Τα οφέλη ενός καλοειπωμένου «καντηλιού» - Τι λέει η επιστήμη για τις βρισιές, τι δείχνει για τον χαρακτήρα μας
Η τηλεόραση τις λογοκρίνει, οι πολιτικοί προσπαθούν να τις αποφύγουν και οι κωμικοί τις οικειοποιούνται, αλλά στις βρισιές όλα εξαρτώνται από τα συμφραζόμενα.
Σε ένα επεισόδιο του 2012 της σειράς Modern Family, η δίχρονη κόρη του Mitchell Pritchett και της Cameron Tucker, η Lily, ξεστομίζει «fuck» μέσα... στην εκκλησία, κάνοντας τους παρευρισκόμενους να μείνουν.. «παγωτό» για μερικά δευτερόλεπτα, πριν ξεσπάσουν σε τρανταχτά γέλια. «Έχω δύο αδυναμίες: τα παιδιά που βρίζουν και τους ηλικιωμένους που ραπάρουν», λέει ο Cameron, κοιτάζοντας την κάμερα.
Το κοριτσάκι, μαθαίνουμε μετά, δεν ήξερε γιατί η λέξη είχε τέτοια... απήχηση (η οργάνωση No Cursing Club ζήτησε από το δίκτυο ABC να αφαιρέσει το επεισόδιο, θεωρώντας ότι αποτελεί κακό παράδειγμα για ένα δίχρονο να βρίζει στην τηλεόραση).
Είναι όμως ένα καλό παράδειγμα για το πώς οι βρισιές δημιουργούν πάντα μια αντίδραση λειτουργώντας ως συναισθηματικοί... «διακόπτες» στον εγκέφαλο. Στην Ελλάδα - πιο απελευθερωμένη σε αυτή την πρακτική - έχουμε την εθνική βρισιά: ο «μαλάκας» αποτελεί, λένε οι παρατηρητές, την πρώτη ίσως λέξη που μαθαίνουν οι ξένοι (αθλητές, προπονητές, καλλιτέχνες, μουσικοί) όταν έρχονται στη χώρα μας.
Το σωτήριο «μπιπ»
Λίγα πράγματα είναι πιο παράδοξα από τον τρόπο με τον οποίο η αμερικανική / ελληνική / οποιαδήποτε-οπουδήποτε τηλεόραση αντιμετωπίζει την πιθανή εκφορά μιας βρισιάς στον αέρα: με ένα «μπιπ». Η
παρακολούθηση της ομιλίας μιας δημόσιας προσωπικότητας που διακόπτεται από μπιπ αυτό που κάνει είναι να υπογραμμίζει τελικά αυτές τις βρισιές και, επιπλέον, το ίδιο το μπιπ μετατρέπεται σε... κωμωδία, με πιο πρόσφατο παράδειγμα αυτό της Δήμητρας Παπαδοπούλου οn air.
Αλλά γιατί συμβαίνει αυτό; «Όταν ακούμε μια βρισιά, ο εγκέφαλός μας την αντιλαμβάνεται ως απειλή ή ως ένα συναισθηματικά φορτισμένο ερέθισμα», εξηγεί στην EL PAÍS ο Jon Andoni Duñabeitia, διευθυντής του Κέντρου Γνωστικής Επιστήμης στη σχολή γλωσσών και εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Nebrija.
«Αυτό συμβαίνει επειδή οι βρισιές ενεργοποιούν διάφορα εγκεφαλικά δίκτυα και δομές, συμπεριλαμβανομένης της αμυγδαλής, η οποία είναι θεμελιώδης για την επεξεργασία των συναισθημάτων, ιδίως εκείνων που σχετίζονται με τον φόβο και την ανίχνευση απειλών».
Ο Duñabeitia επισημαίνει ότι όταν κάποιος ξεστομίζει «Γαμώτο!» στη μέση μιας συζήτησης, η αμυγδαλή το ερμηνεύει ως κάτι το ασυνήθιστο, σαν να πρόκειται πρακτικά για προειδοποίηση κινδύνου, η οποία προκαλεί άμεση συναισθηματική και φυσιολογική αντίδραση, όπως κατάσταση συναγερμού.
«Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι βρισιές τραβούν αμέσως την προσοχή μας και προκαλούν τόσο έντονες αντιδράσεις. Κατά κάποιον τρόπο, ο εγκέφαλός μας είναι προγραμματισμένος να αντιδρά σε αυτές σαν να ήταν μια κραυγή «προσέξτε!», γεγονός που εξηγεί γιατί είναι τόσο αποτελεσματικές στην έκφραση έντονων συναισθημάτων», λέει.
Ένα ***** για να κάνει τους ανθρώπους να γελούν
Στην πραγματικότητα, οι βρισιές συνδέονται πάντα με την προσβλητική φύση τους, ενώ στην πραγματικότητα, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορούν επίσης να εκφράσουν αυτοπεποίθηση και οικειότητα.
Ο Duñabeitia επισημαίνει ότι η χρήση μιας βρισιάς μπορεί να είναι ένας τρόπος αμφισβήτησης του status quo και ρήξης με τα καθιερωμένα πρότυπα. Μερικές φορές, λέει, το να πεις μία την κατάλληλη στιγμή μπορεί να είναι μια μορφή ανατροπής, ένας τρόπος διεκδίκησης χώρου και έκφρασης της δυσαρέσκειας με άμεσο και αφιλτράριστο τρόπο. Αλλά ένας από τους τομείς όπου η δύναμή του είναι μεγαλύτερη είναι το χιούμορ.
«Κατά καιρούς, μπορεί να είναι πολύ διασκεδαστικό και παίζει σημαντικό ρόλο στην κωμωδία. Μπορεί να είναι τόσο διασκεδαστική όσο και προσβλητική», γράφει ο Βρετανός δημοσιογράφος Michael Adams στο βιβλίο του In Praise of Profanity (2016).
Ο Ισπανός κωμικός Santiago Alverú θεωρεί ότι στην κωμωδία, η προσβολή λειτουργεί εξίσου με τα κοστούμια ή τα επιλεγμένα θέματα. «Ένας κωμικός αρχίζει να αναπτύσσει την προσωπικότητά του από την αρχή. Καθώς αναπτύσσεται ως καλλιτέχνης, αποβάλλει ορισμένα στοιχεία και προσλαμβάνει άλλα», εξηγεί.
«Αν ένας κωμικός κάνει μαύρο χιούμορ εδώ και 20 χρόνια και πει "για όνομα του Θεού", δεν βγαίνει γέλιο από αυτό. Η βρισιά λειτουργεί επειδή είναι απελευθερωτική, είναι καθαρτική για τον αποδέκτη».
Το πλαίσιο είναι το παν
Επομένως, όπως και σε άλλες συζητήσεις, το πλαίσιο είναι το παν ακόμη και σε μια βρισιά.
Αν ένας κωμικός πει μια βρισιά κατά τη διάρκεια της παράστασής του, οι περισσότεροι άνθρωποι θα γελάσουν και δεν θα ενοχληθούν από αυτό. Αν όμως το κάνει ένας πολιτικός σε επίσημη ομιλία του, η αντίδραση μπορεί να είναι πολύ διαφορετική.
Στην πολιτική, οι προσβολές έχουν σχεδόν πάντα συμβεί όταν ένας δημόσιος εκπρόσωπος έχει «πιαστεί» επαυτοφώρω από ένα μικρόφωνο που υπέθεσε ότι ήταν κλειστό. Το 2004, ο τότε ισπανός υπουργός Άμυνας Χοσέ Μπόνο πιάστηκε από την κάμερα να αποκαλεί τον τότε πρωθυπουργό της Βρετανίας Τόνι Μπλερ «μαλάκα».
Τα τελευταία χρόνια, οι τόνοι έχουν ανέβει στην πολιτική αρένα και το «μαλάκας» είναι πλέον... «πασέ». Το 2021 ένας βουλευτής του ισπανικού ακροδεξιού κόμματος Vox αποκάλεσε «μαλάκα» την υπουργό Οικονομικών María Jesús Montero στη Βουλή. Κανείς δεν γέλασε, κανενός το βλέφαρο δεν πετάρισε.
«Μην βρίζεις σαν νταλικέρης, δεν θα βρεις άνδρα»
Τα συμφραζόμενα επηρεάζουν επίσης το φύλο άνισα. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες που χρησιμοποιούν βρισιές κρίνονται πιο αυστηρά από τους άνδρες. Σύμφωνα με διάφορες έρευνες, οι γυναίκες που χρησιμοποιούν χυδαία γλώσσα θεωρούνται λιγότερο θηλυκές και πιο επιθετικές, ενώ οι άνδρες που το κάνουν δεν υφίστανται τους ίδιους αρνητικούς συνειρμούς.
«Πρόκειται για τις προσδοκίες των δύο φύλων που, αν και εξελίσσονται, συνεχίζουν να σημαδεύουν τις αντιλήψεις μας», λέει ο Duñabeitia.
Το έχουμε και στην Ελλάδα αυτό: Μια μητέρα θα συμβουλέυσει την κόρη της «να μην βρίζει σαν νταλικέρης, γιατί δεν θα βρει κανέναν να την αποκαταστήσει».
Απόδειξη υψηλής ευφυίας
Εντωεμεταξύ, μια μελέτη με τίτλο «The fluency of taboo words and knowledge of insults: deconstructing the myth of vocabulary poverty» δείχνει ότι η χρήση βρισιών αποτελεί ένδειξη ευφυΐας.
Όπως εξηγεί ένας από τους συγγραφείς της ανάλυσης, ο Timothy B. Jay: «Οι άνθρωποι που είναι καλοί στη γλώσσα είναι καλοί στο να δημιουργούν ένα λεξιλόγιο με διάφορες περίτεχνες βρισιές».
Στην πραγματικότητα, όπως επισημαίνει ο Miguel Ángel del Corral Domínguez, ειδικός στη γλωσσολογία και την επικοινωνία, η βρισιά έχει συχνά μια σαφή συνιστώσα εκτόνωσης και μπορεί να είναι πολύ υγιής.
«Στην πραγματικότητα της καθημερινής ζωής, σε κάθε κατάσταση που μας ενοχλεί ή μας εκνευρίζει, δεν θα αφιερωθούμε στη σύνθεση... σονέτων και ποιημάτων, αλλά είναι φυσιολογικό να καταλήξουμε να εκστομίσουμε τις πιο συχνές προσβολές, οι οποίες θα είναι και αυτές που έχουμε συνηθίσει να ακούμε περισσότερο».
Ο Del Corral επισημαίνει τη σημασία του να λαμβάνουμε υπόψη τη διαβάθμιση που υπάρχει στον τομέα των προσβολών. «Η σοβαρότητα της προσβολής εξαρτάται από το πλαίσιο: το «μαλάκας» ή το «κάθαρμα» μπορεί να είναι πολύ προσβλητικό ή, ανάλογα με τον τόνο, έως και... στοργικό, παιχνιδιάρικο ή οικείο».
Βρίστε μπας και ξελαμπικάρετε
Η μελέτη «Πώς οι βρισιές μπορούν να επηρεάσουν τη δύναμη» υποστηρίζει ότι η επανάληψη μιας βρισιάς μπορεί να προάγει τα θετικά συναισθήματα και την καλή διάθεση.
Οι βρισιές αποσπούν την προσοχή όσων τις χρησιμοποιούν και τους προσδίδουν αυξημένη αυτοπεποίθηση. Επιπλέον, μπορούν να μειώσουν το αίσθημα του πόνου και να αυξήσουν τη σωματική δύναμη.
«Με το να βρίζετε προκαλείτε μια συναισθηματική αντίδραση στον εαυτό σας, η οποία πυροδοτεί μια ήπια αντίδραση στρες, η οποία φέρει μαζί της μια μείωση του πόνου που προκαλείται από το στρες», δήλωσε στο CNN ο ψυχολόγος Richard Stephens, ένας από τους συγγραφείς της μελέτης.
Ωστόσο, σημειώνει ο Domínguez, καλό είναι να έχουμε ένα μέτρο, καθώς «η υπερβολή στην εκφορά βρισιών είναι εξίσου κακή με την έλλειψή τους, και η χρήση χυδαιοτήτων σε καταστάσεις που απαιτούν τυπικότητα είναι εξίσου ακατάλληλη με τη χρήση μιας παράλογης και γελοίας σχολαστικής τυπικότητας», λέει.
Η λογοκρισία των «μπιπ»
Όσον αφορά στην τηλεόραση, είναι αυτός ο σωστός τρόπος για να αφαιρέσουμε τις βρισιές από την δημόσια σφαίρα; Μερικές φορές, η λογοκρισία δημιουργεί ένα φαινόμενο που το μόνο που κάνει είναι να τις εξυμνεί.
Έτσι πιστεύει Η συγγραφέας του βιβλίου «For F*ck's Sake: Why Swearing is Shocking, Rude, and Fun» (2023), Rebecca Roache, η οποία στο βιβλίο πραγματεύεται τις επιπτώσεις των βρισιών από μια άκρως... φιλοσοφική σκοπιά.
«Όταν οι βρισιές προσβάλλουν, είναι επειδή σηματοδοτούμε με τον τρόππο αυτό την ασέβεια και όταν λογοκρίνουμε τις βρισιές με "μπιπ", αυτό το μήνυμα ασέβειας αντικαθίσταται από ένα άλλο μήνυμα, το οποίο είναι κάτι σαν: "Πρέπει πραγματικά να μεταφέρω αυτή τη λέξη, αλλά ανησυχώ επίσης για το πώς θα αισθανθείς γι' αυτό, οπότε αποκρύπτω ένα μέρος της επειδή νοιάζομαι για τα συναισθήματά σου"», δήλωσε η Roache σε συνέντευξή της στο αμερικανικό μέσο ενημέρωσης Vox.
Ως εκ τούτου, αυτές οι προσπάθειες λογοκρισίας των βρισιών δεν έχουν πάντα νόημα, όπως επισημαίνει ο Alverú. «Δεν είναι λύσεις, είναι τσιρότα», λέει ο κωμικός.
Διαβάστε περισσότερα στο iefimerida.gr
iefimerida
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου