφοντας μέρος της απεικόνισης.

Το δύσκολο είναι να προσεγγίσεις αυτά τα σημάδια, που έμειναν ανεξίτηλα στο χρόνο, με την θεολογική ανάγνωση που απαιτείται για να τα γνωρίσεις, να τα κατανοήσεις, ώστε έτσι να ξετυλιχτούν οι θησαυροί της γνώσης που κρύβουν.

Επάνω στα βράχια υπάρχουν σύμβολα που θρέφουν την θεολογία για πολλούς αιώνες, από την προϊστορία μέχρι τους ιστορικούς χρόνους, πιο συγκεκριμένα από το τέλος της νεολιθικής και μετά. Στο ποτάμι του χρόνου τα σύμβολα αλλάζουν, τα νοήματα εμπλουτίζονται, αλλά πάντα μένει ως αποτύπωμα η αγωνία του ανθρώπου να συνομιλήσει με το θείο. Ο χαράκτης αυτών των σχημάτων δεν πέρασε την ώρα του επειδή δεν είχε κάτι καλύτερο να κάνει, αγωνία και φόβο κατέθεσε για την κατανόηση του αγνώστου και για την προσδοκία της ευδαιμονικής επιβίωσης, σε αυτή και την άλλη ζωή. Η γη του Παγγαίου είναι από τις πατρίδες της απεικονιστικής τέχνης, οι βραχογραφίες είναι μια προβολή της θεολογίας των ανθρώπων επάνω στα βράχια, ίπποι και άνθρωποι, πολεμιστές, τόξα, ελάφια αλεπούδες, σκυλιά, πέλεκες, δόρατα, άροτρα, καράβια και όλα αυτά τα συνυφαίνονται με απροσδιόριστα ιδεογράμματα, σπείρες, κύκλους με σταυρούς, ακτινωτά σχήματα και κοιλότητες, που μπορούν να εκφράζουν από ουράνια σώματα, – ήλιο, φεγγάρι, αστέρια, σε διάφορες θέσεις (θερινό και χειμερινό ηλιοστάσιο)- μέχρι αφηρημένες ιδέες για την ζωή και το μεταφυσικό.

Γύρω από το Παγγαίο και τους Φιλίππους και σε διάφορα σημεία του Συμβόλου όρους, υπάρχει ένα πλήθος από αυτά τα χαράγματα, αλλά αντίστοιχης τεχνοτροπίας απεικονίσεις έχουν βρεθεί και σε νησιά του Αιγαίου, στην Ιταλία και αλλού. Αν μη τι άλλο εκφράζουν ένα οικουμενικό απεικονιστικό πολιτισμό που απλώθηκε στις ακτές της Μεσογείου. Ο Λάζαρος Χατζηλαζαρίδης από τους πιο συστηματικούς καταγραφείς και μελετητές των βραχογραφιών, τα αποκαλεί «εργαλεία σκέψης» των ανθρώπων του παρελθόντος. Στην μελέτη του Προϊστορικά Βραχογραφήματα στη Βόρεια Ελλάδα (2004), καταγράφει με εκτεταμένο τρόπο τις βραχογραφίες, χωρίς να αγνοεί και τα βραχοανάγλυφα των Φιλίππων, εντάσσοντας τα ως υποσύνολα της γενικότερης ονομασίας «τέχνη των βράχων». Ο πρώτος που τα μελέτησε είναι καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσ/νίκης κ. Νικόλαο Μουτσόπουλο. Για την χρονολόγησή τους έχουν γραφτεί πολλά, αλλά εκεί που συγκλίνουν οι περισσότεροι είναι ότι ξεκινούν από το τέλος της εποχής του Χαλκού (γύρω στην 3η χιλιετία π.Χ.).

Από τα βραχογραφήματα ξεκινάει η ιστορία των ιδεών, είναι η ιστορία της αθάνατης πνευματικής ψυχής. Δεν είναι καθόλου σύμπτωση ότι στις περισσότερες περιοχές που έχουν βρεθεί αυτά τα σημάδια έχουμε ιστορικά κατάλοιπα μεταλλευτικής δραστηριότητας. Ο άνθρωπος που έζησε στην περιοχή του Παγγαίου και των Φιλίππων κατ’ επέκταση χάραζε σημάδια στους βράχους, αλλά και επάνω στο δέρμα του, η δερματοστιξία ήταν συνήθεια των μυημένων στα διονυσιακά και ορφικά μυστήρια. Ο Ορφέας δεν ήταν απλά ένας μουσικός, ήταν ένας μύστης που με τη μουσική του ασκούσε θεολογική πράξη και μέρος αυτή ήταν και τα σύμβολα, ως ιδεογράμματα. Από αυτά τα χαράγματα βλάστησε η πρώτη θεολογική πράξη, αυτά τα βράχια ήταν οι πρώτοι ναοί.

Ένα από τα ζητήματα που έχουν απασχολήσει πάρα πολλές φορές τους ερευνητές είναι η χρονολόγηση αυτών των βραχογραφιών, οι οποίες – αξίζει να το σημειώσουμε – υπάρχουν σε αξιοπρόσεκτη αφθονία στην περιοχή μας. Στην περιοχή του Παγγαίου, του Συμβόλου, του Μενοικίου όρους και των βουνών της Λεκάνης, όπως και δίπλα στον Αγγίτη ποταμό, έχουν καταγραφεί πάνω από 1300 μεμονωμένα στοιχεία. Μια σοβαρή απόπειρα χρονολόγησης έγινε από την Στέλλα Πηλαδάκη (στην εργασία της A Proposed Chronology for a Rock Art Complex in Northern Greece) η οποία συνέκρινε τις μορφές και τα ρούχα τους, αλλά και τα όπλα και εργαλεία τους με τα ειδώλια από την ανασκαφή στον προϊστορικό οικισμό των Σιταγρών της Δράμας, δεν αποκλείει να ξεκινάει η χρονολόγηση τους από την νεολιθικής και της εποχής του Χαλκού και να φτάνει μέχρι και πιο πρόσφατα τα χρόνια της οθωμανικής κατάκτησης.

Ουσιαστικά ακόμη είμαστε στην αρχή της σπουδής αυτών των χαραγμάτων επάνω στα βράχια, με πρωτοπόρους αυτής της έρευνας τους Ν. Μουτσόπουλο, Κ. Ατακτίδη και Λ. Χατζηλαζαρίδη.

Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει κάποια ειδική μέριμνα για την καταγραφή και την προστασίας τους, πολύ περισσότερο για την μελέτη τους. Πριν μερικά χρόνια ο Δήμο Φιλίππων επιχείρησε να συστηματοποιήσει την προσπάθεια ιδρύοντας το Ελληνικό κέντρο βραχογραφιών, το οποίο ενώ ξεκίνησε πολύ καλά δεν είχε την ίδια συνέχει στην πορεία.

www.xronometro.com